Ważne daty

Lata młodości i muzyczne początki

R1dlstRtDXXUG1

Ilustracja przedstawia niemieckiego kompozytora i pianistę oraz prekursora romantyzmu w muzyce Ludwiga van Beethovena. Na fotografii widoczne jest popiersie mężczyzny, który ma dłuższe kręcone włosy. Zdjęcie jest czarno-białe.

Ludwig van Beethoven zaliczany jest do grona klasyków wiedeńskichKlasycy wiedeńscyklasyków wiedeńskich. Jednak umniejsza to w rzeczywistości znaczenie jego twórczości, o której mówi się, że zapoczątkowała romantyzm. Wyjątkowość Beethovena polega na szczególnym stosunku do sztuki. Stała się ona dla niego wyrazem najgłębszych uczuć, stanowiła sposób walki z przeciwnościami losu (z postępującą głuchotą), a także była środkiem do wyrażania poglądów politycznych i filozoficznych. Jednak jego muzyka nie przyjęłaby takiego kształtu, gdyby nie burzliwe czasy oraz życie samego kompozytora.

Ludwig van Beethoven przyszedł na świat w 1770 r. w niemieckim Bonn, jako drugie dziecko Johanna i Marii Magdaleny. Bardzo wcześnie odkryto jego talent muzyczny. Pierwszych lekcji muzyki udzielał mu jego ojciec. Niestety, z powodu porywczej natury Johanna van Beethovena młody Ludwig był często brutalnie dyscyplinowany, co mogło skutkować uszkodzeniem narządu słuchowego i w konsekwencji późniejszą głuchotą kompozytora. W 1782 r. organista i kompozytor Christian Gottlob Neefe przyjął młodzieńca pod swoje skrzydła. Ludwig asystował swemu nauczycielowi podczas gry na organach, a później także go zastępował. W 1787 r. Beethoven przybył do Wiednia, aby zaprezentować swoje umiejętności muzyczne jednemu z największych ówcześnie żyjących kompozytorów – Wolfgangowi Amadeuszowi Mozartowi. Według przekazów Mozart był zachwycony jego talentem i miał mu przepowiadać wielką karierę. Los jednak nie był dla młodego Beethovena łaskawy. Musiał on przerwać pobyt w Wiedniu, aby wrócić do Bonn do chorej matki, która kilka miesięcy później zmarła. Po jej śmierci, a także z powodu alkoholizmu ojca, Beethoven przejął obowiązki głowy rodziny, sprawował opiekę nad dwoma młodszymi braćmi: Nikolausem Johannem i Kasparem Antonem Karlem. W tym okresie uczęszczał na wykłady filozofii Eulogiusa Schneridera, który przybliżył Beethovenowi założenia rewolucji francuskiej. Jej idea będzie kompozytorowi bardzo bliska i znajdzie wyraz w późniejszej twórczości. W 1792 r. Beethoven na zawsze opuścił swoje rodzime miasto, aby osiąść w Wiedniu. Tam pobierał lekcje kompozycji u Józefa Haydna, a także Antonia Salieriego.

R1ExIaTjwOhQJ1

Ilustracja przedstawia obraz Josepha Willibrorda Mählera pt. „Portret kompozytora Ludwiga van Beethovena”. Na obrazie widzimy siedzącego mężczyznę, który podnosi jedną rękę ku górze. Kompozytor ma ciemne włosy i skupiony wyraz twarzy. Ubrany jest w ciemny garnitur i białą koszulę z kołnierzem przypominającym żabot. Z tyłu portretu znajdują się fragmenty krajobrazu najprawdopodobniej o zmierzchy. Z prawej strony znajduje się coś na kształt skał z roślinnością na zboczach. Z lewej strony fragment świątyni, wzgórza i drzewa.

Beethoven szybko zyskał rozgłos jako znakomity pianista i kompozytor. Jednak, w odróżnieniu od Haydna czy Mozarta, nie został zatrudniony jako muzyk na żadnym oficjalnym stanowisku na dworze. Stał się tym samym pierwszym kompozytorem, który uprawiał wolny zawód. Środki do życia pozyskiwał głównie dzięki wsparciu finansowemu przychylnych mu mecenasów, m.in. Josepha Franza Maximiliana Lobkowitza czy Karla Aloisa Lichnowsky’ego.

