E‑book - Powstawanie skał i minerałów. Cechy techniczne kamienia budowlanego

Powstawanie skał i minerałów. Cechy techniczne kamienia budowlanego – e‑book
Spis treści
1. Wstęp1. Wstęp
2. Sposób powstawania skał i minerałów2. Sposób powstawania skał i minerałów
2.1 Skały magmowe2.1 Skały magmowe
2.2 Skały osadowe2.2 Skały osadowe
2.3 Skały przeobrażone2.3 Skały przeobrażone3. Właściwości minerałów i skał3. Właściwości minerałów i skał
4. Rozpoznawanie skał4. Rozpoznawanie skał
4.1 Rozpoznawanie skał magmowych4.1 Rozpoznawanie skał magmowych
4.2 Rozpoznawanie skał metamorficznych4.2 Rozpoznawanie skał metamorficznych5. Podstawowe metody badań kamienia naturalnego (stosowanego w budownictwie) – fragmenty norm5. Podstawowe metody badań kamienia naturalnego (stosowanego w budownictwie) – fragmenty norm
5.1 Norma EN 1936 Oznaczanie gęstości i gęstości objętościowej oraz całkowitej i otwartej porowatości5.1 Norma EN 1936 Oznaczanie gęstości i gęstości objętościowej oraz całkowitej i otwartej porowatości
5.2 Norma EN 13755 Oznaczenie nasiąkliwości przy ciśnieniu atmosferycznym5.2 Norma EN 13755 Oznaczenie nasiąkliwości przy ciśnieniu atmosferycznym
5.3 Norma EN 12372 Oznaczenie wytrzymałości na zginanie pod działaniem siły skupionej5.3 Norma EN 12372 Oznaczenie wytrzymałości na zginanie pod działaniem siły skupionej
5.4 Norma EN 1926 Oznaczenie jednoosiowej wytrzymałości na ściskanie5.4 Norma EN 1926 Oznaczenie jednoosiowej wytrzymałości na ściskanie
5.5 Norma EN 12371 Oznaczenie mrozoodporności5.5 Norma EN 12371 Oznaczenie mrozoodporności
5.6 Norma EN 14157 Oznaczanie odporności na ścieranie5.6 Norma EN 14157 Oznaczanie odporności na ścieranie
5.7 Norma EN 14231 Oznaczanie odporności na poślizg z użyciem przyrządu wahadłowego5.7 Norma EN 14231 Oznaczanie odporności na poślizg z użyciem przyrządu wahadłowego
5.8 Norma EN 12407 Badania petrograficzne5.8 Norma EN 12407 Badania petrograficzne
5.9 Norma EN 13364 Oznaczanie obciążenia niszczącego przy otworze na kołek5.9 Norma EN 13364 Oznaczanie obciążenia niszczącego przy otworze na kołek
5.10 Norma EN 13919 Oznaczanie odporności na starzenie spowodowane działaniem SO₂ w obecności wilgoci5.10 Norma EN 13919 Oznaczanie odporności na starzenie spowodowane działaniem SO₂ w obecności wilgoci
5.11 Norma EN 14066 Oznaczanie odporności na starzenie spowodowane szokiem termicznym5.11 Norma EN 14066 Oznaczanie odporności na starzenie spowodowane szokiem termicznym
5.12 Norma EN 1925 Oznaczanie współczynnika nasiąkliwości kapilarnej5.12 Norma EN 1925 Oznaczanie współczynnika nasiąkliwości kapilarnejBibliografiaBibliografia
1. Wstęp
Minerały od zawsze fascynowały ludzi. Te wyjątkowe, nieczęsto spotykane, można określić mianem: najcenniejsze – i to w znaczeniu dosłownym. Niektóre okazy są prawdziwym jubilerskim trofeum, a kolekcjonerzy płacą za nie kosmiczne kwoty, sięgające 3 mln dolarów za karat (taka jest cena m.in. jadeitu). W przyrodzie zachowany jest balans, więc możemy znaleźć także minerały o powszechnym zastosowaniu, bardziej pospolite, na przykład takie, z których zbudowane są skały – mowa o minerałach skałotwórczych. O tym, jak ważne są skały, świadczy fakt, że bez nich nie istniałaby nasza planeta, a co za tym idzie my, ludzie. Najwięksi rzeźbiarze mówili, że to nie oni są odpowiedzialni za to, jak wygląda ich dzieło; jest ono ukryte wewnątrz materii, a twórcy za pomocą dłuta pomagają mu tylko ujrzeć światło dzienne i pokazują światu to, co zobaczyli wcześniej. Często sama skała stawała się inspiracją dla artystów, nie tylko rzeźbiarzy, reprezentujących różne dziedziny i pochodzących z różnych zakątków świata.
Minerałem jest bez wyjątku każdy, nawet najdrobniejszy naturalny składnik zewnętrznej, sztywnej powłoki Ziemi, nazwanej litosferą, posiadający cechy fizyczne. Naukowcy odkryli ponad 4000 rodzajów kamieni, ale tylko nieliczne z nich są nam znane. Część z nich, tzw. minerały skałotwórcze, stanowią, jak sama nazwa wskazuje, bazę skał. Jest ich blisko 250, a należą do nich m.in.: kwarc, kalcyt, magnetyt, gips czy halit. Znaczna część minerałów jest rozproszona i dostępna w niewielkich ilościach.
Jeżeli zadalibyśmy sobie pytanie, skąd się wzięły minerały, odpowiedzi można by szukać… w Ziemi. Powstały one w sposób naturalny, są skutkiem ubocznym procesów zachodzących zarówno we wnętrzu Ziemi, jak i na jej powierzchni. Charakteryzują się budową krystaliczną – atomy są w nich ułożone w sposób uporządkowany. Każdy minerał różni się od siebie kształtem kryształów, składem chemicznym, a także innymi fizycznymi cechami, takimi jak: twardość, barwa, połysk, łupliwość.
Przez tysiące lat minerały fascynowały ludzi, niektórzy nawet nadawali im specjalne moce, które miały odpędzać złe duchy. Mieszkańcy rejonów Morza Śródziemnego wierzyli niegdyś m.in. w moc ametystu, turkusu, lapis lazuli, topazu czy szmaragdu. Do dziś w wielu kulturach wykorzystuje się minerały – choćby w medycynie.
Czym są skała i minerał, w jaki sposób powstają, jakie mają właściwości, co w sobie skrywają, a także jakie są podstawowe normy, czyli metody badań kamieni naturalnych stosowane w budownictwie? Odpowiedzi na te pytania kryją się w naszym e‑booku.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
2. Sposób powstawania skał i minerałów
Zacznijmy od określenia, czym jest skała, a czym minerał, i czy możemy używać owych dwóch definicji zamiennie.
Minerał to pierwiastek, związek albo jednorodna mieszanina pierwiastków lub związków, powstałych w wyniku zachodzących procesów kosmologicznych albo geologicznych, będących w stałym stanie skupienia – oznacza to, że możemy go wziąć do ręki i określić jego cechy.
Minerały dzielimy na amorficzne, czyli bezpostaciowe, oraz krystaliczne, których cząstki są rozmieszczone według pewnego wewnętrznego porządku.

Skała to grupa minerałów – jednego rodzaju lub różnych – ukształtowanych bez udziału człowieka, w wyniku naturalnego procesu kosmologicznego lub geologicznego. Jeżeli skała powstała z jednego minerału, określamy ją jako monomineralną, przykładem jest np. dolomit; jeżeli jej bazą jest kilka rodzajów minerałów, wówczas mówimy o niej jako o skale polimineralnej (np. granit).

W zależności od sposobu, w jaki skały powstały, możemy je podzielić na trzy podstawowe grupy: magmowe, osadowe i metamorficzne, czyli przeobrażone.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
2.1 Skały magmowe
Skały magmowe powstały z zastygającej magmy. Ze względu na miejsce, w którym dochodziło do zastygania magmy, możemy wyróżnić: skały magmowe głębinowe, żyłowe i wylewne. Jak sama nazwa wskazuje, skały głębinowe powstały głęboko pod powierzchnią Ziemi, żyłowe w pęknięciach skorupy ziemskiej, a wylewne na powierzchni Ziemi. Kolejnym istotnym aspektem był sposób stygnięcia magmy; jeżeli proces zachodził powoli, w głębinach Ziemi, minerały wchodzące w jej skład (skalenie, kwarc itp.) krystalizowały się wolno i osiągały spore rozmiary. Dzięki temu możemy dostrzec „gołym okiem” minerały tworzące skały.
Skały magmowe głębinowe (plutoniczne), których przedstawicielem jest granit, są jednymi z najbardziej rozpowszechnionych skał. Najczęstszym miejscem występowania granitu w Polsce jest Pogórze Sudeckie (rejon Strzegomia, Strzelina) oraz Tatry. Jego budulec stanowią trzy podstawowe minerały skałotwórcze: mika, skaleń i kwarc; powstał zaś w okresie orogenezy waryscyjskiej. Dzięki dużej twardości, odporności, a także wysokiemu stopniowi poleru, granit jest wykorzystywany w drogownictwie jako kostka brukowa oraz w budownictwie jako okładzina elewacyjna budynków, do budowy schodów, płyt, a nawet blatów we wnętrzach pomieszczeń. Sprawdza się także jako materiał do tworzenia płyt nagrobkowych.
Skały magmowe żyłowe przyjmują formę żył magmowych. Najpopularniejszą skałą jest pegmatyt. Powstaje on głównie ze skaleni, które mogą osiągać gigantyczne rozmiary – nawet do 16 m długości. W Polsce pegmatyty możemy, podobnie jak skały magmowe głębinowe, spotkać przede wszystkim w Tatrach i Sudetach. Ze względu na walory wizualne są często stosowane w budownictwie do produkcji płyt.
Skały magmowe wylewne (wulkaniczne), których przedstawicielem są pirokseny i plagioklazy, powstają podczas stygnięcia lawy i są wizualnym odpowiednikiem gabra. Podczas procesu zastygania lawy może dojść do wytworzenia słupów bazaltowych w kształcie sześciokątnych graniastosłupów, sięgających kilkudziesięciu metrów. Na terenie Polski skały te występują przede wszystkim w Sudetach, a zastosowanie znalazły głównie w drogownictwie.
Ze względu na zawartość procentowej krzemionki w magmie skały magmowe dzielimy na: kwaśne (>66% krzemionki), obojętne (52‑66% krzemionki) oraz zasadowe (<52% krzemionki).




Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
2.2 Skały osadowe
Skały osadowe, podzielone na kategorie, powstają poprzez nawarstwienie się materiału przenoszącego przez czynniki zewnętrze, m.in. wodę, wiatr, lodowiec.
Skały osadowe okruchowe powstają z nagromadzenia na powierzchni Ziemi okruchów lub minerałów, pochodzących od innych, starszych skał. Wyróżnić możemy skały luźne, nazywane inaczej sypkimi, a także zwięzłe, w których pojedyncze ziarna związane są inną substancją, spoiwem. Ważnym czynnikiem w tworzeniu tego rodzaju skał jest proces transportu ww. materiałów poprzez wodę, lód czy też przemieszczanie się ich pod wpływem grawitacji. Cechy, które określają wygląd ziaren i okruchów w skałach, nazywamy strukturalnymi. Jedną z cech jest np. frakcja osadu, czyli średnica materiału okruchowego, z którego stworzony jest osad lub skała.
Nazwa frakcji | Nazwa składników |
Żwirowa | Głaz, otoczak, okruch |
Piaskowa | Ziarno |
Pyłowa | Ziarno |
Iłowa | Koloid, ziarno |
Grafika przedstawia tabelę prezentującą frakcję (uziarnienie) osadu. Składa się z dwóch kolumn, pierwszej zatytułowanej „Nazwa frakcji”, drugiej „Nazwa składników”. Składnikami frakcji żwirowej (2‑40 mm), nazywanej przejściową ze względu na jakość składników, są: głaz, otoczak i okruch, składnikami frakcji piaskowej (0,05‑2 mm) i pyłowej (0,002‑0,05 mm): ziarno, składnikami frakcji iłowej (poniżej 0,002): koloid i ziarno.
Tab. 1. Frakcja (uziarnienie) osadu; źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula
Kolejnymi cechami strukturalnymi okruchów oraz ziaren są: 1) stopień obtoczenia, który dostarcza nam informacji na temat warunków, sposobu przebiegu sedymentacji, a także transportu materiałów, 2) charakter powierzchni ziaren – dzięki ich obserwacji możemy domyślić się, jaki przebieg miał transport, np. powstałe podczas zjawiska tarcia rysy wskazują na transfer przez lądolód, błyszczące ziarnka piasku świadczą o transporcie w środowisku wodnym, matowe zaś – przez wiatr.
Najbardziej rozpoznawalną skałą osadową okruchową jest piaskowiec, powstały z ziarenek piasku, przede wszystkim kwarcowego, ale i wapiennego albo wulkanicznego, złączonych różnorodnym spoiwem, np. krzemionkowym, wapiennym. Do nawarstwienia się piasku, który w następnym etapie procesu zamienia się w piaskowiec, dochodzi w różnych środowiskach: deltowych, rzecznych, morskich przybrzeżnych, ukształtowanych poprzez lądolód czy pustynnych. Aby określić, z jakim piaskowcem mamy do czynienia: z rzecznym, morskim, czy wydmowym, należy dokonać analizy sedymentacyjnej, która opiera się na badaniu struktur materiału. W Polsce piaskowce występują przede wszystkim w województwie świętokrzyskim.

Skały osadowe wulkaniczne (piroklastyczne) powstają ze scementowanego pyłu wulkanicznego. W Polsce występują sporadycznie, jedynie w Sudetach oraz w okolicach Krakowa.
Skały osadowe pochodzenia organicznego są pokłosiem osadzania się materii organicznej w wodzie. Z nagromadzenia drzew może powstać: węgiel, torf, kreda, a z substancji wytworzonych przez organizmy żywe: wapienie, opoki, radiolaryty. Proces tworzenia się węgla jest bardzo długi i powstaje bez udziału powietrza, dzięki stopniowo obniżającym się obszarom bagiennym, zalewanym co jakiś czas przez wody morskie lub lądowe.
Podobnie jak węgiel kamienny, torf jest surowcem energetycznym, wydobywanym niegdyś w celach opałowych. Obecnie znajduje zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym i w ogrodnictwie. Powstaje on na torfowisku, czyli terenie podmokłym o trudno przepuszczalnym podłożu, pokrytym roślinami bagiennymi. Przyrost torfowiska to mniej więcej 1 mm w skali roku.
Skały osadowe pochodzenia chemicznego powstają w gorącym i suchym klimacie, po wyparowaniu wody z mórz i jezior. Podczas parowania dochodzi do zagęszczenia roztworu i zaczyna się proces wytrącania różnych minerałów, takich jak halit czy chlorek sodu, który jest podstawowym składnikiem soli kamiennej.




Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
2.3 Skały przeobrażone
Skały przeobrażone, nazywane inaczej metamorficznymi, powstały ze skał osadowych lub magmowych, bądź innych skał przeobrażonych. Udział w ich tworzeniu miały: wysokie ciśnienie, temperatura (kluczowy czynnik), a także zachodzące procesy chemiczne. Przemianie podlegają przede wszystkim skały w stałym stanie skupienia. Proces metamorfizmu, czyli prowadzący do przemiany skał, zachodzi zazwyczaj we wnętrzu Ziemi. Jednym z najbardziej znanych skał przeobrażonych jest powstały z wapienia marmur. Metamorfizm dynamiczny – to proces towarzyszący ruchom górotwórczym lub fałdowym, podczas którego występuje ciśnienie, sprawiające, że minerały znajdujące się we wnętrzu skały ulegają uporządkowaniu równoległemu. W konsekwencji fragmenty skorupy ziemskiej zostają wciągnięte pod powierzchnię Ziemi na znaczną głębokość.

Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
3. Właściwości minerałów i skał
Kryształy w stałym stanie skupienia dzielimy na dwa rodzaje: bezpostaciowe, czyli amorficzne, charakteryzujące się brakiem uporządkowanej wewnętrznej struktury, oraz krystaliczne, w których cząsteczki są rozmieszczone według pewnego wewnętrznego porządku. Minerały są ciałami stałymi, powstałymi w naturalny sposób, jednorodnymi zarówno w aspekcie chemicznym, jak i fizycznym; ich skład chemiczny jest zazwyczaj stały. Znane są przede wszystkim ze swojej krystalicznej struktury. Charakterystyczna jest ich forma: to wielościany z płaskimi ścianami, które łączą się w narożach i krawędziach. Trudno uwierzyć, że powstały one bez ingerencji człowieka. A jednak! Ten niezwykły proces jest możliwy tylko w odpowiednich warunkach; jeżeli krystalizuje się zbyt wiele kryształów w ścianie, przeszkadzają one sobie i uniemożliwiają rozwój. Ciekawostką jest, że podczas kruszenia kryształu jego struktura krystaliczna nie ulega zniszczeniu: małe ziarna mają taką samą strukturę, jak jego większe odpowiedniki.
Mineraloidy, takie jak opal, posiadają strukturę niekrystaliczną. Co prawda mają przypisaną sieć przestrzenną, jednak nie charakteryzuje się ona symetrycznymi wielościanami, przeważają obłe, niesymetryczne kształty.

Znanych nam jest współcześnie ok. 4000 minerałów, tworzonych przez wszystkie pierwiastki chemiczne: od wodoru do uranu. Najpowszechniejsze są te składające się z najbardziej znanych pierwiastków, występujących w skorupie ziemskiej, takich jak: krzem, glin, wapń, żelazo, potas, magnez, tlen.
STRUKTURA KRYSZTAŁÓW
Jedną z najważniejszych cech kryształów jest rozłożenie jego cząsteczek atomów i jonów w sieci przestrzennej, w której wyróżnia się węzły proste oraz płaszczyzny sieciowe. Najmniejszą częścią kryształu, zawierającą wszystkie elementy, jest komórka elementarna. Siatka przestrzenna to komórka elementarna w trójwymiarze (symetryczny kształt wielościanów). Osie symetrii i płaszczyzny to elementy symetryczne, które powiązane z regularnością siatki, zostały podzielone na siedem układów krystalograficznych.
1. Układ regularny – jego charakterystyczną cechą jest najwyższa symetria. Wszystkie trzy jednostki osiowe mają jednakową długość i są w stosunku do siebie prostopadłe. Do grupy tej należy ponad 26% minerałów, m.in.: diament, fluoryt, magnetyt, złoto, srebro, miedź, platyna.
2. Układ heksagonalny cechuje obecność czterech osi krystalograficznych: pionowej osi o sześciokrotnej symetrii oraz prostopadłych do niej trzech osi, ułożonych względem siebie pod kątem 120Indeks górny oo. Odległość między atomami jest równa, lecz różna od odcinków na osi sześciokrotnej. W układzie heksagonalnym krystalizuje się 9% minerałów, m.in. apatyt, lód, beryl, grafit.
3. Układ tetragonalny to układ osi krystalograficznych w kierunkach prostopadłych, oś pionowa jest osią czterokrotną, prostopadłe do niej osie poziome nazywane są dwukrotnymi. Odcinki na osiach poziomych są równe, natomiast różne od odcinka na osi pionowej. W układzie tetragonalnym krystalizuje się 12% minerałów, takich jak: rutyl, cyrkon i wezuwian.
4. Układ trygonalny cechuje się układem osi krystalograficznych, które – wyjątkowo – nie są ułożone prostopadle. Odcinki między atomami, mierzone względem siebie, są jednakowe. W układzie trygonalnym krystalizuje się 11% minerałów, a wśród nich: kwarc, dolomit, turmalin.
5. Układ rombowy cechuje prostopadłość trzech osi krystalograficznych, długość między atomami – na wszystkich osiach – jest różna. W związku z tym, mimo występujących prostopadłości, symetria układu jest znacznie niższa niż w układzie regularnym i tetragonalnym. W układzie rombowym krystalizuje się ponad 19% wszystkich minerałów, m.in. antymonit, baryt i celestyn.
6. Układ jednoskośny definiuje obecność trzech osi. Przecinające się w taki sposób, że dwa z nich tworzą kąty proste, a jeden różny od prostego, odcinki między atomami nie są jednakowe na żadnej z osi. W układzie jednoskośnym krystalizuje się 21% wszystkich minerałów, m.in. gips, ortoklaz i diopsyd.
7. Układ trójskośny jest najmniej symetryczny ze wszystkich: żadna oś nie tworzy z inną kąta prostego, to zaś powoduje, że ściany są nieprostopadłe. Odcinki między atomami komórek mają różne odległości na trzech różnych osiach. W układzie trójskośnym krystalizuje się najmniej minerałów, zaledwie 2%, mimo to układ ten jest znany w przyrodzie, ponieważ należą do niego skałotwórcze minerały, m.in. pikromeryt, dysten i rodonit.
Według człowieka najdoskonalszym kryształem jest pojedynczy, czyli występujący „samotnie”; niestety, najczęściej minerały tworzą skupiska krystaliczne, przybierające różne, nie zawsze doskonałe rozmiary i kształty.
Szczotki krystaliczne to nieprawidłowe skupiska pojedynczych kryształów o różnej wielkości, przyrośnięte do tego samego podłoża.
Geody to nieprawidłowe skupiska pojedynczych kryształów o różnej wielkości, przyrośnięte do tego samego podłoża.
Sekrecje to minerały wykształcone z roztworów, zajmujące całkowicie pustą przestrzeń w skale.
Skupiska ziarniste to kryształy przyjmujące postać ziaren mineralnych, które są ograniczone poprzez przypadkowe powierzchnie.
Skupiska zbite to minerały niemające wykształconych ścian, stykające się z sąsiadującymi, tworząc zwartą masę.
Konkrecje to grupa minerałów narastająca wokół jakiegoś przedmiotu lub ośrodka.
Oolity powstają poprzez wytrącenie się we wzburzonej wodzie węglanów wapnia, występującego w płytkich strefach morskich, który zawiesza się wokół drobnych okruchów skalnych lub niewielkich pęcherzy gazu.
Nacieki to naloty, wykwity.
Skupiska bombowe to wodorotlenki żelaza o budowie koncentrycznej.
Fizyczne właściwości minerałów
Minerały, podobnie jak wszystkie inne substancje, mają właściwości fizyczne i chemiczne, które umożliwiają określenie ich rodzaju. Dodatkowo wyznaczono cechy, które nie pozostawiają wątpliwości, do którego rodzaju należy badany obiekt; są to: właściwości fizyczne, wygląd zewnętrzny, a także wspomniana wcześniej symetria. Niektóre kryształy są tak charakterystyczne, że nie wymagają wnikliwych analiz – już na pierwszy rzut oka możemy określić, co trzymamy w rękach lub na co patrzymy. Jeśli jednak mamy z tym problem, możemy się wspomóc wymienionymi poniżej parametrami.
1. Twardość, określana dzięki skali Mohsa, to opór, jaki minerał stawia zarysowującemu go ostrzu. Wybrane minerały posegregowano odpowiednio: od tego z najmniejszą twardością, którą można zarysować nawet paznokciem, do najtwardszego, w przypadku którego nie odkryto sposobu jego zarysowania. Oto minerały uszeregowane przez naukowców:
1. Talk 2. Gips 3. Kalcyt 4. Fluoryt 5. Apatyt 6. Ortoklaz 7. Kwarc 8. Topaz 9. Korund 10. Diament

2. Połysk, a dokładniej: zdolność minerału do odbijania promieni słonecznych. Zdefiniowano kilka rodzajów połysku, np. połysk szklisty (ametyst), połysk tłusty (kwarc), połysk metaliczny, jedwabisty, matowy, perłowy.
3. Przełam, czyli zdolność materiału do pękania według przypadkowych płaszczyzn. Znane są nam: przełam muszlowy, występujący w kwarcu, przełam zadziorowaty, haczykowaty, nierówny.



