Dokąd prowadzi ta droga? O konfrontacji tradycji z nowoczesnością
Droga jest symbolem wędrówki, podróży, poszukiwania sensów życia, a także siebie i własnej tożsamości. W czasie wędrówki stykamy się z nowymi miejscami, innymi ludźmi, doświadczamy przygód, nowych wrażeń, nie zawsze przyjemnych. Droga życia może być kręta i niebezpieczna, pełna wyzwań i problemów. Wędrowiec może stanąć nagle na rozstaju dróg, gdzie musi dokonać wyboru. Droga może też dzielić przestrzeń na lepszą i gorszą, dobrą i złą, starą i nową. Jednak umożliwi dotarcie do dalekich krajów, odległych miejsc, światów i miast, pozwoli także na powrót do rodzinnego domu…
1) Znajdź w Słowniku frazeologicznym znaczenie wyrażenia „kamień na kamieniu”.
2) Przynieś kolorowe zdjęcia wiejskich dróg oraz stojących przy nich budynków.
Droga w powieści Wiesława Myśliwskiego
Szymon Pietruszka – wiejski bohater powieści Wiesława Myśliwskiego Kamień na kamieniu – postanawia zbudować rodzinny grobowiec. W czasie przygotowań do budowy pomnika zastanawia się nad swoją przeszłością, wspomina dobre i złe chwile ze swego życia, dawnych przyjaciół, pracę, rodzinę i miłość. Barwna i plastyczna narracja opowieści układa się w obrazy z życia bohatera i przywołuje zarówno codzienność na wsi (np. jedzenie wypiekanego w domu chleba, zabawy w remizie strażackiej, wielkanocne święcenie jajek, wiejskie bijatyki), jak i życie poza nią (np. bycie żołnierzem partyzantem, urzędnikiem udzielającym ślubów, fryzjerem, milicjantem). Szczególną rolę pełni Szymek Pietruszka także po powrocie na wieś, gdzie jako inwalida opiekuje się chorym bratem Michałem. Szymek komentuje otaczającą go rzeczywistość wnikliwie, starannie i drobiazgowo. Każda postać, przedmiot, zjawisko atmosferyczne, detal przyrody inspiruje go do przemyśleń. Powieść jest pełna życiowych mądrości i filozoficznych refleksji, które mogą pełnić funkcję złotych myśli i maksym. W taki sposób Szymek Pietruszka przedstawia na przykład rolę i funkcję starej i nowej wiejskiej drogi, która urasta w jego oczach do wielkiej metafory życia, przemijania. Staje się również obrazem konfrontacji tradycji z nowoczesnością.
Po przeczytaniu powyższego fragmentu powieści Wiesława Myśliwskiego Kamień na kamieniu odpowiedz na poniższe pytania.
Kto jest narratorem opowieści?
W jaki sposób przedstawia on obraz starej i nowej drogi?
Wynotuj z tekstu przykłady potwierdzające tęsknotę narratora za starym porządkiem panującym na wsi. W czym on się przejawia? Czy zgadzasz się ze stwierdzeniem, że nowoczesność (w tym przypadku asfaltowa droga, po której jeżdżą samochody) może być dla narratora zagrożeniem? Uzasadnij swoje zdanie.
Wynotuj akapity, w których przywołane są elementy wiejskiego pejzażu (np. rzeka, akacja, gryka, tatarak).
Zestaw w pary wymienione w tekście elementy tradycji i nowoczesności (np. wóz – auto).
Poniższy fragment pochodzi z ludowej piosenki i stał się mottem powieści Myśliwskiego:
Kamień na kamieniu
Na kamieniu kamień
A na tym kamieniu
Jeszcze jeden kamień.
Objaśnij symbolikę kamienia. Możesz posłużyć się słownikiem symboli. Jak zinterpretujesz tytuł powieści?
Wyjaśnij, co oznacza określenie „kamień filozoficzny”.
Droga w piosence
Wysłuchaj piosenki Boba Dylana Blowin' in the Wind w wykonaniu Maryli Rodowicz i w jej tłumaczeniu. Utwór ten, pod polskim tytułem Odpowie ci wiatr, znajdziesz na oficjalnej stronie WWW piosenkarki. Następnie przeczytaj tekst piosenki.
Blowin' in the Wind(tłumaczenie: Maryla Rodowicz)
Przez ile dróg musi przejść każdy z nas,
by mógł człowiekiem się stać?
Przez ile mórz lecieć ma biały ptak,
nim wreszcie opadnie na piach?
Przez ile lat będzie kanion ten trwał,
nim w końcu rozkruszy go czas?