Mimo rozwoju kariery, Beethoven musiał znowu zmierzyć się z przeciwnościami losu – zaczął tracić słuch. W 1802 r. odwiedził kurort leczniczy pod Wiedniem w miejscowości Heiligenstadt. Tam przeżył załamanie, ponieważ dowiedział się, że jego stan zdrowia jest nieuleczalny. Mimo śladów depresji, która uwidacznia się w testamencie heiligenstadzkimTestament heiligenstadzkitestamencie heiligenstadzkim, postanawia przeciwstawić się swojemu losowi. Jest to kolejny znaczący moment w życiu Beethovena, który oddziaływał na jego całą twórczość.

Apogeum twórczości oraz ostatnie lata

RQ634aNNtPXYI1

Ilustracja przedstawia podpis Ludwiga van Beethovena. Czarny podpis znajduje się na białym tle.

Apogeum kariery Beethoven przeżywał ok. 1815 r. Wystąpił też po raz ostatni w roli pianisty. Chociaż sam Beethoven nigdy się nie ożenił, to chciał założyć rodzinę. Po śmierci swego brata przejął opiekę nad bratankiem Karlem, po burzliwym procesie z jego matką. Był to czas, w którym też coraz bardziej tracił słuch. Ok. roku 1818 stał się całkowicie niesłyszący, co jednak nie powstrzymało go od komponowania. W 1819 roku Beethoven został zmuszony do założenia zeszytów konwersacyjnych, za pomocą których porozumiewał się ze swoim najbliższym otoczeniem. W tym czasie napisał swoje największe i najznamienitsze dzieła, które wprowadziły muzykę już w nową epokę – romantyczną. Ostatnie utwory Beethovena to m.in. Sonata fortepianowa c‑moll op. 111, IX Symfonia d‑moll: op. 125 z tekstem Ody do radości Friedricha Schillera, Kwartet smyczkowy B‑dur Wielka Fuga op. 133, Kwartet smyczkowy F‑dur op. 135. Po długiej chorobie kompozytor zmarł w 1827 r. Na jego pogrzeb przybyło ok. 20 000 osób.

RmqqDJ93wm5x1

Ilustracja przedstawia skan zeszytów konwersacyjnych

ReEOgIIns1vNb

Ilustracja przedstawia skan zeszytów konwersacyjnych

R1T391hfU0gVN

Ilustracja przedstawia skan zeszytów konwersacyjnych

RPTQvk1WhvjrL1

Ilustracja przedstawia grób Ludwiga van Beethovena w Wiedniu. Na fotografii widzimy, że wysoki pomnik otoczony jest licznymi drzewami oraz kolorowymi kwiatami.

• 9 symfonii (C‑dur, D‑dur, Es‑dur, B‑dur, c‑moll, F‑dur, A‑dur, F‑dur, d‑moll)

• 32 sonaty fortepianowe (m.in. Appassionata, Hemmerklavier, Księżycowa, Patetyczna, Waldsteinowska)

• 10 sonat skrzypcowych (np. Kreutzerowska, Wiosenna)

• 5 sonat wiolonczelowych

• wariacje fortepianowe (np. 33 wariacje na temat walca Diabellego op. 120)

• 5 koncertów fortepianowych (C‑dur, B‑dur, c‑moll, G‑dur, Es‑dur)

• Koncert skrzypcowy D‑dur op. 61

• 18 kwartetów smyczkowych (m.in. Wielka Fuga op. 133)

• opera Fidelio

• uwertury (Egmont, Coriolan)

• msze (np. Missa solemnis D‑dur)

• oraz wiele innych

Dramatyzm w twórczości symfonicznej Beethovena

Beethoven pisał utwory we wszystkich ówcześnie znanych gatunkach i formach muzycznych. Jego zmysł dramaturgiczny osiągnął największą pełnię w dziełach opartych na cyklu sonatowym. Szczególne znaczenie zyskało jego Dziewięć Symfonii. Warto tutaj wymienić zwłaszcza symfonie: III, V, VI oraz IX.