4. Łupliwość (jednokierunkowa i dwukierunkowa) – określana jako zdolność do pękania minerału wzdłuż płaszczyzn równoległych.
Warto zapamiętać, że minerał nie może mieć jednocześnie cech przełamu i łupliwości.
5. Rysa – znana jako barwa minerału sproszkowanego. Aby sprawdzić tę właściwość, należy zarysować minerałem ceramiczną płytkę. Powstała rysa umożliwi rozpoznanie, czy minerał ma barwę własną – pozostawi wówczas kolorową rysę, czy jest zafarbowany – nie pozostawi śladu na ceramicznej płytce.
6. Niektóre minerały posiadają smak oraz zapach, który może się nasilać pod wpływem temperatury lub użycia odpowiednich odczynników chemicznych. Do takich minerałów należy np. siarka, która oprócz charakterystycznej barwy wydziela zapach przypominający zgniłe jajko.
7. Znane są również minerały świecące w ciemności, zjawisko to określono jako luminescencję. Jest to możliwe dzięki zawartym w minerałach związkom chemicznym, których reakcją jest emitowanie światła.
8. Barwa jest jedną z najistotniejszych cech fizycznych kryształów, często umożliwiającą oznaczenie minerału. Rozróżniamy minerały: barwne, bezbarwne albo zabarwione.
9. Spójność to sposób, w jaki zachowują się minerały pod wpływem działania czynników mechanicznych, takich jak nacisk czy też uderzenie; rozróżniamy minerały: zwięzłe, giętkie, sprężyste, kruche, strugane, ciągliwe.
Znając powyższe właściwości, możemy przy pomocy prostego schematu określić, z jakim minerałem mamy do czynienia. Innym sposobem rozpoznania minerału jest dokładne zbadanie i sklasyfikowanie składników skorupy ziemskiej.
Minerały są wykorzystywane nie tylko w celach poznawczych i naukowych, ale i praktycznych. Zdecydowana większość znanych nam minerałów stanowi fundament współczesnej techniki i używana jest np. przy produkcji szkła, materiałów ogniotrwałych, produkcji chemicznej, materiałów budowlanych, mechanice precyzyjnej oraz w innych istotnych gałęziach przemysłu, w których docenia się zarówno właściwości fizyczne, jak i chemiczne skał i minerałów.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
4. Rozpoznawanie skał
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
4.1 Rozpoznawanie skał magmowych.
Pełen opis minerału powinien zawierać:
1. Barwę.
2. Strukturę, którą dzielimy pod względem krystalizacji składników na:
holokrystaliczną – skała składa się wyłącznie z minerałów, brak szkliwa,
szklistą – składa się z bezpostaciowego szkliwa,
hipokrystaliczną – niektóre składniki wykształcone są w postaci kryształów, w pobliżu których występuje szkliwo,
fenerokrystaliczną – kryształy są widoczne gołym okiem, mają średnicę większą niż 0,1 mm; struktura ta dzieli się na: gruboziarnistą, średnioziarnistą oraz drobnoziarnistą.
3. Teksturę, czyli sposób rozmieszczenia oraz ułożenia składników w skale. Cecha ta pozwala ustalić usytuowanie skały, a także stopień wypełnienia składników mineralnych w przestrzeni skalnej. Tekstury dzielimy na równoległe oraz kuliste.
4. Skład mineralny.
5. Genezę.
6. Występowanie.
7. Zastosowanie.
8. Nazwę.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
4.2 Rozpoznawanie skał metamorficznych
Składniki skał metamorficznych powstają w procesie krystaloblastezy, co tłumaczy blastyczną strukturę skał metamorficznych (przyjmujących formę dużych płaskich kryształów).
Tekstury skał metamorficznych.
Najczęstszym typem tekstur w skałach metamorficznych są kierunkowe (płytki metamorfizm): płaskorównoległe, linijne, a także łupkowe i gnejsowe.
Tekstury płaskorównoległe powstają na skutek wzrostu blastów w płaszczyźnie prostopadłej do kierunku oddziaływania największego ciśnienia. Mówimy wówczas, że skała ma dobrze rozwiniętą foliację.
Tekstura linijna – wydłużone kryształy lub wrzecionowate agregaty mineralne ułożone są równolegle do siebie.
Tekstura łupkowa – w skale przeważają minerały blaszkowe; bardzo dobrze rozwinięta jest foliacja.
Tekstura gnejsowa – w skale o widocznej foliacji oprócz minerałów blaszkowych występuje znaczna ilość granoblastów, np. skaleń i kwarc.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
5. Podstawowe metody badań kamienia naturalnego (stosowanego w budownictwie) – fragmenty norm
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
5.1 Norma EN 1936 Oznaczenie gęstości i gęstości objętościowej oraz całkowitej i otwartej porowatości
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
Zasada metody
Po wysuszeniu próbek do stałej masy gęstość objętościowa i porowatość otwarta oznaczane są poprzez zważenie, nasycenie próbek wodą w próżni i zważenie zanurzonych próbek. Gęstość i porowatość całkowita wymaga sproszkowania próbki.
Terminy i definicje
Gęstość objętościowa [pIndeks dolny bb] – stosunek masy wysuszonej próbki do badania do jej objętości [w kilogramach na metr sześcienny].
Objętość – objętość ograniczona zewnętrzną powierzchnią próbki do badania z uwzględnieniem wszystkich pustych przestrzeni.
Objętość części stałej – różnica pomiędzy objętością a objętością pustych przestrzeni (otwartych i zamkniętych porów).
Gęstość (pIndeks dolny rr) – stosunek masy wysuszonej próbki do badania do objętości części stałej [w kilogramach na metr sześcienny],
Porowatość otwarta – stosunek (wyrażony w procentach) objętości otwartych porów do objętości ( pozornej ) próbki do badania.
Porowatość całkowita – stosunek (wyrażony w procentach) objętości porów (otwartych i zamkniętych) do objętości próbki do badania.
Pa - paskal – jednostka ciśnienia (także naprężenia) w układzie SI.
kPa - kilopaskal (10Indeks górny 33 Pa).
Aparatura
Suszarka z wentylacją pozwalającą utrzymać temperaturę (70 ± 5)°C.
Naczynie próżniowe pozwalające na uzyskanie ciśnienia (2,0 ± 0,7) kPa = (15±5) mm Hg z możliwością stopniowego zanurzania zawartych w nim próbek do badania.
Waga, o dokładności co najmniej 0,01% masy, pozwalająca także ważyć próbkę do badania w wodzie.
Urządzenie do pomiaru liniowego, z dokładnością co najmniej do 0,01%.
Piknometr typu 3 według ISO 3507 o nominalnej pojemności 50 ml.
Objętościomierz typu Le Chatelier, składający się z kolby płaskodennej z szyjką wycechowaną od 0 ml do 24 ml, z podziałką co 0,1 ml.
Sito o oczku 0,063 mm.
Eksykator ze środkiem osuszającym.
Przygotowanie próbek do badania
Próbki do badania mają postać walców, sześcianów lub graniastosłupów i powinny być wycięte piłą diamentowa lub wycięte z rdzenia. Ich objętość, obliczona na podstawie pomiarów geometrycznych, powinna wynosić co najmniej 60 ml.
Dodatkowo, stosunek pola powierzchni do objętości powinien być zawarty w granicach od 0,08 mmIndeks górny -1-1 do 0,20 mmIndeks górny -1-1.
Suszenie próbek do badania
Próbki do badania wysuszyć do stałej masy w temperaturze (70 ± 5)°C. Stałą masę osiąga się wtedy, gdy różnica między dwoma kolejnymi ważeniami wykonanymi w ciągu (24 ±2) h, nie jest większa od 0,1% masy próbki.
Próbki do badania powinny być przechowywane w eksykatorze aż do osiągnięcia temperatury pokojowej.
Metoda badania
Zważyć każdą próbkę do badania (mIndeks dolny dd) [w gramach], następnie włożyć je do naczynia próżniowego i stopniowo obniżać ciśnienie do uzyskania (2,0 ± 0,7) kPa = (15 ± 5) mm Hg.
Ciśnienie to utrzymywać przez (2 ± 0,2) h w celu usunięcia powietrza zawartego w porach otwartych próbek do badania.
Powoli wprowadzić zdemineralizowaną wodę o temperaturze (2015)°C do naczynia (czas wprowadzania, aż do całkowitego zanurzenia próbek do badania, nie powinien być krótszy niż 15 min).
Podczas wprowadzania wody utrzymywać ciśnienie (2,0 ± 0,7) kPa.
Kiedy wszystkie próbki do badania będą zanurzone, przywrócić w naczyniu ciśnienie atmosferyczne i pozostawić próbki do badania pod wodą przez następne (24 ± 2) h.
Następnie każdą próbkę do badania:
zważyć w wodzie i zanotować masę w wodzie: mIndeks dolny hh [w gramach];
szybko wytrzeć wilgotną ściereczką i oznaczyć masę mIndeks dolny ss [w gramach] nasyconej wodą próbki do badania.
W przypadku kamieni naturalnych z widocznymi kawernami (np. trawertyn) objętość oznacza się, wykonując pomiar wymiarów próbek do badania z dokładnością do milimetra.
W niniejszej normie opisano dwie metody oznaczania gęstoścci: piktometrycznie (Metoda A) i objętościomierzem Le Chateliera (Metoda B).
Pierwsza metoda jest bardziej dokładna, ale wymaga długiego czasu. Proponuje się zastosowanie jej jako metody odniesienia w przypadku spornym. Metoda objętościomierzem Le Chateliera jest mniej dokładna, ale łatwa i szybka w wykonaniu i może być stosowana do kontroli produkcji.
Metoda pierwsza – piknometr
Każdą próbkę, po oznaczeniu gęstości objętościowej (pozornej) i porowatości otwartej, rozdrobnić oddzielnie, aż całość przejdzie przez sito o otworze 0,063 mm.
Wysuszyć do stałej masy sproszkowaną próbkę, mIndeks dolny ee [w gramach], w ilości około 10 g, z dokładnością do ± 0,01 g.
Wlać zdejonizowaną wodę do piknometru i napełnić go do około połowy. Następnie dodać zważoną sproszkowaną próbkę o masie mIndeks dolny ee [w gramach], i całość wymieszać, w celu zdyspergowania ciała stałego.
(UWAGA Zamiast zdejonizowanej wody może być użyty etanol lub inne ciecze, jeśli jest to wymagane).
Piknometr poddawać działaniu próżni pod ciśnieniem (2 ± 0,7) kPa do momentu, aż nie będą tworzyć się pęcherzyki. Wówczas napełnić piknometr zdejonizowaną wodą prawie do pełna i pozostawić, aż woda nad sproszkowaną próbką będzie przezroczysta.
Ostrożnie napełnić piknometr wodą zdejonizowaną, zamknąć korkiem i delikatnie wytrzeć (mIndeks dolny 11) [w gramach].
Następnie zważyć piknometr z dokładnością do ± 0,01 g (m).
Opróżnić i umyć piknometr, napełnić go tylko zdejonizowaną wodą i zważyć z dokładnością do ±0,01 (mIndeks dolny 22) [w gramach].
Przed każdym ważeniem sprawdzić, czy temperatura otaczającego powietrza wynosi (20 ± 5)°C.
Metoda druga (objętościomierz Le Chateliera)
Każdą próbkę do badania, po oznaczeniu gęstości objętościowej i porowatości otwartej, rozdrabnia się oddzielnie, aż cała masa przejdzie przez sito o boku otworu 0,063 mm.
Wysuszyć do stałej masy sproszkowaną próbkę do badania i odważyć masę mIndeks dolny ee [w gramach], w ilości około 50 g z dokładnością do ±0,1 g.
Wlać zdejonizowaną wodę do objętościomierza Le Chateliera do poziomu 0. Następnie do objętościomierza dodać zważoną, sproszkowaną próbkę do badania o masie mIndeks dolny ee [w gramach], w pięciu porcjach po 10 g każda, upewniając się, że każda porcja zanurzyła się w cieczy. Po wprowadzeniu każdej porcji całość wymieszać w celu dyspersji sproszkowanej próbki do badania w cieczy. Odczytać z podziałki objętość VIndeks dolny ss cieczy wypartej przez masę mIndeks dolny ee sproszkowanej próbki do badania, w mililitrach, z dokładnością do 0,1 ml.
Przed ustaleniem początkowego poziomu i końcowych odczytów objętości sprawdzić, czy temperatura otaczającego powietrza wynosi (20 ± 5)°C.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
5.2 Norma PN‑EN 13755 Oznaczenie nasiąkliwości przy ciśnieniu atmosferycznym
Zasada metody
Po wysuszeniu do stałej masy każdą próbkę do badania waży się, a następnie przy ciśnieniu atmosferycznym zanurza w wodzie na określony czas. Stosunek masy zaabsorbowanej wody do masy próbki do badania uzyskuje się po osiągnięciu każdorazowo stałej masy.
Aparatura
Pojemnik z płaskim dnem wyposażony w małe niekorodujące i nienasiąkliwe podkładki pod próbki do badania.
Suszarka z wentylacją, umożliwiająca utrzymanie temperatury (70 ± 5)°C.
Waga o dokładności do 0,01 g.
Przygotowanie próbek do badania
Próbki do badania powinny mieć kształt walca, sześcianu lub graniastosłupa o boku (70 ± 5) mm lub (50 ± 5) mm i powinny być wycięte piłą diamentową lub uzyskane z rdzeni. Objętość obliczona na podstawie pomiarów geometrycznych powinna wynosić co najmniej 60 ml. Dodatkowo stosunek powierzchni do objętości powinien być zawarty w granicach od 0,10 mmIndeks górny --¹ do 0,20 mmIndeks górny --¹.
Suszenie próbek do badania
Próbki do badania wysuszyć do stałej masy w temperaturze (70 ± 5)°C. Stałą masę osiąga się wtedy, gdy różnica pomiędzy dwoma kolejnymi ważeniami wykonanymi w ciągu (24 ± 2) h nie jest większa niż 0,1% pierwszej z dwóch mas. Próbki do badania powinny być przechowywane w eksykatorze do osiągnięcia temperatury pokojowej (20 ± 5)°C.
Wykonanie badania
Po wysuszeniu próbki do badania zważyć (mIndeks dolny ddIndeks dolny )) [w gramach] z dokładnością do 0,01 g. Umieścić próbki do badania w pojemniku na podkładkach. Każda próbka do badania powinna być umieszczona w odległości co najmniej 15 mm od sąsiednich próbek. Dodać wodę wodociągową o temperaturze (20 ± 10)°C do połowy wysokości próbek (czas tIndeks dolny oo). Po czasie tIndeks dolny o + Indeks dolny konieco + (60 ± 5) min dodać wodę do poziomu trzech czwartych wysokości próbek do badania.
Po czasie tIndeks dolny o + Indeks dolny konieco + (120 ± 5) min dodawać wodę do całkowitego zanurzenia próbek pod wodą, na głębokość (25 ± 5) mm.
Woda powinna być czysta, bez jakichkolwiek zanieczyszczeń (na przykład rozpuszczone powietrze), które mogą znacząco wpłynąć na jej gęstość. Rozpuszczone powietrze może być usunięte przez gotowanie lub zastosowanie próżni.
Po czasie tIndeks dolny o + Indeks dolny konieco + (48 ± 2) h próbki wyjąć z wody, szybko wytrzeć wilgotną ściereczką, a następnie zważyć w ciągu 1 min z dokładnością do 0,01 g (mIndeks dolny jj) [w gramach].
Następnie ponownie zanurzyć próbki do badania w wodzie i kontynuować badanie. Po każdych (24 ± 2) h próbki wyjmować z wody, szybko wycierać wilgotną ściereczką i zważyć w ciągu 1 min z dokładnością do 0,01 g.
Notować kolejne masy próbek do badania (mIndeks dolny jj) [w gramach].
Prowadzić badania aż do osiągnięcia stałej masy próbek. Stałą masę osiąga się wtedy, gdy różnica pomiędzy dwoma kolejnymi ważeniami nie jest większa niż 0,1% masy próbki. Wynik ostatniego ważenia jest masą nasyconej próbki do badania (mIndeks dolny ss) [w gramach].
Przedstawienie wyników
Nasiąkliwość wodą przy ciśnieniu atmosferycznym każdej próbki do badania jest obliczona z równania:
Gdzie :
– nasiąkliwość przy ciśnieniu atmosferycznym, wyrażona w procentach
– masa nasyconej próbki (po zanurzeniu w wodzie i osiągnięciu stałej masy), wyrażona w gramach
– masa suchej próbki do badania, wyrażona w gramach
Wynik należy wyrazić w procentach z zaokrągleniem do 0,1%.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
5.3 Norma PN‑EN 12372 Oznaczenie wytrzymałości na zginanie pod działaniem siły skupionej




