Strefy oświetlenia Ziemi
Wiemy już, że w Polsce zmienia się długość dnia i nocy. A czy wiesz, że są na świecie miejsca, gdzie przez cały rok dzień i noc trwają tyle samo? Czy wiesz, że na biegunie przez pół roku Słońce nie zachodzi, a przez następne pół roku w ogóle nie wznosi się nad horyzont?
że nachylenie osi Ziemi w połączeniu z ruchem obiegowym powoduje zmiany wysokości Słońca nad horyzontem.
jaki wpływ ma nachylenia osi obrotu Ziemi na powstawanie stref jej oświetlenia;
zaznaczać na globusie strefy oświetlenia Ziemi i ich granice;
jaki jest związek stref oświetlenia Ziemi z klimatem.
1. Jak Słońce oświetla Ziemię?
Wędrówka Ziemi wokół Słońca ze stałym nachyleniem osi obrotu powoduje, że jej powierzchnia oświetlana jest w różny sposób. Na tej podstawie wyróżniono pięć stref oświetlenia Ziemi. Ograniczone są one umownymi liniami – zwrotnikami i kołami podbiegunowymi, które są zaznaczone na mapach i globusach.
Najsilniej oświetlona i nagrzewana przez Słońce jest strefa międzyzwrotnikowastrefa międzyzwrotnikowa, obejmująca także przecinający ją, centralnie położony równik. W strefie międzyzwrotnikowej niemal wszędzie dwukrotnie w ciągu roku Słońce góruje w zenicie, przez co oświetla i nagrzewa powierzchnię najsilniej. Tylko na ograniczających tę strefę zwrotnikach Słońce góruje w zenicie raz w roku – w dni przesileń letniego i zimowego. Dzień i noc na równiku trwają zawsze po 12 godzin, a w całej strefie międzyzwrotnikowej różnice w czasie ich trwania są niewielkie.
Dwie strefy umiarkowanestrefy umiarkowane rozciągają się między zwrotnikiem Raka a kołem podbiegunowym północnym (na półkuli północnej) oraz między zwrotnikiem Koziorożca a kołem podbiegunowym południowym na półkuli południowej. Nie występuje tu zjawisko górowania Słońca w zenicie, a każdej doby zmienia się czas trwania dnia i nocy.
Najsłabiej oświetlane i nagrzewane są dwie strefy podbiegunowestrefy podbiegunowe ograniczone kołami podbiegunowymi. W strefach tych występuje zjawisko dnia polarnego, gdy przez pewien czas Słońce wcale nie zachodzi i świeci nisko nad horyzontem przez całą dobę, oraz nocy polarnej, gdy przez pewien czas Słońce nie wschodzi i panuje noc.
Wskaż na globusie lub na mapie obszary położone poza kołami podbiegunowymi. Wyjaśnij, dlaczego na obszarach tych jest mało miast.
Długość dni i nocy polarnych wydłuża się w miarę zbliżania do biegunów. Na kołach podbiegunowych trwają one tylko jedną dobę i mają miejsce w dniach przesileń. Na biegunach pory dnia zmieniają się tylko dwa razy w roku: dzień i noc trwają tam po sześć miesięcy.
2. Jak oświetlenie Ziemi wpływa na klimat?
Istnieje bezpośredni związek między oświetleniem powierzchni Ziemi a klimatem znajdujących się w danej strefie lądów i oceanów. Im wyżej znajduje się Słońce nad horyzontem, tym więcej światła i ciepła dociera do powierzchni Ziemi. Dlatego w strefie międzyzwrotnikowej jest najcieplej, a w strefach podbiegunowych – najzimniej.
Strefa oświetlenia Ziemi | Temperatura powietrza latem | Temperatura powietrza zimą | Opady | Wahania temperatury w ciągu doby | Wahania temperatury w ciągu roku |
Podbiegunowa na półkuli północnej | od niewielkiego mrozu do niskich dodatnich | silny mróz | bardzo niskie przez cały rok – głównie śnieg | niewielkie | duże |
Umiarkowana na półkuli północnej | od chłodu w sąsiedztwie koła podbiegunowego do upałów blisko zwrotnika | od silnych mrozów w sąsiedztwie koła podbiegunowego do ciepła blisko zwrotnika | bardzo zróżnicowane, np. na pustyniach bardzo niskie, na wybrzeżach mórz wysokie | umiarkowane, duże tylko na pustyniach | bardzo duże |
Międzyzwrotnikowa | gorąco do skrajnie gorąco | gorąco | od bardzo wysokich przez cały rok na równiku do skrajnie niskich przy zwrotnikach | od niewielkich na równiku do bardzo dużych na zwrotnikach | niewielkie |
Umiarkowana na półkuli południowej | od mrozów w sąsiedztwie koła podbiegunowego do upałów blisko zwrotnika | od lekkich mrozów w sąsiedztwie koła podbiegunowego do ciepła blisko zwrotnika | bardzo zróżnicowane, np. na pustyniach bardzo niskie, na wybrzeżach mórz wysokie | umiarkowane, duże tylko na pustyniach | duże |
Podbiegunowa na półkuli południowej | od silnego do lekkiego mrozu | skrajnie silny mróz | bardzo niskie przez cały rok, wyłącznie w postaci śniegu | niewielkie | niewielkie |
Istnieje wiele innych czynników wpływających na klimat. Duże znaczenie mają m.in. wysokość obszaru ponad poziomem morza, ukształtowanie terenu, odległość od brzegu morskiego. W związku z tym klimat różnych obszarów leżących w tej samej strefie oświetlenia Ziemi może być bardzo różny.