Odpowie ci wiatr wiejący przez świat,
odpowie ci, bracie, tylko wiatr.Przez ile lat przetrwa tej góry szczyt,
nim deszcz go na mórz zniesie dno?
Przez ile ksiąg pisze się ludzki byt,
nim „wolność” wypisze w nim ktoś?
Przez ile lat nie odważy się nikt
zawołać, że czas zmienić świat?Przez ile lat ludzie giąć będą kark,
nie wiedząc, że niebo jest tuż?
Przez ile łez, ile bólu i skarg
przejść trzeba i przeszło się już?
Jak blisko śmierć musi przejść obok nas,
by człowiek zrozumiał swój los?Odpowie ci wiatr wiejący przez świat,
odpowie ci, bracie, tylko wiatr.
Odpowie ci wiatr wiejący przez świat,
i ty swą odpowiedź rzuć na wiatr!
Po zapoznaniu się z powyższym tekstem piosenki Boba Dylana odpowiedz na pytania:
W jaki sposób postać mówiąca przedstawia sens życia i doświadczanie go?
Jaką rolę w tekście tej piosenki pełni czas?
Pisanie jako eksperymentowanie na sobie
Poszukaj wywiadu Justyny Sobolewskiej z Wiesławem Myśliwskim: Z książki muszę wyzdrowieć. Rozmowa z Wiesławem Myśliwskim o współczesnym człowieku wykorzenionym i rozlepianym oraz o pisaniu jako eksperymencie na sobie. Został on opublikowany w „Polityce” 2013, nr 51/52 (2938), s. 116–119.
Po zapoznaniu się z wywiadem z Wiesławem Myśliwskim odnieś się do następujących pytań i poleceń:
Wyjaśnij, jakie znaczenie ma dla bohatera powieści Myśliwskiego Ostatnie rozdanie notes z telefonami i jego przepisywanie. Jakie znaczenie ma taki notes dla ciebie?
Co znaczy dla pisarza „stwarzanie własnego losu”? Wyjaśnij, jak rozumiesz to sformułowanie.
Jak autor ocenia stosunek czytelników do bohaterów ich lektur? Czy zawsze można polubić bohatera czytanej książki?
Wymień swoich ulubionych bohaterów literackich. W których momentach się z nimi utożsamiasz?
Zinterpretuj sformułowanie, które przytacza Myśliwski: „człowiek nie jest całością, lecz zbiorem fragmentów, przypadków, jak jego notes opasany gumą, a gdy guma pęka, rozlatuje się”.
W jaki sposób autor wyjaśnia „kres kultury chłopskiej”?
Co Myśliwski mówi na temat inspiracji kulturą chłopską np. w muzyce?
Czym jest dla pisarza twórczość, którą często nazywa „męką pisania”?
Zadaniowo
Zaprezentujcie w klasie przygotowane w domu kolorowe zdjęcia wiejskich dróg.
Podzielcie je na obrazy dróg starych i nowych, krętych i prostych, leśnych i polnych.
Opiszcie, co one mogą znaczyć.
Omówcie ich rolę i funkcję.
Wybierz jeden z zaproponowanych poniżej obrazów i opisz wygląd drogi i miejsce, jakie ona zajmuje w ukazanej na obrazie przestrzeni.
Pracując w grupach, przygotujcie mapę myśli związaną z pojęciem „droga”.
Zinterpretuj pisemnie jeden z poniższych cytatów z powieści Kamień na kamieniu.
„O szczęściu mówiłem. Że szczęścia trzeba szukać w sobie, a nie naokoło. Że nikt go człowiekowi nie da, jak sam sobie go nie da. Że szczęście jest nieraz bliziutko, może w tej ubogiej izbie, gdzie się całe życie żyje, a ludzie Bóg wie gdzie go szukają. Że niektórzy w sławie i bogactwie go szukają, ale na sławę i bogactwo nie każdego stać, a szczęście jest jak woda i każdemu chce się pić. Że nieraz jest go więcej w jednym dobrym słowie niż w całym długim życiu.
Może się przecież zdarzyć, że się jedno z drugim pomylą, nikt nie wie naprzód, kto jest komu przeznaczony, bo i przeznaczenia się mylą, z przeznaczeniem jak z dniem, chwalić go dopiero trzeba po zachodzie słońca”.„Nieraz krzykiem nie pomoże, płaczem nie pomoże, kosą nie pomoże. Nie pomoże ci Bóg ni ludzie, tylko ta twoja cierpliwość. I nawet umrzeć gdy ci przyjdzie, nie wyda się to takie straszne, bo śmierć, panie, też cierpliwość”.
Napisz rozprawkę na temat: „Życie jest jak droga, pełna zakrętów i nie wiadomo, dokąd może nas zaprowadzić”.