Objaśnienia:
1 – rolka obciążająca
2 – rolka podporowa
Zasada metody
Metoda ta polega na stopniowym obciążaniu środka próbki do badania ustawionej na dwóch rolkach. Mierzy się obciążenie niszczące i oblicza wytrzymałość na zginanie.
Aparatura
Waga umożliwiająca ważenie próbki z dokładnością do 0,01% masy próbki.
Suszarka z wentylacją pozwalająca utrzymać temperaturę (70 ± 5)°C
Przyrząd do pomiaru liniowego z dokładnością do 0,05 mm
Maszyna wytrzymałościowa o odpowiednim nacisku, zgodna z prEN 12390 i wzorcowana zgodnie z niniejszą
Urządzenie do centrycznego ustawiania obciążenia próbki, zgodne z prEN 12359: 1996 załącznik A. Składa się ono z dwóch dolnych rolek (podporowych) i jednej górnej rolki (obciążającej), która powinna być ustawiona dokładnie w środku między dwiema rolkami podporowymi (patrz: rysunek 3.1)
Pomieszczenie o stałej temperaturze (20 ± 5)°C.
Płaszczyzny anizotropii
Jeżeli kamień wykazuje płaszczyzny anizotropii (np. uwarstwienie, rozwarstwienie itp.), próbki należy przygotować zgodnie z co najmniej jednym ze schematów przedstawionych na rysunkach od 3.2 do 3.4, a kierunki płaszczyzn anizotropii powinny być oznaczone na każdej próbce co najmniej dwiema równoległymi liniami.
Jeżeli w zastosowaniu kamienia uwzględnia się położenie płaszczyzn anizotropii, podczas badania siłę należy przyłożyć do powierzchni czołowej, która będzie obciążana w trakcie użytkowania.
Jeżeli natomiast zastosowanie kamienia nie jest znane, ale położenie płaszczyzn anizotropii jest oznaczone na próbkach (za pomocą co najmniej dwóch równoległych linii), badanie powinno być przeprowadzone zgodnie z każdym z trzech schematów przedstawionych na rysunkach od 3.2 do 3.4;
Całkowita liczba próbek będzie wtedy wynosić 3 razy 10.
Przygotowanie próbek przed badaniem
Próbki do badania powinny być wysuszone do stałej masy w temperaturze (70 ± 5)°C.
Stałą masę osiąga się wtedy, gdy różnica pomiędzy dwoma kolejnymi ważeniami wykonanymi w ciągu (24 ± 2) h nie jest większa niż 0,1% pierwszej z dwóch mas.
Po wysuszeniu, a przed badaniem, próbki powinny być przechowywane w temperaturze (20 ± 5)°C do czasu, aż zostanie osiągnięta równowaga cieplna. Następnie badanie powinno być wykonane w ciągu 24 h.
Metoda badania
Przetrzeć powierzchnie rolek, wyczyścić i usunąć każdy luźny okruch z powierzchni próbki, pozostającej w kontakcie z rolkami.
Próbkę umieszcza się centralnie na rolkach podporowych (patrz rysunki 3.1 do 3.4). Rolkę obciążającą umieszcza się na środku próbki.
Obciążenie powinno wzrastać w sposób ciągły z szybkością (0,25 ± 0,05) MPa/s do momentu zniszczenia próbki. Zanotować obciążenie niszczące z dokładnością do 10 N, a także zaznaczyć miejsce, gdzie nastąpiło zniszczenie. Szerokość i wysokość przekroju poprzecznego próbki w miejscu zniszczenia i wymiary próbki wyraża się w milimetrach z dokładnością do 0,1 mm.
Przedstawienie wyników badania
Wytrzymałość na zginanie każdej próbki jest obliczana zgodnie z wzorem:
Gdzie:
– wytrzymałość na zginanie, wyrażona w megapaskalach
– szerokość przekroju poprzecznego próbki do badania w miejscu zniszczenia, wyrażona w milimetrach
- wysokość przekroju poprzecznego próbki do badania w miejscu zniszczenia, wyrażona w milimetrach
– obciążenie niszczące, wyrażone w niutonach
– odległość między osiami rolek podporowych, wyrażona w milimetrach.
Jeżeli zniszczenie jest usytuowane, od środka próbki, o więcej niż 15% odległość między rolkami podporowymi i/lub stwierdza się obecność zniszczeń (żyły, szczeliny itp.), należy to uwzględnić w sprawozdaniu badania.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
5.4 Norma PN‑EN 1926 Oznaczenie jednoosiowej wytrzymałości na ściskanie
Zasada metody
Próbki po mechanicznym przygotowaniu powierzchni lub w razie potrzeby po zakryciu są układane i centrowane na płycie maszyny wytrzymałościowej. Równomiernie rozłożone obciążenie jest przykładane i zwiększane aż do wystąpienia pęknięcia.
Aparatura
Szlifierka.
Docierarka, jeśli potrzebne jest przygotowanie próbek.
Maszyna testowa o odpowiedniej sile zgodnie z EN 12390 i skalibrowana zgodnie z tą normą.
Stoper z dokładnością co do 1 s.
Waga z dokładnością co do 0,1 g.
Miarka z dokładnością do 1 mm.
Przewietrzone pomieszczenie o temperaturze temperaturze (20 ± 10)°C.
Do maszyny wkładamy odpowiednio przygotowaną próbkę, siłę, która została użyta, odczytujemy w N.
Wytrzymałość na ściskanie kamienia naturalnego
R=F/A
gdzie:
R – wytrzymałość na ściskanie [MPa]
F – siła niszcząca próbkę [N]
A – pole powierzchni próbki [mm²]
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
5.5 Norma PN‑EN 12371 Oznaczenie mrozoodporności
Aparatura
Pojemnik do zamrażania o pojemności odpowiedniej dla wymaganej liczby próbek do badania, jeśli to możliwe, z automatycznym układem kontrolnym programowania w komorze cykli zamrażania i rozmrażania z dokładnością do ± 1,0°C.
(UWAGA: Badania mogą być wykonane ręcznie, jeśli nie jest dostępny odpowiedni zautomatyzowany układ).
Układ do pomiaru temperatury z dokładnością do ± 1,0°C.
Urządzenie do pomiaru dynamicznego modułu sprężystości zgodnie z prEN 14146.
Waga o dokładności co najmniej 0,01% masy.
Suszarka z wentylacją, umożliwiająca utrzymanie temperatury (70 ± 5)°C.
Przygotowanie próbek do badania
Pobieranie próbek
Wymagane są dwa zestawy próbek do badania: jeden do badania po cyklach zamrażania/rozmrażania, drugi do badania próbek niepoddanych cyklom zamrażania/rozmrażania. Każdy zestaw należy wyselekcjonować z bryły badanego kamienia. Dodatkowo, jedną próbkę przeznaczyć do monitorowania temperatury próbek.
Wymiary próbek
Badania technologiczne (badanie A).
Jeżeli badanie jest przeprowadzane w celu określenia wpływu cykli zamrażanie/rozmrażanie na właściwości (na przykład EN 12372 lub prEN 13161 – wytrzymałość na zginanie, prEN 13364 – obciążenie niszczące przy otworze na kolek, prEN 14066 – odporność na szok termiczny i EN 1926 – wytrzymałość na ściskanie), próbki do badania powinny być zgodne z odpowiednimi normami.
Badania identyfikacyjne (badanie B).
Próbki do badania mają kształt prostopadłościanów o wymiarach 50 mm x 50 mm x 300 mm. Dłuższa oś powinna być równoległa do płaszczyzn anizotropii.
Znakowanie próbek do badania
W celu zapewnienia wykonania badania dynamicznego współczynnika sprężystości w tych samych punktach próbek do badania, przed cyklami i po cyklach zamrażania/rozmrażania, należy je trwale oznaczyć na odpowiednich powierzchniach próbek.
Oznaczenia w postaci śladu nieusuwalnej linii należy wykonać w osi dwóch podpór, na których będzie umieszczona próbka w trakcie oznaczania dynamicznego współczynnika sprężystości.
Monitorowanie temperatury w środku próbki do badania
Jedną próbkę do badania w każdym zestawie należy wyposażyć w urządzenie (na przykład termoparę) do pomiaru temperatury próbki w trakcie cykli zamrażania i rozmrażania. Urządzenie powinno być umieszczone w otworze wywierconym równolegle do dłuższej osi próbki do badania. Średnica otworu powinna odpowiadać średnicy urządzenia. Środek otworu, o głębokości co najmniej 50 mm, powinien być [zlokalizowany] w równej odległości od krawędzi próbki. Jeżeli stosowane są próbki sześcienne, otwór powinien mieć głębokość (25 ± 5) mm. Urządzenie powinno być umieszczone w otworze, którego się wtedy nie wypełnia.
Suszenie próbek do badania
Próbki wysuszyć w temperaturze (70 ± 5)°C do stałej masy. Stałą masę osiąga się wtedy, gdy różnica pomiędzy dwoma kolejnymi ważeniami wykonanymi w ciągu (24 ± 2) h nie jest większa niż 0,1% pierwszej z dwóch mas. Pomiar wysuszonych próbek do badania jest wartością początkową MIndeks dolny d0d0 [w gramach]. Jeżeli próbki do badania są użyte do badania identyfikacyjnego, [należy] wykonać pomiar modułu sprężystości. Wyniki pomiaru wykonane zgodnie z niniejszym punktem [powinno się] przyjąć za wartość początkową, EIndeks dolny 00 [w megapaskalach].
Zanurzenie próbek do badania
Umieścić próbki do badania pionowo w pojemniku, zachowując odległość między próbkami co najmniej 15 mm. Nalać wodę wodociągową o temperaturze (20 ± 10)°C do połowy wysokości próbek. Po czasie tIndeks dolny 00 + (60 ± 5) min dodać wodę wodociągową do wysokości trzech czwartych wysokości próbek (czas tIndeks dolny 00). Po czasie tIndeks dolny 00 + (120 ± 5) min dodać wodę wodociągową do całkowitego zanurzenia próbek do badania pod wodą na głębokość (25 ± 5) mm. Pozostawić próbki całkowicie zanurzone w wodzie przez (48 ± 2) h. Jeżeli próbki do badania są przeznaczone do badania identyfikacyjnego, wykonać pomiar masy w wodzie i masy w powietrzu (próbka jest powierzchniowo osuszana po wyjęciu z wody).
Wyniki pomiarów wykonanych zgodnie z niniejszym punktem uważane są za wartości początkowe MIndeks dolny h0h0 i MIndeks dolny s0s0 [w gramach].
Wykonanie badania
Rozmieszczenie próbek do badania w pojemniku do zamrażania
Próbki do badania umieścić w pojemniku zgodnie z osią pionową lub poziomą i w taki sposób, żeby nie stykały się ze sobą ani ze ściankami pojemnika. Odległość między próbkami do badania powinna wynosić co najmniej 10 mm i co najmniej 20 mm od ścianek pojemnika. Próbkę odniesienia zawierającą urządzenie do pomiaru temperatury umieścić w środku badanych próbek. Po każdych 14 cyklach (lub mniej, jeśli jest to wskazane) obrócić próbki o 180° wokół osi poziomej.
Opis cykli zamrażania i rozmrażania
Każdy cykl składa się z sześciu godzin zamrażania w powietrzu, następnie sześciu godzin rozmrażania, podczas którego próbki do badania są zanurzone w wodzie. Cykle powinny być powtarzane, aż próbki do badania zostaną zniszczone lub do osiągnięcia maksymalnej liczby cykli. […] Zakres dopuszczonych temperatur wynika z różnych etapów chłodzenia, zamrażania i rozmrażania, który jest związany z gęstością objętościową, porowatością i nasiąkliwością kamienia w trakcie badania.
Pomiary kontrolne do oznaczania mrozoodporności
Badanie technologiczne (badanie A)
Ocena wizualna
Inne metody (na przykład zmiana wytrzymałości na zginanie).
Po osiągnięciu wymaganej liczby cykli próbki do badania powinny być badane zgodnie z odpowiednią normą.
Badanie identyfikacyjne (badanie B)
Do oceny oddziaływania cykli zamrażania i rozmrażania na próbki do badania stosowane są trzy kryteria:
ocena wizualna,
pomiar objętości,
pomiar dynamicznego modułu sprężystości (moduł Younga).
Pomiary kontrolne są wykonywane po czasie rozmrażania. Do rozmrażania próbek do badania potrzeba co najmniej 4 godzin po zanurzeniu ich w wodzie. Po wykonaniu pomiarów próbki są ponownie zanurzane. Ocena wizualna próbek i pomiary ich masy w powietrzu i masy w wodzie powinny być wykonane co najmniej po każdych 14 cyklach, a dynamiczny moduł sprężystości (moduł Younga) co najmniej po każdych 28 cyklach. Wszystkie wyniki powinny być zanotowane w odpowiednim formularzu.
Ocena wizualna
Po cyklach zamrażanie/rozmrażanie sprawdza się wszystkie powierzchnie próbki do badania, a ich stan zachowania określa się według następującej skali:
próbka do badania nienaruszona,
bardzo małe zniszczenie (nieznaczne zaokrąglenie naroży i krawędzi), które nie powodują dezintegracji próbki do badania,
jedno lub kilka małych pęknięć (≤ 0,1 mm szerokości) lub oddzielenie małych fragmentów (każdy fragment ≤ 10 mm²),
jedno lub kilka pęknięć, otwory lub oddzielenie fragmentów większych niż zdefiniowane w punkcie 2 niniejszej skali, określonych dla spoiwa wzorca lub zwietrzałego materiału w żyłach,
próbka do badania przełamana na dwie części lub ze znacznymi pęknięciami,
próbka do badania w kawałkach lub zdezintegrowana.
Pomiar objętości
Pomiar zmian objętości podczas cykli zamrażanie/rozmrażanie wykonuje się, jeśli jest to możliwe, przez obliczenie strat materiału związanych ze zniszczeniem w próbkach do badania. Dla każdej próbki do badania, po zanurzeniu w wodzie i przed rozpoczęciem cykli, należy wykonać następujące czynności:
zważyć próbkę w wodzie i zanotować jej masę: MIndeks dolny h0h0 [w gramach],
powierzchnię próbki osuszyć wilgotną ściereczką i oznaczać masę nasyconej próbki: MIndeks dolny s0s0 [w gramach].
Powtórzyć te same pomiary przy n cyklach (odpowiedni MIndeks dolny hnhn i MIndeks dolny snsn) [w gramach].
Początkowa objętość jest wyrażona jako:
VIndeks dolny b0b0 = (MIndeks dolny s0s0 – MIndeks dolny n0n0)
VIndeks dolny b0b0 – objętość próbki do badania przed zamrożeniem, wyrażona w mililitrach
MIndeks dolny s0s0 – masa nasyconej próbki do badania po zanurzeniu w wodzie i przed zamrożeniem, wyrażona w gramach
MIndeks dolny h0h0 – masa próbki do badania w wodzie przed zamrożeniem, wyrażona w gramach.
Gdzie:
– objętość próbki do pobrania po n cyklach, w mililitrach
– masa nasyconej próbki po n cyklach, w gramach
– masa próbki do badania w wodzie po n cyklach, w gramach
(UWAGA Na potrzeby niniejszego badania gęstość wody przyjmuje się równą 1000 kg/m³).
Zmiany objętości, wyrażone w procentach, po n cyklach, oblicza się z następującego równania:
Gdzie:
– zmiana objętości próbki do badania, wyrażona w procentach
Uważa się, że próbka uległa zniszczeniu wtedy, kiedy ubytek objętości osiąga 1% jej pierwotnej wartości. Liczba cykli, po których taką stratę określono po raz pierwszy, powinna być odnotowana.
Pomiar dynamicznego modułu sprężystości
Mierząc zmiany dynamicznego modułu sprężystości w trakcie cykli zamrażanie‑rozmrażanie możliwe jest wykrycie niektórych zniszczeń, takich jak mikrospękania. Dynamiczny moduł sprężystości (moduł Younga) jest obliczany zgodnie z prEN 14146. Próbki do badania należy wysuszyć do stałej masy, a następnie wykonać pomiar. Próbki do badania przed cyklem zamrażania/rozmrażania ponownie zanurzyć w wodzie zgodnie. Zmniejszenie dynamicznego modułu sprężystości (moduł Younga), wyrażone w procentach, oblicza się z następującego równania:
Gdzie:
– zmiana dynamicznego modułu sprężystości, wyrażona w procentach
– początkowy pomiar w warunkach suchych wykonany przed rozpoczęciem cykli
– pomiar w warunkach suchych po n cyklach
Liczba cykli, po których obniżenie dynamicznego modułu sprężystości osiąga 30%, powinna być zanotowana.
Zniszczenie
Badanie prowadzi się, dopóki dwie próbki lub więcej próbek zaklasyfikuje się jako uszkodzone, z zastosowaniem następujących kryteriów:
wynik oceny wizualnej osiąga punkt 3 skali,
ubytek objętości osiąga 1%,
zmniejszenie dynamicznego modułu sprężystości osiąga 30%.
Przedstawienie wyników:
Badanie technologiczne (badania A)
Zmiana właściwości jest określona na podstawie poszczególnych wyników z zastosowaniem metod podanych w odpowiedniej normie wyrobu.
Badanie identyfikacyjne (badanie B)
Rejestruje się liczbę przeprowadzonych pełnych cykli, przyczyny zniszczeń i wyniki wszystkich pomiarów przed zniszczeniem.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
5.6 Norma PN‑EN 14157 Oznaczenie odporności na ścieranie
Metoda A - Badanie ścieralności szeroką tarczą
Zasada metody
Badanie polega na ścieraniu górnej powierzchni próbki za pomocą materiału ściernego, w znormalizowanych warunkach.
Materiał ścierny
Materiałem ściernym w tym badaniu jest korund (biały elektrokorund) o wymiarze ziaren 80 (zgodnie z FEPA 42 F 1984). Nie należy go używać więcej niż trzy razy.
Aparatura
Maszyna ścierająca.
Maszyna do ścierania składa się zasadniczo z szerokiej tarczy ściernej, zbiornika zasypowego z jednym lub dwoma zaworami do regulacji przepływu materiału ściernego, podajnika, wózka z uchwytem mocującym oraz przeciwwagi.
Jeśli stosowane są dwa zawory, jeden z nich powinien być wykorzystany do regulowania przepływu i może być ustawiony w pozycji stałej, drugi jest wykorzystywany do otwierania i zamykania przepływu.

Szkło powiększające.
Szkło powiększające, umożliwiające powiększenie co najmniej 2x, zalecane wyposażenie z podświetleniem.
Linijka.
Stalowa linijka.
Suwmiarka.
Elektroniczna suwmiarka z dokładności co najmniej 0,05 mm.
Wzorcowanie.
Aparaturę należy wzorcować po wykonaniu 400 rowków lub co dwa miesiące. Szybkość przepływu ścierniwa należy sprawdzić, przesypując materiał z wysokości około 100mm do uprzednio zważonego sztywnego pojemnika z gładkim obrzeżem, wysokości (90 ± 10) mm i znanej objętości około 1 litra. W miarę napełniania pojemnika naczynie należy unosić, tak aby wysokość spadania materiału wynosiła w przybliżeniu 100 mm. Po wypełnieniu pojemnika nadmiar materiału należy wyrównać do poziomu i zważyć pojemnik w celu określenia masy ścierniwa o znanej objętości. Materiał ścierny należy przepuszczać przez maszynę ścierającą w czasie (60 ± 1)s i pod tarczą ścierającą zbierać do zważonego uprzednio pojemnika o pojemności nie mniejszej niż 3 litry. Wypełniony pojemnik należy zważyć, na podstawie poprzednio określonej gęstości można sprawdzić, czy szybkość przepływu ścierniwa jest nie mniejsza od 2,5 litra na minutę.
Przygotowanie próbek do badania
Próbką do badania powinien być cały wyrób lub jego fragment o wymiarach co najmniej (100 x 70) mm, zawierający górną powierzchnię elementu. Z jednorodnej partii należy wybrać co najmniej sześć próbek. Z wyjątkiem specjalnego żądania, pobranie próbek nie jest obowiązkiem laboratorium badawczego. Należy zanotować położenie badanej powierzchni względem powierzchni anizotropii (np. uwarstwienia, foliacji).
Próbki do badania powinny być czyste i wysuszone w temperaturze (70 ± 5)°C do stałej masy. Stała masa jest uzyskana, gdy różnica dwóch kolejnych mas określonych w odstępach (24 ± 12) h nie przekracza 0,1% masy próbki do badania.
Górna powierzchnia próbki, którą należy badać, powinna być płaska z tolerancją ± 1 mm, mierzona w dwóch prostopadłych kierunkach na długości około 100 mm, określona zgodnie z EN 13373.
Jeśli górna powierzchnia ma chropowatą fakturę lub nie mieści się w tolerancji, należy ją lekko zeszlifować, by uzyskać gładką, płaską powierzchnię w granicach tolerancji. Bezpośrednio przed badaniem powierzchnię próbki należy oczyścić sztywną szczotką i pokryć barwnikiem ułatwiającym pomiar rowka (np. zamalować trwałym pisakiem).
Wykonanie badania
Metoda badania
Napełnić zbiornik zasypowy suchym materiałem ściernym (maksymalna wilgotność 1,0%).
Odsunąć wózek z uchwytem mocującym od szerokiej tarczy ściernej. Umieścić na nim próbkę do badania, tak by wytworzony rowek był oddalony co najmniej 15 mm od każdej krawędzi próbki, i zamocować próbkę za pomocą klina w celu umożliwienia przepływu pod nią ścierniwa. Umieścić zbiornik na ścierniwo pod tarczą ścierną.
Przysunąć próbkę do zetknięcia się z tarczą ścierną. Otworzyć zawór kontrolny i jednocześnie uruchomić silnik, aby szeroka tarcza ścierna wykonała 75 obrotów w czasie (60 ± 3) s.
Wizualnie sprawdzić równomierność przepływu materiału ściernego w czasie badania.
Po 75 obrotach zatrzymać przepływ materiału ściernego oraz tarczę. Tam, gdzie to możliwe, należy wykonać po dwa badania na każdej próbce. W razie jakichkolwiek wątpliwości co do kierunku ułożenia kamienia, badanie należy wykonać na dwu sąsiadujących ścianach
Pomiar rowka
Aby ułatwić pomiar rowka, umieść próbkę pod szkłem powiększającym.
Ołówkiem, z grafitem o średnicy 0,5 mm i twardości 6H lub 7H, używając linijki, narysować zewnętrzne podłużne granice rowka (1Indeks dolny 11, i 1₂), (patrz: rysunek 5).
Następnie narysować linię (AB) przez środek rowka, prostopadłą do jego osi.
Ustawić szczęki pomiarowe suwmiarki z odczytem cyfrowym w punktach A i B, przy wewnętrznej krawędzi podłużnych granic rowka (1Indeks dolny 11, i 1₂), zmierzyć i zapisać wymiar z dokładnością do ± 0,1 mm.
W celu wzorcowania i uzyskania 3 odczytów powtórzyć pomiar w odległości (10 ± 1) mm od końców rowka (CD).

