Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Polacy, zapytani o liczbę pór roku, wymieniają cztery: wiosnę, lato, jesień, zimę. W innych miejscach na świecie wyróżnia się tylko dwie pory roku. Są też obszary, gdzie przez cały rok panuje taka sama pogoda, więc pór roku się nie wyróżnia! Jaka jest tego przyczyna?

Już wiesz
  • na czym polegają ruch obiegowy i obrotowy Ziemi;

  • że oś Ziemi jest nachylona wobec jej orbity wokół Słońca;

  • długość trwania dnia i nocy zmienia się w ciągu roku.

Nauczysz się
  • omawiać różnice w oświetleniu ziemi w momentach początków poszczególnych pór roku;

  • wyjaśniać związek między nachyleniem osi ziemskiej a zmiennością pór roku.

iQGMLdOECu_d5e183

1. Oświetlenie Ziemi w ciągu roku

Przez pół roku Ziemia jest nachylona w stronę Słońca biegunem północnym, a przez drugie pół roku – biegunem południowym. Jest to skutek nachylenia osi Ziemi i jej ruchu obiegowego. Z tego powodu przez pół roku północna półkula jest silniej oświetlana i nagrzewana przez Słońce, a półkula południowa słabiej, po czym sytuacja się odwraca. Moment, gdy oś skierowana jest północnym końcem najbardziej w stronę Słońca (przesilenie letnie), następuje 22 czerwca. Po pół roku jest odwrotnie i to półkula południowa otrzymuje więcej światła. Moment ten wypada 22 grudnia (przesilenie zimowe). W Polsce ten dzień jest najkrótszy w roku, a za kołem podbiegunowym północnym panuje noc polarna.

Dwa razy w ciągu roku ustawienie osi ziemskiej umożliwia identyczne oświetlenie obu półkul: 21 marca, gdy następuje równonoc wiosenna, i 23 września, gdy występuje równonoc jesienna.

Polecenie 1

Na podstawie dostępnych źródeł dowiedz się, jak na biegunach położone jest Słońce w dniach przesileń i równonocy.

Ciekawostka

Pierwsi europejscy osadnicy w Australii nie wiedzieli o tym, że pory roku na półkuli południowej nie zgadzają się z naszymi i próbowali siać lub sadzić przywiezione przez siebie rośliny uprawne w marcu i kwietniu, a zbierać je w lipcu, sierpniu i wrześniu. Rośliny nie rosły, bo wysiewano je podczas australijskiej jesieni, a zbiorów oczekiwano zimą.

Ważne!

Czas obiegu Ziemi dookoła Słońca trwa 365 dni 5 godzin i około 49 minut. Jest to więc nieco więcej niż rok kalendarzowy. Dlatego konieczne okazało się dodanie jednego dnia co cztery lata w lutym. Co czwarty rok liczy więc 366 dni i nosi nazwę przestępnego.

iQGMLdOECu_d5e240

2. Pory roku

Roczny ruch Ziemi wokół Słońca przy stałym nachyleniu osi ziemskiej powoduje, że w sposób powtarzalny zmienia się oświetlenie różnych części Ziemi. Zmiany oświetlenia z kolei powodują cykliczne zmiany pór roku. Równonoc wiosenna na półkuli północnej oznacza w Polsce początek wiosny. W tym samym momencie na półkuli południowej zaczyna się jesień. Wraz z równonocą jesienną zaczyna się jesień, zaś na półkuli południowej – wiosna. Podobnie w momencie przesilenia letniego u nas zaczyna się lato, podczas gdy na półkuli południowej jest to początek zimy.

RV5EPy4NKLiCJ1
Daleko na północy lato jest krótkie i chłodne. Niektórym zwierzętom, np. rybitwie popielatej, okres ten wystarczy jednak, aby znieść i wysiedzieć jajka
R16XHFz1jxrgg1
W niektórych miejscach lato nie sprzyja organizmom, jest gorące i suche, co powoduje zamieranie wielu roślin
RxSL8jrqVg56a1
Lato na afrykańskiej sawannie oznacza wysoką temperaturę, opady deszczu i dostatek pożywienia dla wszystkich zwierząt
Polecenie 2

Wyjaśnij, dlaczego z obszaru Polski jesienią odlatuje większość ptaków owadożernych i powiązanych ze środowiskiem wodnym.

Ciekawostka

Niektóre ptaki żyjące na dalekiej północy Europy jesienią przylatują do Polski, gdyż nasza zima jest dla nich w miarę łagodna, a na wielu roślinach mogą znaleźć owoce zapewniające im zapas pożywienia.

Re6NUhSv3A0Ty1
Jemiołuszka jest przykładem gatunku, dla którego polska zima jest niezbyt mroźna i zapewnia obfitość pożywienia
iQGMLdOECu_d5e292

Podsumowanie

  • Czas obiegu Ziemi dookoła Słońca trwa 365 dni 5 godzin i około 49 minut.

  • Nachylenie osi obrotu w połączeniu z ruchem obiegowym sprawia, że na Ziemi występują pory roku.

  • Na półkuli południowej występują te same pory roku, co na półkuli północnej, ale inne są daty ich początku i końca.

Praca domowa
Polecenie 3.1

Na podstawie dostępnych źródeł informacji opisz, jak zachowuje się i gdzie przebywa bocian wiosną, latem, jesienią i zimą. Wykaż związek zachowania bociana z porami roku.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Jaki kształt ma Ziemia?
Wędrówki Słońca
Układ Słoneczny
Jak urządzony jest Wszechświat?
Czy Ziemia stoi w miejscu?

iQGMLdOECu_d5e364

Zadania

Ćwiczenie 1
RZygZUP8EhDoe1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RZIuR9e0G9UOX1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
RQSd1QtVF8UOD1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RVvGcVhLyciMh1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R1FUvxTWMr1Ik1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.