III Symfonia Es‑dur Eroica op. 55, zwana inaczej Bohaterską, stanowi dzieło wyjątkowe. Napisana została pod silnym wpływem wydarzeń politycznych. Pierwotnie dedykowana Napoleonowi Bonaparte, którego idee rewolucyjne równości i braterstwa Beethoven popierał. Gdy Napoleon koronował się na cesarza, kompozytor zmienił dedykację, wpisując na stronie tytułowej słowa: ku uczczeniu pamięci wielkiego Człowieka. Całe dzieło przesiąknięte jest jedną ideą poetycką – heroizmem. Beethoven z tego względu wprowadził do cyklu symfonicznego Marsz żałobny w części 2, który prawdopodobnie był zainspirowany bohaterską śmiercią angielskiego generała Sir Ralpha Abercomby'ego w 1801 r.

V Symfonia c‑moll op. 67 uznana została przez krytyka muzycznego E. T. A. Hoffmanna za dzieło wprowadzające muzykę w okres romantyzmu oraz za idealny wzorzec muzyki absolutnej. Utwór interpretuje się w sposób symboliczny. Według legendy Beethoven miał powiedzieć o czterodźwiękowym motywie rozpoczynającym Symfonię: Tak puka przeznaczenie do wrót. Ten motyw, który nazywany bywa motywem losu, występuje we wszystkich częściach dzieła i stanowi spoiwo integrujące poszczególne części w całość. Interesująca jest rola, jaką nadaje Beethoven rytmowi. Już nie melodia, tylko wyrazisty rytm zyskuje znaczenie tematyczne. V Symfonię uznaje się za wyraz beethovenowskiego buntu wobec przeciwności losu, jako bunt wobec postępującej głuchocie. Ze względów dramaturgicznych istotna jest także idea od mroku do światła. Symfonia rozpoczyna się w mrocznej tonacji c‑moll, aby w części ostatniej zakończyć się w fanfarowym C‑dur, co ma symbolizować przezwyciężenie losu.

VI Symfonia F‑dur Pastoralna op. 68 jest utworem, który dał początek symfonice programowej. Beethoven przedstawił w niej wyidealizowany obraz natury. Sam kompozytor twierdził, że bardziej chodziło o oddanie uczuć podczas pobytu na wsi, niż o malarstwo dźwiękoweMalarstwo dźwiękowemalarstwo dźwiękowe. Jednak motywy naśladujące śpiew ptaków czy odgłosy burzy, są dla słuchacza rozpoznawalne. Symfonia posiada pięć części zamiast czterech, a każda z nich opatrzona jest tytułem (Obudzenie się pogodnych uczuć po przybyciu na wieś, Scena nad strumieniem, Wesoła zabawa wieśniaków, Burza, Pieśń pastuszka – radosne i dziękczynne uczucia po burzy).

RgxjzzCqkftcH1

Ilustracja przedstawia litografię, czyli technikę graficzną, gdzie rysunek przeznaczony do powielania wykonuje się na kamieniu litograficznym. Na obrazie widzimy Beethovena komponującego „VI Symfonię F-dur Pastoralną”. Męzczyzna znajduje się na łonie natury pośród drzew. W pobliżu płynie strumień wody.

Twórczość Ludwiga van Beethovena

R1eyYmknV0LgB1

Ilustracja przedstawia jeden z najsłynniejszych obrazów przedstawiających kompozytora, autorstwa Josepha Karla Stielera. Na obrazie widzimy wyidealizowaną, romantyczną wizję Beethovena komponującego „Missa solemnis”. Artysta ma półdługie, siwe, kręcone i rozwiane włosy. Ubrany jest w ciemny kubrak, białą koszulę oraz czerwony szal. W prawej ręce trzyma pióro do pisania a w drugiej rękopis nut.

RjMsCQZLyRhvd1

Ilustracja przedstawia autograf „Ody do radości”. Na brązowym fragmencie kartki znajdują się zapiski nutowe kompozytora.

IX Symfonia d‑moll op. 125 stanowi zwieńczenie twórczości symfonicznej Beethovena. Kompozytor dokonał rewolucyjnego posunięcia. Do gatunku instrumentalnego wprowadził głos ludzki: chór oraz solistów, krzyżując symfonię z kantatą. IX Symfonia stanowi wyraz poglądów Beethovena, przedstawia ideę równości i braterstwa. Do warstwy tekstowej utworu kompozytor użył Ody do radości F. Schillera. Soliści i chór występują dopiero w części ostatniej. Na uwagę zasługuje także przesunięcie scherza na drugie miejsce.