Wyniki badania
Dla każdej próbki wynikiem jest wymiar skorygowany o współczynnik wzorcowania, zaokrąglony następnie do 0,5 mm. Współczynnikiem wzorcowania jest arytmetyczna różnica pomiędzy 20,0 mm i zanotowaną wartością wzorcowania. Na przykład, jeśli wartość wzorcowania wynosi 19,6 mm, a wymiar 22,5 mm, to wynik 22,5 mm + (20,0 – 19,6) mm = 22,9 mm, zaokrągla się do 23,0 mm. Jeżeli w próbce zostały wyżłobione dwa rowki, jako wynik należy przyjąć większą wartość.
Metoda B – Badanie ścieralności Boehmego
Zasada metody
Próbkę do badania umieszcza się na torze badawczym tarczy ściernej Boehmego, na którą nasypuje się standardowe ścierniwo, tarcza jest obracana, a próbki poddaje się ścieraniu pod obciążeniem (294 ± 3) N przez określoną liczbę cykli. Zużycie wskutek ścierania określa się jako ubytek objętości próbki.
Materiał ścierny
Jako standardowe ścierniwo powinien być stosowany sztuczny korund, wytworzony tak, aby zużycie próbek ze standardowego granitu wynosiło od 1,10 mm do 1,30 mm, a zużycie próbek ze standardowego wapienia od 4,20 mm do 5,10 mm. Należy sprawdzać zgodność z tymi wymaganiami, jednorodność materiału ściernego oraz jednolitość jego gęstości nasypowej i uziemienia.
Aparatura
Urządzenie do pomiaru grubości.
Zmniejszenie grubości należy określać, wykorzystując miernik zegarowy, z trzpieniem mającym sferyczną i pierścieniową końcówkę stykową o średnicy zewnętrznej 8 mm i średnicy wewnętrznej 5 mm oraz stół po miarowy.
Tarcza ścierna.
Zmniejszenie grubości należy określać, wykorzystując miernik zegarowy, z trzpieniem mającym sferyczną i pierścieniową końcówkę stykową o średnicy zewnętrznej 8 mm i średnicy wewnętrznej 5 mm oraz stół po miarowy. Tarcza ściema Boehmego składa się zasadniczo z obrotowej tarczy z torem badawczym, na którym umieszcza się ścierniwo, mocowania próbki oraz urządzenia obciążającego. Obrotowa tarcza powinna mieć średnicę wynoszącą około 750 mm, powinna być płaska i ustawiona poziomo. Jej obroty po obciążeniu powinny wynosić (30 ± 1) na minutę. Tarcza powinna być wyposażona w licznik obrotów oraz urządzenie wyłączające ją automatycznie po 22 obrotach.
Tor badawczy.
Tor badawczy powinien być wymienny, w kształcie pierścienia, o średnicy wewnętrznej 120 mm i zewnętrznej 320 mm (tzn. szerokości 200 mm). Tor badawczy powinien być wykonany z żeliwa o strukturze perlitycznej, o zawartości fosforu nie większej niż 0,35% i zawartości węgla nie większej niż 3%. Tor powinien mieć twardość Brinella od 190 HB do 220 HB 2,5/187,5 (wg ISO 6506‑1), określoną jako średnia z pomiarów w co najmniej dziesięciu punktach na długości toru. Powierzchnia toru w trakcie użytkowania zużywa się; wynikające stąd zmniejszenie grubości nie powinno przekraczać 0,3 mm, a jakiekolwiek rowki nie powinny być głębsze niż 0,2 mm. Jeśli wielkości te są przekroczone, tor należy wymienić lub poddać renowacji. Po trzykrotnej renowacji należy określić jego twardość.
Uchwyt do mocowania próbki.
Uchwyt do mocowania próbki do badania powinien składać się z ramki w kształcie U, o orientacyjnej wysokości 40 mm, odległej o (5± 1) mm od toru badawczego. Ramka powinna być ustawiona tak, aby odległość osi próbki od osi tarczy wynosiła 220 mm, a kulista głowica, służąca do utrzymywania próbki do badania, znajdowała się (4 ± 1) mm nad tarczą. Uchwyt do mocowania próbki do badania powinien eliminować drgania w czasie badań.
Urządzenie obciążające.
Urządzenie obciążające powinno składać się z dźwigni z dwoma ramionami o różnej długości, obciążnika oraz przeciwwagi; obrotowe zamocowanie dźwigni nie powinno wykazywać tarcia, a dźwignia w czasie badania powinna być w przybliżeniu pozioma. Całość powinna być zaprojektowana tak, aby obciążenie przez trzpień było przekazywane pionowo i osiowo na próbkę. Wyważenie dźwigni wraz z mocowaniem obciążnika zapewnia przeciwwaga. Siła działająca na próbkę do badania równa się obciążeniu pomnożonemu przez współczynnik przekładni dźwigni; masę obciążnika dobiera się tak, aby uzyskać siłę docisku równą (294 ±3 ) N (odpowiadającą orientacyjnie 0,06 N/mm²). Należy ją zweryfikować obliczeniowo.

Przygotowanie próbek do badania
Próbki do badania powinny być sześcianami z krawędziami długości (71 ± 1,5) mm lub prostopadłościanami z kwadratową podstawą o boku (71 ± 1,5) mm.
Z jednorodnej partii należy wybrać co najmniej sześć próbek do badania. Z wyjątkiem specjalnego żądania, pobranie próbek nie jest obowiązkiem laboratorium badawczego. Należy zanotować położenie badanej powierzchni względem powierzchni anizotropii (np. uwarstwienia, foliacja).
Czołowa stykowa powierzchnia i przeciwległa powierzchnia próbki powinny być równolegle i płaskie.
Próbki do badania powinny być czyste i wysuszone w temperaturze (70 ± 5)°C do stałej masy; do przeszlifowania powierzchni czołowej wymagane są zazwyczaj cztery cykle.
Wyjątkowo, gdy bada się próbki mokre lub nasycone wodą, należy je zanurzyć w wodzie na okres co najmniej siedmiu dni i przed ważeniem wytrzeć każdą z nich wilgotną sztuczną gąbką, tak aby były równo zwilżone.
Każda próbka do badania powinna być pobrana z co najmniej trzech różnych próbek lub tego samego rodzaju obrabianych elementów.
Przed badaniem określić gęstość objętościową próbki, p, mierząc jej boki z zaokrągleniem do 0,1 mm i ważąc ją z zaokrągleniem do 0,1 g, także w celu ustalenia masy początkowej .
Wykonanie badania
Przed badaniem ścieralności oraz po każdych czterech cyklach zważyć próbkę z dokładnością do 0,1 g.
Wsypać na tor badawczy 20 g standardowego ścierniwa. Zamocować próbkę do badania w uchwycie i, po ustawieniu powierzchni czołowej na torze, obciążyć osiowo siłą (294 ± 3) N.
Uruchomić tarczę, uważając, aby ścierniwo pozostało rozłożone równo na torze określonym przez szerokość próbki do badania.
Poddawać próbkę do badania 16 cyklom ścierania, każdy po 22 obroty.
Po każdym cyklu wyczyścić zarówno tarcze, jak i powierzchnię czołową, obrócić w tym samym kierunku próbkę do badania o 90° i ponownie wsypać na tor 20 g standardowego ścierniwa.
Gdy badane są próbki wilgotne lub nasycone wodą, tor przed każdym cyklem należy wytrzeć lekko wilgotną sztuczną gąbką i przed rozłożeniem ścierniwa nawilżyć. Od początku badania, z pojemnika z regulowanym za workiem, na tor powinna ściekać woda w ilości około 13 ml (odpowiada to 180 do 200 kroplom) na minutę. Krople powinny spadać bezpośrednio z wysokości około 100 mm na środek toru, w odległości 30 mm od powierzchni próbki. Przy prowadzeniu badań według tej metody, należy zapewnić, aby ścierniwo ciągle wracało na umowną powierzchnię roboczą toru (tzn. powierzchnię wynikającą z szerokości próbki). Próbkę po badaniu suszy się do stałej masy i waży z zaokrągleniem do 0,1 g.
Wyniki badania
Obliczyć zużycie wskutek ścierania po 16 cyklach jako średnie zmniejszenie objętości próbki deltaV, ze wzoru:
– zmniejszenie objętości po 16 cyklach, w milimetrach sześciennych z zaokrągleniem do najbliższego milimetra sześciennego,
– ubytek masy po 16 cyklach, w gramach z zaokrągleniem do 0,1 g,
– gęstość objętościowa próbki lub, w przypadku próbek wielowarstwowych, gęstość objętościowa warstwy ścieranej, w gramach na milimetry sześcienne.
Metoda C – Badanie ścieralności Amslera
Postanowienia ogólne
Próbki umieszcza się na tarczy Amslera, na której rozsypuje się standardowe ścierniwo; tarcza obraca się i próbki są poddawane ścieraniu przy określonej liczbie cykli.
Materiał ścierny
Piasek krzemionkowy średni (piasek o wymiarach ziaren od 0,2 mm do 0,6 mm).
Aparatura
Maszyna Amslera.
Maszyna Amslera‑Laffona składa się z następujących głównych elementów:
a) pozioma żeliwna tarcza, obracająca się wokół pionowej osi;
b) urządzenie, które w czasie badania przytrzymuje próbki do badania na górnej powierzchni tarczy, każdą z siłą 335 N, oraz umożliwia im obracanie się wokół ich pionowych osi z prędkością obrotową 0,75 obrotów na minutę;
c) urządzenie do podawania wody, kropla po kropli, oraz piasku na tarczę na każdą próbkę do badania w ilości 150 g/min. Usytuowanie próbki do badania względem środka tarczy oraz jej prędkość obrotową reguluje się tak, aby środki czołowych powierzchni próbek do badania poruszały się względem tarczy z prędkością równą 1,25 m/s.
Suwmiarka.
Suwmiarka elektroniczna, z dokładnością co najmniej 0,05 mm.
Przygotowanie próbek do badania
Próbki do badania o wymiarach 60 mm x 60 mm otrzymuje się przez cięcie całych elementów, po jednej z każdego elementu. Krawędzie zaokrągla się, orientacyjnie promieniem 2 mm. Górne powierzchnie próbek do badania wyrównuje się warstwą gipsu, tak aby całkowita ich grubość wynosiła 25 mm.
Z jednorodnej partii wybiera się co najmniej sześć próbek do badania. Z wyjątkiem specjalnego żądania, pobranie próbek nie jest obowiązkiem laboratorium badawczego. Należy zanotować usytuowanie badanej powierzchni względem powierzchni anizotropii (np. uwarstwienia, foliacja).
Wykonanie badania
Grubość każdej próbki do badania mierzy się na środku każdej z czterech bocznych ścian (mniejszych ścian). Po zamocowaniu próbek do badania, maszynę uruchamia się. Zatrzymuje się ją, gdy każda próbka przebędzie na tarczy – przez środek ścieranej powierzchni – drogę o długości 200 m.
Próbki do badania wyjmuje się z maszyny, myje wodą z kranu i oczyszcza ścierką. Końcową grubość mierzy się jak poprzednio (w środkach czterech bocznych ścian każdej próbki do badania).
Wyniki badania
Zużycie każdej próbki w wyniku ścierania oblicza się ze wzoru:
IIndeks dolny 11 – IIndeks dolny 22
IIndeks dolny 11 – średnia grubość każdej próbki przed badaniem, w milimetrach;
IIndeks dolny 22 – średnia grubość każdej próbki po badaniu, w milimetrach.
Zużycie wskutek ścierania zaokrągla się dla każdej próbki do badania do 0,1 mm. Następnie oblicza się przeciętną grubość startej warstwy, a wynik wyraża w milimetrach, z zaokrągleniem do milimetra.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
5.7 Norma PN‑EN 14231 Oznaczenie odporności na poślizg z użyciem przyrządu wahadłowego
Zasada metody
Wahadłowy przyrząd do badania tarcia wyposażony jest w ślizgacz, wykonany ze znormalizowanej gumy, przymocowany do końca wahadła i napięty sprężyną. Podczas ruchu wahadła, wykorzystując kalibrowaną skalę, określa się siłę tarcia pomiędzy ślizgaczem a powierzchnią badanej próbki przez pomiar zmniejszenia wychylenia wahadła.
Terminy i definicje
Odporność na poślizg – jest to właściwość powierzchni posadzki, polegająca na zachowaniu jej przyczepności do obuwia przechodniów.
(UWAGA! Utrata przyczepności prowadzi do utraty kontroli przez przechodniów i w konsekwencji zwiększa ryzyko upadku).
Tarcie – jest to odporność na ruch względny pomiędzy dwoma stykającymi się ciałami, w tym przypadku ślizgacza i próbki do badania albo podeszwy buta i powierzchni, po której się porusza; siła tarcia jest to siła działająca stycznie do powierzchni styku.
Wartość odporności na poślizg (SRV) – wahadłowy przyrząd do badania tarcia wyposażony jest w gumowy ślizgacz; mierzy on tarcie pomiędzy ślizgaczem, a badaną powierzchnią i dostarcza danych dotyczących znormalizowanej wartości odporności na po ślizg. Jest on nazywany wartością odporności na poślizg (SRV) i powinien być zmierzony zarówno w warunkach suchych, jak i wilgotnych.
Aparatura
Wszystkie łożyska i części robocze powinny być, w miarę możliwości, osłonięte, a wszystkie zastosowane materiały powinny być zabezpieczone przed korozją w warunkach wilgotnych.
Wahadłowy przyrząd do badania tarcia