Wskaż strefę, w której twoim zdaniem występują najlepsze i najgorsze warunki do życia. Uzasadnij swój wybór.
W centralnej części strefy międzyzwrotnikowej, czyli w okolicach równika, przez cały rok jest bardzo zbliżona temperatura i prawie codziennie przez krótki czas po południu pada deszcz.
Obszar położony na północ od Koła Podbiegunowego Północnego i niektóre sąsiadujące z nim lądy często nazywane są Arktyką. Nie wolno mylić tej nazwy z Antarktyką, czyli określeniem stosowanym dla Antarktydy i przyległych wysp oraz wód w pobliżu i za Kołem Podbiegunowym Południowym.
Podsumowanie
Nachylenie osi ziemskiej spowodowało powstanie stref oświetlenia Ziemi.
Wyróżniamy 5 stref oświetlenia Ziemi: międzyzwrotnikową, dwie umiarkowane i dwie podbiegunowe.
W różnych strefach oświetlenia Ziemi panują odmienne warunki klimatyczne.
Wybierz po jednej miejscowości położonej w strefie podbiegunowej, umiarkowanej i międzyzwrotnikowej. Opisz ich klimat i porównaj je między sobą.
Zobacz także
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Wędrówki Słońca
Układ Słoneczny
Jak urządzony jest Wszechświat?
Czy Ziemia stoi w miejscu?
Dzień i noc
Cztery pory roku
Słowniczek
jedna ze stref oświetlenia Ziemi położona między zwrotnikiem Raka a zwrotnikiem Koziorożca
strefa oświetlenia Ziemi położona za kołem podbiegunowym
strefa oświetlenia Ziemi położona między zwrotnikiem a kołem podbiegunowym
Zadania
Wybierz nazwę najcieplejszej strefy oświetlenia Ziemi.
- międzyzwrotnikowa
- równikowa
- gorąca
- międzybiegunowa
- podzwrotnikowa
Wybierz nazwy stref oświetlenia leżących między zwrotnikami a kołami podbiegunowymi.
- umiarkowana północna
- międzyzwrotnikowa
- międzyrównikowa
- umiarkowana południowa
- podrównikowa
- podzwrotnikowa
- podbiegunowa
Wybierz nazwy najzimniejszych stref oświetlenia Ziemi między kołami podbiegunowymi a biegunami.
- podbiegunowa północna
- biegunowa
- zwrotnikowa
- podbiegunowa południowa
- lodowa
- lodowcowa
- mroźna
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących podbiegunowych stref oświetlenia Ziemi.
| Prawda | Fałsz | |
| Występuje w tych strefach dzień polarny. | □ | □ |
| Strefy podbiegunowe to najcieplejsze strefy. | □ | □ |
| Strefy podbiegunowe to najzimniejsze strefy. | □ | □ |
| Sięgają od biegunów do zwrotników. | □ | □ |
| Rozciągają się od biegunów do równika. | □ | □ |
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących stref umiarkowanych.
| Prawda | Fałsz | |
| Strefy umiarkowane mają wyższą średnią temperaturę powietrza niż podbiegunowe. | □ | □ |
| Strefy umiarkowane leżą między kołami podbiegunowymi a zwrotnikami. | □ | □ |
| Strefy umiarkowane mają niższą średnią temperaturę powietrza niż strefa międzyzwrotnikowa. | □ | □ |
| W strefach umiarkowanych nie ma nocy polarnych. | □ | □ |
| W strefach umiarkowanych nie ma dni polarnych. | □ | □ |
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących międzyzwrotnikowej strefy oświetlenia Ziemi.
| Prawda | Fałsz | |
| Strefa międzyzwrotnikowa leży między Zwrotnikiem Raka a Zwrotnikiem Jednorożca. | □ | □ |
| Strefa międzyzwrotnikowa leży między Zwrotnikiem Raka a równikiem. | □ | □ |
| Strefa międzyzwrotnikowa jest najcieplejszą ze stref oświetlenia Ziemi. | □ | □ |
| W strefie międzyzwrotnikowej nie występują opady. | □ | □ |
| W strefie międzyzwrotnikowej Słońce góruje w zenicie. | □ | □ |