Autor: Joanna Oparek

Temat: „Noc obojętności, noc apatii, noc chaosu”. Obraz rzeczywistości PRL w Małej apokalipsie Tadeusza Konwickiego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• bierze udział w dyskusji na temat obrazu rzeczywistości PRL w literaturze i filmie;

• wyjaśnia, czym jest groteska;

• omawia, jak życie w komunistycznej Polsce wpłynęło na obywateli;

• znajduje w Małej apokalipsie elementy groteski, antyutopii i pamfletu politycznego.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel inicjuje rozmowę na temat obrazu rzeczywistości PRL‑u w literaturze i filmie. Zwraca uczniom uwagę na czas powstania utworów oraz na rozróżnienie obrazów satyrycznych (komedie) od takich, które utrzymane są w tonie groteski (kategorii, w której komizm może łączyć się tragizmem) lub w realistyczny sposób przedstawiają degradującą człowieka rzeczywistość Polski Ludowej. Uczniowie w domu przygotowują przykłady takich utworów.

Faza wprowadzająca:

1. Odnosząc się podanych przez uczniów przykładów, nauczyciel może omówić krótko groteskę jako kategorie estetyczną.

2. Nauczyciel zachęca uczniów do stworzenia charakterystyki tamtych czasów – może zaproponować zapisanie na tablicy przymiotników i metafor określających rzeczywistość PRL‑u.

3. Nauczyciel udostępnia uczniom e‑materiał „Noc obojętności, noc apatii, noc chaosu”. Obraz rzeczywistości PRL w „Małej apokalipsie” Tadeusza Konwickiego”.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie zapoznają się treścią sekcji „Przeczytaj” . Następnie przechodzą do sekcji „Audiobook” i po zapoznaniu się z materiałem przystępują do wykonania polecenia 1 (Wyjaśnij, w jaki sposób życie w komunistycznym państwie wpływa na obywateli. Omów ich postawy wobec reżimowej rzeczywistości.) – może to przybrać formę dyskusji. Polecenie 2 uczniowie wykonują indywidualne. Wybrana osoba prezentuje odpowiedź, a nauczyciel komentuje.

2. Uczniowie przechodzą do sekcji „Sprawdź się” i wykonują ćwiczenie 1. Ćwiczenie 2 może być wykonane wspólnie, w formie dyskusji. Ćwiczenie 3 uczniowie wykonują indywidualnie. Nauczyciel prosi trzy osoby o podanie odpowiedzi (każda z osób podaje swoje odpowiedzi dotyczące trzech fragmentów powieści). Nauczyciel prosi pozostałych uczniów o uzupełnienie i komentarz. Ćwiczenia 4, 5, 6, 7 i 9 również wykonywane są indywidualnie. Wybrane osoby prezentują odpowiedzi, a nauczyciel ocenia i komentuje. Przy ćwiczeniu 4, nauczyciel może poprosić wybraną osobę o podanie definicji pamfletu i ewentualnie uzupełnić jej odpowiedź. Ćwiczenie 8 może przybrać formę debaty oksfordzkiej.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prosi chętnego ucznia o opisanie powieści Tadeusza Konwickiego jako groteski, antyutopii i pamfletu politycznego

2. Nauczyciel prosi chętnego ucznia o podsumowanie obrazu rzeczywistości PRL‑u w powieści i określenie wpływu opisanej rzeczywistości na zachowanie oraz moralność bohaterów.

3. Na zakończenie, nauczyciel może poprosić uczniów o interpretację cytatu:
   Nie ma przykładu, nie ma natchnienia. [...] Beznadziejna epoka w dziejach.

Praca domowa:

1. Wędrówka bohatera Małej apokalipsy Tadeusza Konwickiego trwa jeden dzień i pozwala na zaprezentowanie obrazu rzeczywistości PRL. Stwórz tekst, w którym zawrzesz wrażenia i refleksje dotyczące wędrówki po współczesnej, najbliższej ci okolicy. Zastanów się, na ile świat, w którym żyjemy, różni się od tego, który opisywał Konwicki. Twoja praca powinna liczyć 400 słów.

Materiały pomocnicze:

• Katarzyna Bielas, Jacek Szczerba, Tadeusz Konwicki. Pamiętam, że było gorąco, Kraków 2001.

• Życie codzienne w PRL, pod red. Małgorzaty Chomy‑Jusińskiej, Marcina Kruszyńskiego, Tomasza Osińskiego, Lublin–Warszawa 2019.

• Jerzy Eisler, Co nam zostało z tamtych lat. Dziedzictwo PRL, Wydawnictwo Naukowe PWN.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Audiobook”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.