Oczywiście nie sposób wspomnieć o wszystkich istotnych dziełach Beethovena. Na zakończenie należy wymienić jeszcze jeden utwór, zajmujący szczególne miejsce w literaturze muzycznej – mowa o bagateli zatytułowanej Dla Elizy. Ta kompozycja fortepianowa nie została nigdy przez kompozytora wydana. Występuje bez opusu, ale opatrzona jest oznaczeniem WoO 59 (Werk ohne Opuszahl, czyli dzieło bez numeru opusowego). Utwór, chociaż powstał w 1810 r., został odkryty dopiero w 1865 r. przez Ludwiga Nohla. Tytuł Dla Elizy pochodzi od odkrywcy. Do dzisiaj spór jest nierozstrzygnięty, komu tak naprawdę Beethoven poświęcił tę bagatelęBagatelabagatelę. Niestety, oryginalny manuskrypt zaginął. Podejrzewa się, że prawdziwą odbiorczynią dedykacji mogła być: Theresa Malfatti lub Elisabeth Röckel. Niemniej prezentuje on inną stronę natury kompozytora. Utwór cechuje intymność oraz delikatność, co uzyskiwane jest za pomocą rozłożonych akordów oraz ażurowej faktury fortepianowej.

Zadania

R15PzZa6XObGF

Ćwiczenie 2

Spośród poniższych kompozytorów wybierz tych, którzy zaliczani są do grupy klasyków wiedeńskich. Możliwe odpowiedzi: 1. Jan Sebastian Bach 2. Wolfgang Amadeusz Mozart 3. Ludwig van Beethoven 4. Józef Haydn

Spośród poniższych kompozytorów wybierz tych, którzy zaliczani są do grupy klasyków wiedeńskich. Możliwe odpowiedzi: 1. Jan Sebastian Bach 2. Wolfgang Amadeusz Mozart 3. Ludwig van Beethoven 4. Józef Haydn

Spośród poniższych kompozytorów wybierz tych, którzy zaliczani są do grupy klasyków wiedeńskich.

• 1
• 2
• 3
• 4

Słownik pojęć

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:

encyklopedia.pwn.pl

Galeria dzieł sztuki

R1ExIaTjwOhQJ1

Ilustracja przedstawia obraz Josepha Willibrorda Mählera pt. „Portret kompozytora Ludwiga van Beethovena”. Na obrazie widzimy siedzącego mężczyznę, który podnosi jedną rękę ku górze. Kompozytor ma ciemne włosy i skupiony wyraz twarzy. Ubrany jest w ciemny garnitur i białą koszulę z kołnierzem przypominającym żabot. Z tyłu portretu znajdują się fragmenty krajobrazu najprawdopodobniej o zmierzchy. Z prawej strony znajduje się coś na kształt skał z roślinnością na zboczach. Z lewej strony fragment świątyni, wzgórza i drzewa.

RgxjzzCqkftcH1

Ilustracja przedstawia litografię, czyli technikę graficzną, gdzie rysunek przeznaczony do powielania wykonuje się na kamieniu litograficznym. Na obrazie widzimy Beethovena komponującego „VI Symfonię F-dur Pastoralną”. Męzczyzna znajduje się na łonie natury pośród drzew. W pobliżu płynie strumień wody.

R1eyYmknV0LgB1

Ilustracja przedstawia jeden z najsłynniejszych obrazów przedstawiających kompozytora, autorstwa Josepha Karla Stielera. Na obrazie widzimy wyidealizowaną, romantyczną wizję Beethovena komponującego „Missa solemnis”. Artysta ma półdługie, siwe, kręcone i rozwiane włosy. Ubrany jest w ciemny kubrak, białą koszulę oraz czerwony szal. W prawej ręce trzyma pióro do pisania a w drugiej rękopis nut.

Biblioteka muzyczna

Bibliografia

Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.

Beethoven. Klasyk chmurny i zbuntowany. [w:] Danuta Gwizdalanka: Historia muzyki 2., Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 2006.

George R. Marek: Beethoven. Biografia geniusza. Wyd. II. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976.