Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Współczesne samoloty umożliwiają lot z taką samą prędkością, z jaką Ziemia porusza się dookoła własnej osi. W efekcie można lecieć przez wiele godzin i przez cały czas oglądać na przykład zachód Słońca!

Już wiesz
  • jak wygląda pozorna wędrówka Słońca po niebie;

  • że Ziemia obraca się wokół własnej osi.

Nauczysz się
  • omawiać przyczyny zmian długości dnia i nocy;

  • wyjaśniać przyczyny zmian miejsc wschodu i zachodu Słońca;

  • wskazywać wysokości Słońca w południe.

iYDOUaJO9Z_d5e158

1. Dzień i noc

Wiemy już, że ruch obrotowy Ziemi jest przyczyną pozornego ruchu Słońca na sferze niebieskiej. Słońce w swojej dobowej pozornej wędrówce najpierw wschodzi zza horyzontu, następnie wznosi się na sferze niebieskiej, góruje, a dalej obniża się i wreszcie zachodzi.

Najlepiej znaną konsekwencją ruchu obrotowego Ziemi jest następstwo dnia i nocy. W trakcie każdego obrotu Ziemi wokół własnej osi, w tym samym momencie część powierzchni naszej planety zwrócona jest ku Słońcu – wówczas na tym obszarze panuje dzień. Inna część jest w tej samej chwili odwrócona od Słońca – wówczas na tym obszarze panuje noc. Ciągły obrót Ziemi powoduje, że obie strefy (nasłoneczniona i ukryta w cieniu) przesuwają się. W tym samym momencie po jednej stronie Ziemi jest południe. Po przeciwnej stronie kuli ziemskiej jest wtedy północ.

Polecenie 1

Wyjaśnij, czy Słońce góruje w całej Polsce w tej samej chwili. Uzasadnij odpowiedź.

Ciekawostka

Najszybszy ponaddźwiękowy samolot pasażerski świata poruszał się szybciej, niż obracała się Ziemia. Był więc w stanie przekroczyć linię oddzielającą oświetloną i nieoświetloną część Ziemi. Kiedy startował z Londynu po zachodzie Słońca, lądował w Nowym Jorku w świetle dziennym!

R18Poir6i6ElF1
Concorde – najszybszy samolot pasażerski świata – poruszał się dwukrotnie szybciej od dźwięku
iYDOUaJO9Z_d5e211

2. Jak zmienia się wędrówka Słońca w ciągu roku?

Nachylenie osi obrotu Ziemi do jej orbity jest przyczyną zmiany miejsc wschodu i zachodu Słońca oraz jego wysokości nad horyzontem w południe. W rezultacie tylko dwa razy w roku (w dniach równonocy) Słońce na całej Ziemi wschodzi dokładnie na wschodzie, a zachodzi dokładnie na zachodzie. W pozostałe dni roku wschody i zachody występują codziennie w innych miejscach.

REhj6qTDjuaFO1
Pojawia się plansza ukazująca obrazek powierzchni Ziemi z zaznaczonymi stronami świata. Zaznaczone sklepienie niebieskie. Na niebie widać linię, po której przesuwa się Słońce od wschodu do zachodu. Pośrodku obrazka znajduje się drzewo – widać, jak w ciągu dnia zmienia się położenie i długość cienia drzewa. Nad animacją widać datę „21 marca”. Dalej data „22 czerwca”, następnie pojawia się data "23 września", „22 grudnia”. Ostatni obrazek jest statyczny – widać nałożenie się trzech tras wędrówek Słońca – w dniach przesileń i równonocy.
Polecenie 2

Po obejrzeniu filmu oceń, czy można dokładnie określić strony świata, obserwując dowolnego dnia miejsca wschodu i zachodu Słońca. Uzasadnij swoją odpowiedź.

Ciekawostka

W okolicach biegunów znajdują się obszary, na których przez pewien czas Słońce w ogóle nie wschodzi, czyli panuje tam noc polarnanoc polarnanoc polarna. Poźniej z kolei Słońce przez pewien czas nie nie zachodzi. Okres taki to dzień polarnydzień polarnydzień polarny. Na kołach podbiegunowych noc polarna i dzień polarny trwają 24 godziny, na samych biegunach – 6 miesiecy.

Ciekawostka

Na półkuli południowej Słońce porusza się po północnej stronie nieba – cień w południe słoneczne wskazuje więc południe. Na równiku natomiast Słońce przez pół roku porusza się po północnej stronie nieba, a przez pół roku – po południowej.

iYDOUaJO9Z_d5e270

Podsumowanie

  • W różnych miejscach Ziemi jednocześnie występują wszystkie pory dnia i nocy.

  • Nachylenie osi ziemskiej i ruch obiegowy są przyczynami zmian obserwowanych miejsc wschodu i zachodu Słońca oraz jego wysokości nad horyzontem podczas górowania.

Praca domowa
Polecenie 3.1

Za pomocą kompasu wyznacz precyzyjnie kierunki wschodni i zachodni w miejscu, gdzie mieszkasz. Zaobserwuj następnie, gdzie faktycznie wschodzi i zachodzi Słońce.

Zobacz także

Jaki kształt ma Ziemia?
Wędrówki Słońca
Układ Słoneczny
Jak urządzony jest Wszechświat?
Czy Ziemia stoi w miejscu?

iYDOUaJO9Z_d5e341

Słowniczek

dzień polarny
dzień polarny

zjawisko utrzymywania się Słońca przez przynajmniej całą dobę powyżej linii horyzontu

noc polarna
noc polarna

zjawisko utrzymywania się Słońca przez przynajmniej całą dobę poniżej linii horyzontu

iYDOUaJO9Z_d5e403

Zadania

Ćwiczenie 1
R1PKpRF66bSWC1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RcGPHAfjuudPs1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
RS8GqcTLVLxxX1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RRnzIwuAutO9u1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R1UFZbPK9F5SR1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.