Przyrząd do pomiaru długości poślizgu

Materiały
Woda pitna o temperaturze (20 ± 5)°C w pojemniku do zwilżania powierzchni próbek i ślizgacza stosowana do badania w warunkach wilgotnych.
Przygotowanie próbek
Pobieranie próbek
W przypadku badań wykonywanych na posadzkach użytkowanych, należy wybrać co najmniej sześć pól, reprezentatywnych dla powierzchni badanej podłogi.
Wymiary próbek
Próbką do badania powinien być cały wyrób lub jego fragment wycięty tak, aby zawierał licową powierzchnię elementu.
Każda próbka do badania powinna mieć wymiary umożliwiające badanie powierzchni 136 mm x 86 mm.
Powierzchnię należy badać z użyciem ślizgacza, o szerokości 76 mm i nominalnej długości ślizgu 126 mm, z odczytem na skali C.
Jeżeli to nie jest możliwe, można wybrać do badania mniejszą powierzchnię, 42 mm x 86 mm i badać z użyciem ślizgacza o szerokości 31,8 mm i długości ślizgu 76 mm, z odczytem na skali F.
Metoda badania (w warunkach suchych)
Przesunąć wskazówkę do położenia stop. Zwolnić ramię wahadła poprzez naciśnięcie wyzwalacza i chwycić ramię wahadła w jego powrotnym wahnięciu, zanim ślizgacz ponownie zetknie się w badaną po wierzchnią. Zapisać pozycję wskazówki na skali. Ustawić ramię i wskazówkę w położeniu początkowym, utrzymując ślizgacz z dala od powierzchni, za pomocą odpowiedniego mechanizmu.
Powtarzać czynność opisaną wyżej, w tym samym kierunku, aż do uzyskania pięciu kolejnych odczytów (na skali C), nieróżniących się o więcej niż trzy jednostki.
(UWAGA! Gdy stosowana jest skala F, to pięć kolejnych odczytów nie powinno różnić się o więcej niż 0,03).
Podnieść głowicę przyrządu tak, aby wahadło poruszało się bez dotykania powierzchni i sprawdzić swobodne wahanie przy błędzie zera. Jeżeli wskazanie odbiega od zera o więcej niż jedną podziałkę, powtórzyć czynności podane wyżej.
W przypadku badan laboratoryjnych, obrócić próbkę o 180° i powtórzyć czynności .W przypadku pomiarów wykonywanych na podłogach użytkowanych obrócić przyrząd do badania tarcia o 180° i powtórzyć czynności.
Metoda badania (w warunkach wilgotnych)
W przypadku badań laboratoryjnych, bezpośrednio przed badaniem zanurzyć próbki w wodzie o temperaturze (20 ± 5)°C na co najmniej 2 h.
Przed każdym wahnięciem wahadła, badaną powierzchnię i ślizgacz obficie zmoczyć wodą destylowaną lub dejonizowaną o temperaturze (20 ± 5)°C.
Powtórzyć czynności na powierzchniach wcześniej niebadanych.
Podnieść głowicę przyrządu tak, aby wahadło poruszało się bez dotykania powierzchni i sprawdzić swobodne wahanie przy błędzie zera. Jeżeli wskazanie różni się od zera o więcej niż jedną jednostkę, powtórzyć czynności.
W przypadku badań laboratoryjnych obrócić próbkę o 180° i powtórzyć czynności.
W przypadku pomiarów wykonywanych na posadzkach użytkowanych obrócić przyrząd do badania tarcia o 180° i powtórzyć czynności.
Przedstawienie wyników
Dla każdej próbki lub każdej badanej powierzchni obliczyć wartość średnią z każdego zbioru pięciu odczytów, zmierzonych w przeciwnych kierunkach, zarówno w warunkach suchych, jak i wilgotnych.
Jeżeli podczas badania jest stosowany szeroki ślizgacz, obliczyć wartość odporności na poślizg wahadłowego przyrządu dla każdej próbki w warunkach suchych, jako średnią z dwóch uprzednio zapisanych wartości średnich, wyznaczonych w dwóch przeciwnych kierunkach, z zaokrągleniem do 1 jednostki na skali C.
Jeżeli podczas badania jest stosowany wąski ślizgacz, obliczyć wartość odporności na poślizg wahadłowego przyrządu dla każdej próbki, jako średnią z dwóch uprzednio zapisanych wartości średnich, wyznaczonych w dwóch przeciwnych kierunkach, z zaokrągleniem do 0,01 jednostki na skali F, pomnożoną przez 100 i przez współczynnik korekcyjny 1.2, który jest stosowany w celu skorygowania podziałki na skali oraz wpływu różnych długości ślizgu.
Powtórzyć takie postępowanie z wynikami uzyskanymi w warunkach wilgotnych.
W przypadku badań wykonanych na posadzkach użytkowych, skorygować zmierzone wartości temperatury, stosując wykres.

Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
5.8 Norma PN‑EN 12407 Badania petrograficzne
Zasada metody
Jako pierwszy wykonywany jest opis makroskopowy próbki. Opis makroskopowy można wykonać na podstawie badania wizualnego z wykorzystaniem lupy ręcznej lub mikroskopu stereoskopowego. Z próbki do badania wykonuje się co najmniej jedną cienką płytkę, którą bada się w mikroskopie petrograficznym w celu wykonania opisu mikroskopowego próbki; jeśli zachodzi potrzeba dodatkowo należy wykonać płytkę polerowaną.
Aparatura
Lupa ręczna lub mikroskop stereoskopowy (jeśli jest wymagany).
Piła do cięcia skał z prowadnicą ślizgową, chłodzona wodą z pionową tarczą diamentową o grubości 3 mm.
Elektryczna płytka grzejna.
Płyta szklana 300 mm x 400 mm x 10 mm.
Szczotka ze szczeciny.
Urządzenie do mechanicznego wykonywania płytek cienkich – dla 16 płytek chłodzone wodą z półautomatycznym wyłącznikiem. Płytki cienkie mogą być także przygotowywane ręcznie przez specjalistę od wykonywania płytek cienkich.
Elektryczna lutownica.
Wielogniazdowa forma 40 mm i plastikowa miseczka.
Szlifierka i polerka.
Mikroskop petrograficzny.
Licznik punktowy lub analizator obrazu (jeśli jest wymagany).
Arkusz barw skał lub inny arkusz barw wzorcowych (jeśli jest wymagany).
Odczynniki i materiały: balsam kanadyjski, cement termoplastyczny, żywica epoksydowa, utwardzacz do żywicy epoksydowej, karborund (F220, F400, F600, F800), szkiełka przedmiotowe (28 mm x 48 mm x 1,8 mm), szkiełka nakrywkowe (24 mm x 32 mm), tarcze diamentowe, ksylen i etanol, azotan (III) sodu i kobaltu, kwas fluorowodorowy, kwas chlorowodorowy, roztwór alizaryny S.
Przygotowanie płytek cienkich i polerowanych
Przygotowanie próbek zgrubnych
Próbka powinna być dostatecznie zwarta, aby nie rozpadła się podczas cięcia. Jeśli kamień jest kruchy lub delikatny, konieczne jest wzmocnienie go za pomocą impregnacji, najlepiej w próżni żywicą o współczynniku załamania światła 1,54 (np. żywice epoksydowe).
Piłą do cięcia skał wycina się kilka małych bloczków o wymiarach 44 mm x 32 mm i grubości od 3 do 4 mm. W przypadku próbek porowatych, pory wypełnia się balsamem kanadyjskim, ogrzewając próbki na płytce grzejnej w temperaturze około 100°C, a następnie chłodzi się je.
Następnie bloczki szlifuje się na tarczach diamentowych, przez 1 do 2 minut, w zależności od typu i twardości kamienia.
Przygotowanie płytek cienkich
Po oczyszczeniu bloki umieszcza się na płytce grzejnej, a następnie traktuje balsamem kanadyjskim, aż balsam uzyska zabarwienie karmelowe. Po ostudzeniu i zdrapaniu balsamu z powierzchni, bloki szlifuje się na sucho, na szklanej płytce z karborundem, unikając pojawienia się porów. Następnie bloczki czyści się szczotką ze szczeciny, aby usunąć cząstki karborundu. Później adhezyjnie, umocowane termoplastycznym spoiwem na szkiełku przedmiotowym próbki, ogrzewa się na płytce grzejnej. Następnie próbki są ścierane w kolumnie rektyfikacyjnej, aż osiągną grubość 1 mm. Po tej czynności poddaje się je kolejnemu procesowi szlifowania na mokro, na płytach szklanych, karborundem o różnych wymiarach ziarna; za każdym razem sprawdza się grubości kontroluje barwę polaryzacyjną jednego ze wzorcowych minerałów obecnych w próbce. Proces kończy się, kiedy zostanie uzyskana określona barwa (np. biała i szara pierwszego rzędu dla kwarcu i skalenia). Następnie cienkie płytki myje się wodą oraz suszy tkaniną i za pomocą przecinarki przycina się przy krawędziach do wymiarów szkiełka nakrywkowego (zazwyczaj 24 mm x 32 mm). Następnie na próbki nalewa się balsam kanadyjski – w przybliżeniu około 0,5 ml – i ogrzewa na płytce grzejnej do 60°C; wywiera nacisk na szkiełko nakrywkowe, aby wycisnąć balsam i uniknąć tworzenia się pęcherzyków powietrza w płytce cienkiej.
Pozostałości balsamu, znajdujące się między szkiełkiem nakrywkowym a przedmiotowym, można wypalić lub usunąć lutownicą. Na koniec płytki cienkie myje się ksylenem, wodą i mydłem i pozostawia, by wyschły na otwartym powietrzu. Znakuje się je trwałym mazakiem na szkiełku nakrywkowym.
Aby ułatwić identyfikację niektórych minerałów o podobnym zabarwieniu lub właściwościach optycznych, w wielu przypadkach może być konieczne zastosowanie metod selektywnego barwienia tych składników mineralnych. Z wielu istniejących technik dwie są tak powszechne, że są zawsze przeprowadzane na wszystkich próbkach, jeżeli nie da się inaczej zidentyfikować tych składników. Są to metody barwienia skaleni i metody barwienia węglanów, opisane poniżej. Każdą inną metodę barwienia, różną od tych wymienionych, należy dokładnie opisać oraz stosować rozważnie i ostrożnie.
Barwienie
Barwienie skaleni
Aby zabarwić skaleń, płytkę cienką należy poddać działaniu par kwasu fluorowodorowego nad otwartym korkiem przez jedną minutę, stosując plastyczną nakładkę o tym samym wymiarze co szkiełko nakrywkowe. Następnie trzy krople roztworu azotanu (III) sodu i kobaltu umieszcza się na przekroju i poddaje oddziaływaniu przez 4 do 5 min. Następnie przekrój myje się wodą: skaleń potasowy zabarwia się na żółte odcienie, podczas gdy skalenie i kwarc nie wykazują zmian.
Barwienie węglanów
Jeśli podejrzewa się, że próbki zawierają węglany, można przeprowadzić ich selektywne barwienie. Próbki traktuje się roztworem kwasu chlorowodorowego (1:20), a następnie zanurza w roztworze alizaryny na 3 min. Później próbki myje się w wodzie i suszy na otwartym powietrzu. Kalcyt zabarwia się na kolor ciemnoczerwony, dolomit utrzymuje swoje pierwotne zabarwienie, a pozostałe węglany mogą mieć barwy od różowej do fioletowej, w zależności od przypadku. Stosując inne reakcje chemiczne czasem można odróżnić węglany inne niż kalcyt, ale nie zdarza się to często.
Opis makroskopowy
Postanowienia ogólne
Opis makroskopowy należy przeprowadzić zarówno na świeżym przełamie próbek, jak i próbkach polerowanych.
W opisie makroskopowym powinny znaleźć się następujące punkty:
Ogólna barwa lub zakres barw próbek do badania. Barwa może być określona na podstawie oceny wizualnej lub zdefiniowana za pomocą arkusza barw wzorcowych (zalecany jest „Arkusz barw skał”).
Więźba.
Wymiar ziaren (np. grube, średnie lub drobne).
Otwarte i wypełnione spękania makroskopowe, pory i kawerny (jeśli jest to istotne).
Oznaki wietrzenia i przemian: zabrudzenia plamy spowodowane przemianą siarczku, dyfuzją wodorotlenków żelaza, przemianą skaleni (jeśli jest to istotne).
Obecność makroskamieniałości (jeśli jest to istotne).
Obecność ksenolitu i intruzji maficznych (jeśli jest to istotne).
Opis mikroskopowy
W opisie mikroskopowym powinny znaleźć się następujące punkty:
Struktura.
Składniki.
Minerały/ziarna.
(UWAGA! Do oznaczania minerałów nieprzezroczystych zaleca się stosowanie płytki polerowanej).
Dla każdego zidentyfikowanego minerału lub ziarna należy wykonać podaną charakterystykę (jeśli jest to istotne).
Objętość, wyrażona w procentach, z opisem zastosowanej metody (np. oszacowanie, licznik punktowy).
Wymiary: wartość średnia i zakres zmienności (jeśli jest to konieczne – w odniesieniu do ciasta skalnego, a także do większych kryształów i ziaren). Zakres stosowanych wielkości: bardzo gruby (> 10 mm), gruby (4 mm – 10 mm), średni (1 mm – 4 mm), drobny (< 1 mm). Stopień uporządkowania (w skałach klastycznych): bardzo dobrze uporządkowany, dobrze uporządkowany, średnio uporządkowany, źle uporządkowany, bardzo źle uporządkowany.
Pokrój (np. idiometryczny, ksenomorficzny).
Kształt (np. izometryczny, anizometryczny, spłaszczony, wydłużony). Ziarna detryczne w skałach osadowych powinny być opisane w kategoriach kulistości i obtoczenia.
Granice ziaren (np. proste, platowe, ząbkowane).
Rozmieszczenie (np. homogeniczne, heterogeniczne, w warstwach, w skupieniach).
Orientacja (np. izotropowa, kształt preferowanej orientacji, preferowana orientacja wymiarów, jednakowa orientacja blaszkowatych lub tabliczkowatych ziaren, jednakowa orientacja wydłużonych, pryzmatycznych.
Objawy wietrzenia i przemian: ślady plam będących efektem przeobrażeń siarczku, dyfuzji wodorotlenków żelaza, chlorytyzacji biotytu, serycytyzacji skaleni, radioaktywnego rozpadu minerałów takich, jak cyrkon lub allanit itp.
Ciasto skalne.
W skałach wulkanicznych mesostasis może być szkliste, hipokrystaliczne, mikrokrystaliczne i od szklone.
W skałach osadowych należy wyróżnić masę wypełniającą (muł pelitowy mikrokrystaliczny, lub węglanowo‑krzemionkowy, który otacza obecne ziarna lub wypełnia przestrzenie międzyziarnowe) oraz spoiwo (amorficzne do materiałów krystalicznych, częściowo lub całkowicie wypełniające kawerny).
Pozostałości organogeniczne: np. organiczne lub zastąpione (piryt, apatyt) pozostałości organogeniczne.
Nieciągłości.
Pory, mikrokawerny (wielkość, kształt, liczność względna i materiał wypełniający, jeśli jest obecny).
Spękania i świeże przełamy.
Szerokość (najczęściej występująca wartość, minimalna i maksymalna).
Długość (najczęściej występująca wartość, minimalna i maksymalna).
Typ (międzyziarnowy, wewnątrzziarnowy, przecinający ziarna).
Orientacja.
Rozmieszczenie.
Wypełnienie przełamów i żył.
Szerokość (najczęściej występująca wartość, minimalna i maksymalna).
Długość (najczęściej występująca wartość, minimalna i maksymalna).
Typ (międzyziarnowy, wewnątrzziarnowy, przecinający ziarna).
Orientacja.
Rozmieszczenie.
Wypełnienie (zasięg, charakter, struktura).
Charakter (np. stylolity, wtórne żyły).
Oznaki przeobrażenia.
Opis minerałów z oznakami przeobrażenia.
Stopień przeobrażenia skały.
Nazwa petrograficzna
Na podstawie wyników uzyskanych z badań makroskopowych i mikroskopowych dotyczących wymiaru ziaren więźby (tekstury i struktury) oraz składu mineralnego należy ustalić dla próbki kamienia nazwę petrograficzną, stosując EN 12670 i co najmniej rodzaj skały. Jeśli opis petrograficzny nie wystarczy, żeby ustalić nazwę petrograficzną, mogą być konieczne dalsze badania chemiczne lub [wykonywane] metodą rentgenowskiej analizy dyfrakcyjnej.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
5.9 Norma PN‑EN 13364 Oznaczenie obciążenia niszczącego przy otworze na kołek
Zasada metody
Badanie polega na przyłożeniu siły w kierunku prostopadłym do powierzchni licowej próbki do badania poprzez kołek umieszczony w uprzednio wywierconym otworze w jednym z jej boków i pomiarze siły obciążenia niszczącego próbkę.
Aparatura
Waga umożliwiająca ważenie próbki do badania z dokładnością do 0,01% jej masy. Suszarka z wentylacją umożliwiająca utrzymanie temperatury (70±5)°C.
Przyrząd do pomiarów liniowych z dokładnością 0,05 mm.
Wiertarka obrotowa wyposażona w wiertło z końcówką diamentową lub końcówką z węglika wolframu.
Maszyna wytrzymałościowa o odpowiednim nacisku, zgodna z EN 12390‑4, i wzorcowana zgodę z EN 12390‑4.
Przyrząd do mocowania próbki, składający się z dwóch metalowych płyt o kształcie i wymiarach przedstawionych na rysunku 9.
Przyrząd do przykładania obciążenia prostopadle do osi kołka (patrz rysunek 9).
Pomieszczenie lub komora, w których można utrzymać temperaturę powietrza (20 ± 15)°C.
Przygotowanie próbek do badania
Pobieranie próbek i oznaczenie położenia warstw
Laboratorium badawcze nie jest odpowiedzialne za pobieranie próbek, z wyjątkiem tych przypadków, kiedy jest to specjalnie wymagane. Na każdej próbce do badania co najmniej dwiema równoległymi liniami należy oznaczyć położenie warstw lub płaszczyzn anizotropii.
Próbki do badania
Postanowienia ogólne
Badanie może być wykonywane jako badanie identyfikacyjne lub jako badanie technologiczne. Badania identyfikacyjne przeprowadza się, gdy zastosowanie kamienia uwzględniające ułożenie płaszczyzn wykończenia powierzchni elementów anizotropii oraz grubości i w okładzinie nie są znane.
Badania technologiczne przeprowadza się wtedy, gdy znane są zastosowania kamienia uwzględniające ułożenie płaszczyzn anizotropii oraz grubości i wykończenia powierzchni elementów w okładzinie. W tym przypadku powierzchnie próbek powinny być tak samo ułożone jak powierzchnie później obciążane w trakcie użytkowania.
Liczba próbek do badania
Minimalna liczba próbek do badania zależy od obecności płaszczyzn anizotropii. Jeśli płaszczyzny anizotropii w kamieniu nie są widoczne, należy przeprowadzić 10 badań typu 0 (patrz rysunek 10) z użyciem trzech próbek.
Jeśli płaszczyzny anizotropii w kamieniu są widoczne:
- 10 badań typu I (patrz rysunek 11) należy wykonać na trzech próbkach wyciętych równolegle do powierzchni anizotropii,
- 10 badań typu IIa (patrz rysunek 12) i 10 badań typu IIb (patrz rysunek 13) należy wykonać na pięciu próbkach wyciętych równolegle do powierzchni anizotropii.



