Dla nauczyciela
Autor: Joanna Oparek
Przedmiot: Język polski
Temat: „Noc obojętności, noc apatii, noc chaosu”. Obraz rzeczywistości PRL w Małej apokalipsie Tadeusza Konwickiego
Grupa docelowa:
Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony
Podstawa programowa:
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.
Cele operacyjne. Uczeń:
bierze udział w dyskusji na temat obrazu rzeczywistości PRL w literaturze i filmie;
wyjaśnia, czym jest groteska;
omawia, jak życie w komunistycznej Polsce wpłynęło na obywateli;
znajduje w Małej apokalipsie elementy groteski, antyutopii i pamfletu politycznego.
Strategie nauczania:
konstruktywizm;
konektywizm.
Metody i techniki nauczania:
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.
Formy pracy:
praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.
Przebieg lekcji
Przed lekcją:
Nauczyciel inicjuje rozmowę na temat obrazu rzeczywistości PRL‑u w literaturze i filmie. Zwraca uczniom uwagę na czas powstania utworów oraz na rozróżnienie obrazów satyrycznych (komedie) od takich, które utrzymane są w tonie groteski (kategorii, w której komizm może łączyć się tragizmem) lub w realistyczny sposób przedstawiają degradującą człowieka rzeczywistość Polski Ludowej. Uczniowie w domu przygotowują przykłady takich utworów.
Faza wprowadzająca:
Odnosząc się podanych przez uczniów przykładów, nauczyciel może omówić krótko groteskę jako kategorie estetyczną.
Nauczyciel zachęca uczniów do stworzenia charakterystyki tamtych czasów – może zaproponować zapisanie na tablicy przymiotników i metafor określających rzeczywistość PRL‑u.
Nauczyciel udostępnia uczniom e‑materiał „Noc obojętności, noc apatii, noc chaosu”. Obraz rzeczywistości PRL w „Małej apokalipsie” Tadeusza Konwickiego”.
Faza realizacyjna:
Uczniowie zapoznają się treścią sekcji „Przeczytaj” . Następnie przechodzą do sekcji „Audiobook” i po zapoznaniu się z materiałem przystępują do wykonania polecenia 1 (Wyjaśnij, w jaki sposób życie w komunistycznym państwie wpływa na obywateli. Omów ich postawy wobec reżimowej rzeczywistości.) – może to przybrać formę dyskusji. Polecenie 2 uczniowie wykonują indywidualne. Wybrana osoba prezentuje odpowiedź, a nauczyciel komentuje.
Uczniowie przechodzą do sekcji „Sprawdź się” i wykonują ćwiczenie 1. Ćwiczenie 2 może być wykonane wspólnie, w formie dyskusji. Ćwiczenie 3 uczniowie wykonują indywidualnie. Nauczyciel prosi trzy osoby o podanie odpowiedzi (każda z osób podaje swoje odpowiedzi dotyczące trzech fragmentów powieści). Nauczyciel prosi pozostałych uczniów o uzupełnienie i komentarz. Ćwiczenia 4, 5, 6, 7 i 9 również wykonywane są indywidualnie. Wybrane osoby prezentują odpowiedzi, a nauczyciel ocenia i komentuje. Przy ćwiczeniu 4, nauczyciel może poprosić wybraną osobę o podanie definicji pamfletu i ewentualnie uzupełnić jej odpowiedź. Ćwiczenie 8 może przybrać formę debaty oksfordzkiej.
Faza podsumowująca:
Nauczyciel prosi chętnego ucznia o opisanie powieści Tadeusza Konwickiego jako groteski, antyutopii i pamfletu politycznego
Nauczyciel prosi chętnego ucznia o podsumowanie obrazu rzeczywistości PRL‑u w powieści i określenie wpływu opisanej rzeczywistości na zachowanie oraz moralność bohaterów.
Na zakończenie, nauczyciel może poprosić uczniów o interpretację cytatu:
Nie ma przykładu, nie ma natchnienia. [...] Beznadziejna epoka w dziejach.
Praca domowa:
Wędrówka bohatera Małej apokalipsy Tadeusza Konwickiego trwa jeden dzień i pozwala na zaprezentowanie obrazu rzeczywistości PRL. Stwórz tekst, w którym zawrzesz wrażenia i refleksje dotyczące wędrówki po współczesnej, najbliższej ci okolicy. Zastanów się, na ile świat, w którym żyjemy, różni się od tego, który opisywał Konwicki. Twoja praca powinna liczyć 400 słów.
Materiały pomocnicze:
Katarzyna Bielas, Jacek Szczerba, Tadeusz Konwicki. Pamiętam, że było gorąco, Kraków 2001.
Życie codzienne w PRL, pod red. Małgorzaty Chomy‑Jusińskiej, Marcina Kruszyńskiego, Tomasza Osińskiego, Lublin–Warszawa 2019.
Jerzy Eisler, Co nam zostało z tamtych lat. Dziedzictwo PRL, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Wskazówki metodyczne
Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Audiobook”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.