Przygotowanie powierzchni próbek do badania
a) badanie identyfikacyjne
Powierzchnie licoweIndeks górny N4)N4) i boczne próbek do badania powinny być cięte, szlifowane lub polerowane.
b) badanie technologiczne
Wykończenie powierzchni licowych i bocznych próbek do badania powinno być odpowiednie do zastosowania (na przykład cięta, szlifowana, polerowana, piaskowana, dłutowana, promieniowana, groszkowana, łupana).
Wymiary próbek do badania
a) badanie identyfikacyjne
Próbkami do badania są płyty o powierzchni licowej kwadratowej, o wymiarze (200±1) mm i grubości (30 ± 3) mm. Maksymalne dopuszczalne odchylenie od prostokątności wynosi 2 mm.
b) badanie technologiczne
Próbkami do badania są płyty o powierzchni licowej kwadratowej, o następujących wymiarach:

Położenie otworów
a) badanie identyfikacyjne
- Środek otworu powinien znajdować się w odległości od 98 mm do 102 mm od powierzchni bo przy pomiarze z zaokrągleniem do 0,5 mmIndeks górny N4)N4)
- Grubość kamienia pomiędzy krawędzią otworu i obydwoma powierzchniami licowymi, mierzona z okrągleniem do 0,5 mm, powinna wynosić (10 ± 2,0) mm.
b) badanie technologiczne
- Środek otworu powinien znajdować się w połowie długości próbki.
- Grubość kamienia pomiędzy krawędzią otworu i badaną powierzchnią licowa, mierzona z zaokrągleniem do 0,5 mm, powinna być zgodna z zastosowaniem.
Wymiary i tolerancje otworów
a) badanie identyfikacyjne
Średnica otworów powinna wynosić (10 ± 0,5) mm. Głębokość otworów powinna wynosić (30 ± 2) mm.
b) badanie technologiczne
Średnica otworów powinna być zgodna z wymaganiem użytkowym. Głębokość otworu powinna wynosić (3 ± 02) mm.
Wiercenie otworów
Otwory powinny być wiercone na mokro, bez udaru, wiertarką z wiertłem z końcówką diamentową lub z węglika wolframu.
Płaszczyzny anizotropii
Jeśli na kamieniu widoczne są płaszczyzny anizotropii, próbki należy przygotowywać zgodnie z jednym ze sposobów przedstawionych na rysunkach 11, 12, 13, a położenie warstw lub płaszczyzn anizotropii należy znaczyć na próbce co najmniej dwoma równoległymi liniami. Gdy zastosowanie kamienia, uwzględniające położenie płaszczyzn anizotropii, jest znane, badanie powinno być wykonane przy nacisku na kołek, umieszczony w otworze, w kierunku powierzchni obciążonej w trakcie późniejszego użytkowania.
Jeśli użycie kamienia uwzględniające położenie płaszczyzn anizotropii nie jest znane albo występuje prawdopodobnie więcej niż jedna powierzchnia anizotropii, badanie powinno być przeprowadzone w trzech prostopadłych kierunkach; łączna liczba badań będzie wtedy wynosić 30.
Przechowywanie próbek do badania
Po wywierceniu otworów, ale przed umieszczeniem w nich kołków, próbki należy wysuszyć do stałej mas w suszarce z wentylacją w temperaturze (70±5)°C.
Stałą masę osiąga się wtedy, gdy różnica pomiędzy dwoma kolejnymi ważeniami wykonanymi w ciągu (24±2)h nie jest większa niż 0,1% masy z pierwszego ważenia. Po wysuszeniu, a przed umieszczeniem kołków, próbki do badania powinny być przechowywane w temperaturze (20±5)°C do osiągnięcia równowagi termicznej.
Pomiar d i dIndeks dolny 11
Po przechowywaniu próbki do badania należy zmierzyć z dokładnością do 0,5 mm grubość (d) oraz odległość od krawędzi każdego otworu do dolnej powierzchni próbki, w kierunku działania siły (dIndeks dolny 11) [w milimetrach]
Kołki
Wymiary i tolerancje
a) badanie identyfikacyjne
Średnica kołków powinna wynosić (6,0 ± 0,1) mm. Długość kołka powinna wynosić 2 50 mm.
b) badanie technologiczne
Średnica kołków powinna być zgodne z wymaganym zastosowaniem. Długość kołka powinna wynosić ≥ 50 mm.
Materiał
Kołki powinny być wykonane ze stali nierdzewnej typu 1.4571 zgodnie z EN 10 088‑1.
Umieszczanie kołków
Każdą próbkę do badania ustawić poziomo na jednej z powierzchni bocznych. Kołek umieścić pionowo i centralnie w otworze. Umocować kołek w otworze na długości (25 ± 1) mm za pomocą zaprawy przygotowanej z cementu CEM 1 52.5 R wg EN 197‑1, o współczynniku woda/cement (0,6 ± 0,1) określanym w stosunku do masy.
Odczekać co najmniej jedną godzinę i następnie powtórzyć tę samą procedurę dla każdej powierzchni próbki, która będzie badana (patrz rysunki 10, 11, 12 i 13).
Próbki przed badaniem należy przechowywać w temperaturze (20 ± 5)°C przez co najmniej 48 h.
Wykonanie badania
Próbkę zaciska się pomiędzy dwiema metalowymi płytami przyrządu do mocowania na długości nie większej niż 60% długości próbki (patrz rysunek 9) .
Za pomocą przyrządu przedstawionego na rysunku 9 przykłada się obciążenie prostopadle do osi kołka, w odległości nie większej niż 2 mm od krawędzi próbki.
Obciążenie zwiększa się równomiernie z prędkością (50 ± 5) N/s aż do zniszczenia próbki. Obciążenie niszczące rejestruje się z zaokrągleniem do 50 N.
Jeśli kołek gnie się, badanie należy powtórzyć na nowej próbce z kołkiem o większej średnicy.
Po zniszczeniu próbki należy zmierzyć największą odległość pomiędzy środkiem otworu i krawędzią wyłamania (bIndeks dolny AA) [w milimetrach]b Indeks dolny aa (patrz rysunek 14 ).
Objaśnienia:
d – grubość próbki do badania, wyrażona w milimetrach
dIndeks dolny 11 – odległość otworu do powierzchni licowej w kierunku działania siły, wyrażona w milimetrach
bIndeks dolny AA – największa odległość środka otworu do krawędzi wyłamania, wyrażona w milimetrach

Przedstawianie wyników
Z poszczególnych wyników zarejestrowanych w każdym badaniu należy obliczyć następujące wartości średnie dla każdego z rozpatrywanych kierunków obciążania:
- średnia wartość odległości otworu od powierzchni licowej, która uległa uszkodzeniu (), wyrażona w milimetrach z zaokrągleniem do 1,0 mm;
- średnia wartość największej odległości środka otworu do krawędzi wyłamania (), wyrażona w milimetrach z zaokrągleniem do 1,0 mm;
- średnia wartość obciążenia niszczącego (F), wyrażona w niutonach z zaokrągleniem do 50 N.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
5.10 Norma PN‑EN 13919 Oznaczenie odporności na starzenie spowodowane działaniem SO2, w obecności wilgoci
Zasada metody
Odporność elementów z kamienia naturalnego na łączne oddziaływanie temperatury, wilgoci i dwutlenku siarki jest oznaczana przez umieszczenie próbek do badania na 21 dni, w dwóch pojemnikach o różnym stężeniu dwutlenku siarki. Po tym czasie oznacza się ubytek masy i zmiany w badanych próbkach.
Odczynniki i materiały
Kwas siarkowy: roztwór, który zawiera od 5% do 6% masy dwutlenku siarki w wodzie.
Demineralizowana lub dejonizowana woda.
Pasta ścierna (od 6 µm do 15 mum).
Roztwory w pojemnikach a objętości 50 l każdy.
Roztwór A: rozcieńczyć (500 ± 10) ml kwasu siarkowego(IV) w (150 ± 10) ml demineralizowanej lub dejonizowanej wody;
Roztwór B: rozcieńczyć (150 ± 10) ml kwasu siarkowego(IV) w (500 ± 10) ml demineralizowanej lub dejonizowanej wody.
Roztwór należy przygotowywać na nowo przed każdym badaniem.
Aparatura
Dwa szczelne, kwasoodporne pojemniki o wewnętrznej objętości (50± 5) l. Pokrywa powinna być tak dopasowana, aby skraplająca się ciecz była odprowadzana z powrotem do pojemnika. Możliwe jest stosowa nie pojemnika o innej objętości, pod warunkiem, że objętości roztworów A i B zostaną odpowiednio przystosowane.
Dwa stojaki wykonane z materiałów kwasoodpornych, przystosowane do utrzymywania próbek w pozycji pionowej i w odległości około 100 mm nad roztworem kwasu. Ważne jest, aby stojaki były tak zaprojektowane, aby pary kwasu mogły poruszać się swobodnie wokół próbek.
Waga o dokładności 0,01% masy, która należy zważyć.
Suszarka z wentylacją i możliwością utrzymania temperatury (70 ± 5)°C.
Przygotowanie próbek do badania
Pobieranie próbek
Laboratorium badawcze nie jest odpowiedzialne za pobieranie próbek, z wyjątkiem tych przypadków, kiedy jest to specjalnie wymagane. Należy wybrać co najmniej 7 próbek, uznanych za reprezentatywne dla całości badanego kamienia. Jedna próbka jest używana jako próbka kontrolna. Każdy zaobserwowany kierunek anizotropii powinien być zaznaczony na wszystkich próbkach do badania co najmniej dwoma liniami równoległymi na boku próbek.
Wymiar próbek do badania
Próbki do badania powinny mieć wymiary (120 mm x 60 mm x 10 mm) ± 2 mm. Zaleca się, aby próbki były tak przygotowane, żeby ich powierzchnie nie wykazywały chropowatości, a krawędzie były gładkie i czyste. Ułatwia to obserwację powierzchni po badaniu.
Suszenie próbek do badania
Próbki do badania umyć w celu usunięcia pozostałości pasty ściernej lub gruzu, a następnie suszyć w temperaturze (70 ± 5)°C do stałej masy. Stałą masę osiąga się wtedy, gdy różnica między kolejnymi ważeniami w czasie (24 ± 2) h jest nie większa niż 0,1% masy próbki z pierwszego ważenia. Masa suchej próbki jest początkowa wartością .
Wykonanie badania
Zanurzyć próbki na 24 h w wodzie o temperaturze (20 ± 5)°C. Następnie umieścić trzy próbki w pojemniku z roztworem A i trzy próbki w pojemniku z roztworem B.
Próbki umieścić na stojaku w pojemniku na wysokości około 100 mm ponad roztworem kwasu. Temperaturę wewnątrz pojemnika w trakcie badania utrzymywać na poziomie (20 ± 5)°C.
Po 21 dniach próbki usunąć z pojemników, umyć w dejonizowanej lub demineralizowanej wodzie, a następnie ponownie wysuszyć do stałej masy. Masa wysuszonych próbek jest końcową wartością .
Porównać wszystkie badane próbki z próbką wzorcowa, Zapisać wszystkie zaobserwowane wizualnie zmiany, takie jak zmiany barwy, spękania, złuszczenia lub powstałą erozję.
Przedstawianie wyników badań
Zmiana masy
Zmianę masy wyrażoną w procentach, dla każdej próbki oblicza się w następujący sposób:
Gdzie:
- masa suchej próbki przed badaniem, wyrażona w gramach:
- masa suchej próbki po badaniu, wyrażona w gramach:
- zmiana masy, wyrażona w procentach,
Wygląd zewnętrzny
Zapisać wszystkie zmiany w wyglądzie – zmiany barwy, plamy, rdzę, spęcznienia, spękania, osad wierzchni lub złuszczenie powierzchni itp.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
5.11 Norma PN‑EN 14066 Oznaczenie odporności na starzenie spowodowane szokiem termicznym
Zasada metody
Po wysuszeniu w temperaturze (105 ± 5)°C do stałej masy, próbki są poddawane kolejnym cyklom, każdy z nich składa się z wysuszenia w temperaturze (105 ± 5)°C i następnie natychmiastowego zanurzenia w wodzie o temperaturze (20 ± 5)°C.
Aparatura
Suszarka z wentylacją, z możliwością utrzymania temperatury (105 ± 5)°C.
Zakryty pojemnik z płaskim dnem, wyposażony w małe, niekorodujące i nienasiąkliwe, podkładki pod próbki.
Waga o dokładności minimum 0,01% masy ważonej.
Urządzenie do pomiaru dynamicznego modułu sprężystości zgodnie z prEN 14146.
Przygotowanie próbek do badania
Pobieranie próbek
Laboratorium badawcze nie jest odpowiedzialne za pobieranie próbek, z wyjątkiem tych przypadków, gdy jest to specjalnie wymagane. Z jednorodnej partii należy pobrać co najmniej 7 próbek do badania. Jedna próbka nie badana stanowi próbkę odniesienia. Należy uważnie obserwować próbki i notować wszystkie zmiany, takie jak spękania, dziury itd. W przypadkach, w których znane jest końcowe zastosowanie kamienia, licowe powierzchnie próbek powinny mieć taką samą orientację jak w ostatecznym zastosowaniu.
Wymiary próbek do badania
Próbki do badania powinny mieć wymiary (200 x 200 x 20 mm) ± 2 mm. W przypadkach, w których zmiany w wyglądzie są istotne, mogą być użyte próbki do badania o innych wymiarach. Przynajmniej jedna z powierzchni powinna być albo wypolerowana, albo co najmniej wykończona tak gładko jak to można osiągnąć w normalnym procesie, jeśli wypolerowanie nie jest możliwe. Końcowa powierzchnia pozo stałych powierzchni powinna być cięta, osełkowana lub polerowana.
Nanoszenie oznakowania na próbki do badania
Aby zapewnić przeprowadzenie pomiaru dynamicznego modułu sprężystości w tych samych punktach przed badaniem i po badaniu szoku termicznego, na właściwych powierzchniach próbek wykonuje się nieusuwalne oznaczenia, w postaci punktów, aby wskazać lokalizację emitera i odbiornika. Nieusuwalne linie wskazują lokalizację osi dwóch podkładek, na których umieszcza się próbki w trakcie oznaczania dynamicznego modułu sprężystości.
Suszenie próbek do badania
Próbki do badania wysuszyć do stałej masy () [w gramach]w temperaturze (105 ± 5)°C. Stałą masę osiąga się wtedy, kiedy różnica między dwoma ważeniami wykonanymi w ciągu (24 ± 2) h nie jest większa niż 0,1% masy pierwszej z dwóch mas. Masę próbek oznacza się po ich ostudzeniu, w temperaturze pokojowej, w eksykatorze. Uzyskaną wartość należy traktować jako masę początkową ().
Wykonanie badania
Pomiary kontrolne przed cyklami
Wysuszone próbki do badania sprawdza się wizualnie i porównuje z próbką odniesienia. Notuje się wszystkie różnice, takie jak spękania, dziury itp. Następnie bada się dynamiczny moduł sprężystości każdej próbki do badania zgodnie z prEN 14146, który traktuje się jako wartość początkową () [w megapaskalach].
Opis cykli
Wysuszone próbki do badania poddaje się zmianom temperatury zgodnie z następującą procedurą: (181) h w suszarce z wentylacją w temperaturze (105 ± 5)°C; natychmiastowe zanurzenie na (6 ± 0,5) h w wodzie destylowanej lub demineralizowanej, której temperatura przed zanurzeniem próbek do badania wynosiła (20 ± 5)°C. Zarówno w suszarce, jak i w pojemniku z woda, próbki do badania umieszcza się na podkładkach, w odległości od siebie co najmniej 50 mm, znajdujących się na dnie pojemnika, który napełnia się wodą destylowaną lub demineralizowaną do takiej wysokości, aby poziom wody był (60±10) mm nad próbkami do badania. Procedura opisana wyżej składa się na jeden cykl. Jeśli badanie zostanie przerwane w czasie innym niż przewidziany dla tego badania, próbki do badania zanurza się w wodzie o temperaturze (20 ± 5)°C.
Pomiary kontrolne po cyklach
Po 20 cyklach próbki do badania suszy się do stałej masy w temperaturze (105 ± 5)°C i waży (). Następnie sprawdza się wizualnie i porównuje z próbką odniesienia. Wszystkie zmiany są notowane. Na końcu mierzy się dynamiczny moduł sprężystości () [w megapaskalach].
Przedstawianie wyników
Dla każdej próbki do badania:
Opisać zmiany zaobserwowane wizualnie przez porównanie z próbką odniesienia, takie jak:
- utlenienie
- zmiana barwy, pojawienie się plam
- spęcznienie
- spękanie - zarysowanie lub złuszczenie.
Obliczyć zmianę masy z zaokrągleniem do 0,01%, zgodnie ze wzorem:
Gdzie:
- masa wysuszonej próbki przed badaniem, wyrażona w gramach,
- masa wysuszonej próbki po badaniu, wyrażona w gramach,
- zmiana masy wysuszonej próbki po badaniu, wyrażona w procentach,
Obliczyć zmianę dynamicznego modułu sprężystości z zaokrągleniem do 0,1%, zgodnie ze wzorem:
- dynamiczny moduł sprężystości przed badaniem, wyrażony w megapaskalach,
- dynamiczny moduł sprężystości po badaniu, wyrażony w megapaskalach,
- zmiana dynamicznego modułu sprężystości wysuszonej próbki, wyrażona w procentach.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
5.12 Norma PN‑EN 1925 Oznaczenie współczynnika nasiąkliwości kapilarnej
Zasada metody
Po wysuszeniu do stałej masy próbkę do badania zanurza się w wodzie na głębokość (3 ± 1) mm jedną z powierzchni (nigdy powierzchnią obrabianą) i mierzy się przyrost jej masy w funkcji czasu.
Aparatura
Kuweta z płaskim dnem, z pokrywką zawierająca małe, niekorodujące i nienasiąkliwe podkładki do próbek do badania.
Urządzenie pozwalające utrzymywać stały poziom wody w kuwecie
Stoper z dokładnością do 1 s.
Suszarka z wentylacją pozwalająca utrzymywać temperaturę ( 70 ± 5)°C
Waga o dokładności 0,01 g.
Urządzenie do pomiaru liniowego z dokładnością 0,05 mm.
Pomieszczenie klimatyzowane, z temperaturą (20 ± 5)°C.
Przygotowanie próbek do badania
Pobieranie próbek
Próbki do badania powinny mieć szorstką powierzchnię cięcia lub mogą mieć jedną lub dwie powierzchnie polerowane lub łupane. Powierzchnie te należy umieścić pionowo (powierzchnia obrabiana nigdy nie może być zanurzona).
Wymiary badanych próbek
Badane próbki powinny mieć kształt sześcianów o boku ( 70 ± 5) lub (50 ± 5) mm, lub walców, których średnica i wysokość powinny być równe (70 ± 5) mm albo (50 ± 5) mm.
Suszenie próbek do badania
Badane próbki należy suszyć do stałej masy, w wentylowanej suszarce w temperaturze (70 ± 5)°C. Stalą masę osiąga się wtedy, gdy różnica pomiędzy dwoma kolejnymi ważeniami w czasie (24 ± 2) h nie jest większa niż 0,1% masy próbki. Próbki powinny być przechowywane w eksykatorze w temperaturze pokojowej (205)°C.
Metoda badania
Po wysuszeniu zważyć próbki z dokładnością do 0,01 g i obliczyć powierzchnię zanurzonej podstawy przez pomiar dwóch jej środkowych z dokładnością do 0,1 mm. Wyrazić powierzchnię w metrach kwadratowych.
Umieścić próbki w kuwecie, płaszczyznami anizotropii w kierunku wznoszenia wody.
Zanurzyć podstawę próbki w wodzie na głębokość (3 ± 1) mm.
Uruchomić stoper.
Utrzymywać stały poziom wody w trakcie całego badania, dodając jej w razie potrzeby, przykryć kuwetę, aby uniknąć parowania wilgoci z próbek.
Początkowo, po czasie zanurzania bardzo krótkim, później dłuższym, wyjmować kolejno próbki, delikatnie osuszać wilgotną ściereczką zanurzoną część każdej próbki, aż do usunięcia kropelek wody i natychmiast zważyć z dokładnością do 0,01 g.
Następnie włożyć je ponownie do kuwety.
Notować czas, który upłynął od początku badania do momentu każdego ważenia.
(UWAGA: Wybór czasów zanurzania zależy od typu kamienia. Dla bardzo nasiąkliwego kamienia, odpowiednim czasem t, są: 1, 3, 5, 10, 15, 30, 60, 480 i 1440 min. Dla mało nasiąkliwego kamienia odpowiednim czasem są: 30, 60, 180, 480, 1440, 2880 i 4320 min. Czasy te powinny być mierzone z dokładnością do 5%. Konieczne jest przeprowadzenie minimum 7 pomiarów. Badanie uznaje się za zakończone, kiedy różnica pomiędzy dwoma kolejnymi ważeniami jest nie większa niż 1% masy wody pochłoniętej przez próbkę).
Przedstawienie wyników
Wyniki przedstawione zostają za pomocą wykresu. Masę wody pochłoniętej wyrażoną w gramach dzieli się przez powierzchnię zanurzonej podstawy próbki w metrach kwadratowych w funkcji pierwiastka kwadratowego z czasu zanurzenia próbki podanego w sekundach.
Gdzie :
- masa suchej próbki do badania, wyrażona w gramach,
- kolejne masy próbki w trakcie badania, wyrażone w gramach,
– czas, który upłynął od początku badania do momentu, w którym wykonano pomiar kolejnej masy próbki m, wyrażony w sekundach,
- powierzchnia zanurzona w wodzie, wyrażona w metrach kwadratowych,
– współczynnik nasiąkliwości kapilarnej wodą, zmierzony w kierunku prostopadłym do płaszczyzn anizotropii kamienia, wyrażony w gramach na metr kwadratowy i na pierwiastek kwadratowy z sekund,
- współczynnik nasiąkliwości kapilarnej wodą, zmierzony w kierunku równoległym do płaszczyzn anizotropii kamienia, wyrażony w gramach na metr kwadratowy i na pierwiastek kwadratowy z sekund.
Spis fotografii:
Fot. 1. Agat (minerał), źródło: https://pixabay.com/pl/photos/agaty-karneol-kamienie-bi%c5%bcuteria-5114883/ [dostęp: 12.12.2021]
Fot. 2. Granit (skała), źródło: https://pixabay.com/pl/photos/kamienie-tekstura-ska%c5%82y-materia%c5%82-6660734/ [dostęp: 10.12.2021]
Fot. 3. Skały głębinowe (magmowe), źródło: https://www.pexels.com/pl-pl/zdjecie/szary-klif-2539454/ [dostęp: 24.11.2021]
Fot. 4. Skały żyłowe (magmowe), źródło: https://pixabay.com/pl/photos/jaskinia-geologia-promie%c5%84-s%c5%82o%c5%84ca-1839298/ [dostęp: 24.11.2021]
Fot. 5. Skały wylewne (magmowe), źródło: https://www.pexels.com/pl-pl/zdjecie/krajobraz-pogoda-pustynia-wzgorze-4606230/ [dostęp: 24.11.2021]
Fot. 6. Skały okruchowe (osadowe), źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula
Fot. 7. Skały wulkaniczne (osadowe), źródło: https://pixabay.com/pl/photos/etna-wulkan-sycylia-w%c5%82ochy-g%c3%b3ra-3749522/ [dostęp: 06.12.2021]
Fot. 8. Skały organiczne (osadowe), źródło: https://pixabay.com/pl/photos/w%c4%99giel-drzewny-w%c4%99giel-popi%c3%b3%c5%82-84670/ [dostęp:06.12.2021]
Fot. 9. Skały chemiczne (osadowe), źródło: https://pixabay.com/pl/photos/makroperspektywa-s%c3%b3l-himalajska-6502770/ [dostęp: 06.12.2021]
Fot. 10. Skały przeobrażone, źródło: https://pixabay.com/pl/photos/toskania-kamienio%c5%82om-marmur-apuan-4240688/ [dostęp: 6.12.2021]
Fot. 11. Opal, źródło: https://pixabay.com/pl/photos/opal-z%c5%82%c3%b3g-kryszta%c5%82-minera%c5%82-757153/ [dostęp: 09.12.2021]
Fot. 12. Kwarc różowy (minerał występujący w skupieniach krystalicznych), źródło: https://www.pexels.com/pl-pl/zdjecie/rozowe-i-biale-kamienie-2942855/ [dostęp: 09.12.2021]
Fot. 13. Róża gipsowa (przełam zadziorowaty), źródło: https://pixabay.com/pl/photos/piaskowa-r%c3%b3%c5%bca-kwiat-pustyni-1583074/ [dostęp: 15.12.2021]
Fot. 14. Siarka (przełam muszlowy), źródło: https://pixabay.com/pl/photos/sycylia-siarka-w%c5%82ochy-wulkanizm-763/ [dostęp: 15.12.2021]
Fot. 15. Piryt (przełam nierówny), źródło: https://pixabay.com/pl/photos/piryt-kamie%c5%84-szlachetny-minera%c5%82-626549/ [dostęp: 15.12.2021]
Spis rysunków:
Rys.1. Podział skał magmowych pod względem zawartości procentowej krzemionki; źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula
Rys. 2. Proces tworzenia się piaskowca; źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula
Rys. 3. 1. Schemat obciążania próbki do badania (obciążanie w punkcie centralnym); źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula na podstawie Normy PN‑EN 12372
Rys. 3.2. Schemat badania próbki do badania z obciążaniem prostopadłym do płaszczyzn anizotropii; źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula na podstawie Normy PN‑EN 12372
Rys. 3.3. Schemat badania próbki do badania z obciążaniem równoległym do płaszczyzn anizotropi; źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula na podstawie Normy PN‑EN 12372
Rys. 3.4. Schemat badania próbki do badania z obciążaniem prostopadłym do krawędzi płaszczyzn anizotropii; źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula na podstawie Normy PN‑EN 12372
Rys. 4. Maszyna ścierająca; źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula na podstawie Normy PN‑EN 14157
Rys. 5. Przykład badanej próbki z pokazanym rowkiem; źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula na podstawie Normy PN‑EN 14157
Rys 6. Zasady działania tarczy ściernej Boehmego; źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula na podstawie Normy PN‑EN 14157
Rys. 7. Wahadłowy przyrząd do badania tarcia; źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula na podstawie Normy PN‑EN 14231
Rys. 8. Przyrząd do badania długości ślizgu; źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula na podstawie Normy PN‑EN 14231
Rys. 9. Przyrząd do mocowania próbki; źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula na podstawie Normy PN‑EN 13364
Rys. 10. Przygotowanie próbki do badania bez płaszczyzn anizotropii (typ 0); źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula na podstawie Normy PN‑EN 13364
Rys. 11. Przygotowanie próbki do badania obciążanej prostopadle do płaszczyzn anizotropii (typ I); źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula na podstawie Normy PN‑EN 13364
Rys. 12. Przygotowanie próbki do badania obciążanej równolegle do płaszczyzn anizotropii (typ IIa); źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula na podstawie Normy PN‑EN 13364
Rys. 13. Przygotowanie próbki do badania obciążanej równolegle do krawędzi płaszczyzn anizotropii (typ IIb); źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula na podstawie Normy PN‑EN 13364
Rys. 14. Uszkodzenie otworu na kołek; źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula na podstawie Normy PN‑EN 13364
Spis tabel:
Tab. 1. Frakcja (uziarnienie) osadu; źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula
Spis wykresów:
Wykres 1. Korekta temperatury umożliwiająca uwzględnienie zmian sprężystości gumy ślizgacza; źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula na podstawie Normy PN‑EN 14231
Wykaz norm (źródło: Biblioteka Główna Politechniki Rzeszowskiej):
Norma EN 1936 Oznaczanie gęstości i gęstości objętościowej oraz całkowitej i otwartej porowatości
Norma EN 13755 Oznaczenie nasiąkliwości przy ciśnieniu atmosferycznym
Norma EN 12372 Oznaczenie wytrzymałości na zginanie pod działaniem siły skupionej
Norma EN 1926 Oznaczenie jednoosiowej wytrzymałości na ściskanie
Norma EN 12371 Oznaczenie mrozoodporności
Norma EN 14157 Oznaczanie odporności na ścieranie
Norma EN 14231 Oznaczanie odporności na poślizg z użyciem przyrządu wahadłowego
Norma EN 12407 Badania petrograficzne
Norma EN 13364 Oznaczanie obciążenia niszczącego przy otworze na kołek
Norma EN 13919 Oznaczanie odporności na starzenie spowodowane działaniem SO2 w obecności wilgoci
Norma EN 14066 Oznaczanie odporności na starzenie spowodowane szokiem termicznym
Norma EN 1925 Oznaczanie współczynnika nasiąkliwości kapilarnej
Bibliografia
Wydawnictwa zwarte:
Bolewski A., Parachoniak W., Petrografia, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1974.
Hobler M., Badania fizykomechanicznych własności skał, PWN, Warszawa 1977.
Kozłowski S., Surowce Skalne Polski, Wydawnictwa Geologiczne Warszawa 1986.
Manecki A., Muszyński M. (red.), Przewodnik po petrografii, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo‑Dydaktyczne, Kraków 2008.
Wydawnictwa ciągłe:
Kurier Kamieniarski: Opole, 2/2014, 5/2014, 2/2015, 3/2015, 4/2015, 5/2015, 6/2015, 1/2016.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści