Fotografia przedstawia siedzącego na ulicy mężczyznę. Wygląda, jakby grał na gitarze. Przed nim, na ziemi leżu futerał, w którym widać pieniądze. Mężczyzna ubrany jest w dżinsy i czarny sweter. W tle widać ludzi idących ulicą.
Ważne daty
1865 – premiera Tristana i Izoldy Ryszarda Wagnera
1885 – powstanie Bagateli bez tonacji Franciszka Liszta
lata 90. XIX wieku – pierwsze próby kompozytorskie Claude’a Debussy’ego
pierwsze dekady XX wieku – współistnienie: impresjonizmu, symbolizmu, ekspresjonizmu, witalizmu, futuryzmu, dodekafonii, neoklasycyzmu, surrealizmu
II połowa XX wieku – okres tzw. II awangardy (serializm, muzyka elektroniczna i konkretna, aleatoryzm)
lata sześćdziesiąte – sonoryzm
lata siedemdziesiąte – postmodernizm, muzyka repetytywna, nowy romantyzm
m18e95ed2221367d5_0000000000030
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
R19nneJrTeI1c1
m18e95ed2221367d5_0000000000033
I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
8. Muzyka XX i XXI wieku. Uczeń:
1) charakteryzuje muzykę w kontekście estetyki epoki – wymienia i opisuje wybrane style i techniki muzyki XX i XXI w.: impresjonizm, ekspresjonizm, dodekafonia, serializm, punktualizm, neoklasycyzm, nawiązania do jazzu, folkloryzm, witalizm, aleatoryzm, sonoryzm, muzyka elektroakustyczna, improwizowana, multimedialna, performance;
3) wymienia i charakteryzuje twórczość kompozytorów: Claude Debussy, Maurice Ravel, Aleksander Skriabin, Arnold Schönberg, Siergiej Prokofiew, Igor Strawiński, Béla Bartók, Siergiej Rachmaninow, Dymitr Szostakowicz, Manuel de Falla, George Gershwin, John Cage, Olivier Messiaen, Pierre Boulez, Karheinz Stockhausen, Steve Reich, Gerard Grisey, Kaija Saariaho, Thomas Adès i in.;
4) omawia polską muzykę XX wieku i jej twórców, dokonując klasyfikacji zgodnie ze stylami i kierunkami: Mieczysław Karłowicz, Karol Szymanowski, Grażyna Bacewicz, Witold Lutosławski, Andrzej Panufnik, Tadeusz Baird, Kazimierz Serocki, Wojciech Kilar, Henryk Mikołaj Górecki, Krzysztof Penderecki, Eugeniusz Knapik, Aleksander Lasoń, Andrzej Krzanowski, Paweł Szymański, Hanna Kulenty, Paweł Mykietyn, Agata Zubel i in.;
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
3. zna konteksty kulturowe i naukowe powstawania muzyki.
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię.
m18e95ed2221367d5_0000000000039
Nauczysz się
omawiać przemiany języka muzycznego, jakie zaszły na przełomie XX w.;
przedstawiać główne kierunki stylistyczne i techniczne XX w. i potrafić je scharakteryzować;
rozwijać zmysł estetyczny, projektując plakat;
formułować samodzielne, przejrzyste i logiczne wypowiedzi na temat kierunków muzycznych XX w.
m18e95ed2221367d5_0000000000056
Przemiany języka muzycznego – ku nowej muzyce
Kiedy kompozytorzy zaczęli zdawać sobie sprawę z wyczerpywania się możliwości systemu tonalnego dur‑moll, który był siłą porządkującą muzykę od baroku (od ok. 1600 r.), rozpoczęli poszukiwania nowego porządku dźwiękowego. Proces ten przebiegał w dwóch kierunkach:
mnożenia ilości dźwięków w oktawie,
ograniczenia ilości dźwięków w oktawie.
Do twórców wybierających pierwszą z możliwych dróg należeli m. in. przedstawiciele romantycznej generacji wielkich indywidualności – Ryszard Wagner i Franciszek Liszt. Zaczęli oni dodawać do podstawowych dźwięków skal durowych (majorowych) i molowych (minorowych) pozostałe dźwięki systemu równomiernie temperowanego, stopniowo rozsadzając jego właściwości. Za symboliczną datę rozpoczynającą ów proces poszukiwań uważa się rok premiery dramatu muzycznego Ryszarda Wagnera Tristan i Izolda (1865 r.). W instrumentalnym wstępie do tego dzieła trudno odnaleźć typowe tonacyjne relacje harmoniczne.
R1W9Uc3C6m4Ry1
Podobny przykład odnaleźć można w fortepianowej twórczości Franciszka Liszta. Komponując rok przed śmiercią, w roku 1885, Bagatelę, dodał do tytułu znaczący komentarz: Bagatela bez tonacji. Dla słuchaczy jest to wyraźna wskazówka, że proces przemian i poszukiwań nowego systemu tonalnego rozpoczął się w II połowie XIX wieku.
RZkEtthm63mZb
Proces ten doprowadził w konsekwencji do wykorzystywania mikrointerwalikiMikrointerwalikamikrointerwaliki w muzyce, a amerykański kompozytor Charles Ives na przełomie XIX i XX w. twierdził, że za 100 lat cała muzyka będzie oparta na mikrotonowości.
Druga grupa twórców, którzy wybrali drogę ograniczania ilości dźwięków, sięgnęła po skale, jakie używane były w minionych epokach (skale modalneSkale modalneskale modalne średniowiecza i renesansu, pentatonikaPentatonikapentatonika) oraz po skale używane w muzyce ludowej. Osiągnęli w ten sposób archaiczny klimat, osadzając swoją muzykę w wielowiekowej tradycji. Spośród kompozytorów używających takie skale wymienić można: Claude’a Debussy’ego, Leoša Janačka, Karola Szymanowskiego, a później np. Henryka Mikołaja Góreckiego.
Tego typu dwutorowe poszukiwania prowadziły do różnorodności stylistycznej, jaka zapanowała w pierwszych dziesięcioleciach XX wieku. Tworzyli jeszcze przecież kompozytorzy romantyczni – powstawały choćby monumentalne symfonieSymfoniasymfonie Gustawa Mahlera i wspaniałe dzieła operoweOperaoperowe Giacomo Pucciniego. Jednocześnie, już w ostatnich latach XIX w., na scenie muzycznej pojawił się Claude Debussy, a spoglądając na panoramę zjawisk w pierwszych dekadach XX w., podkreśla się różnorodność stylistyczną, współistnienie rozmaitych nurtów, prądów, haseł, stylów indywidualnych etc.
m18e95ed2221367d5_0000000000070
Różnorodność zjawisk w kulturze muzycznej XX wieku
ReTqylXxHeuq7
R889m6F9B7wQj
R13cNW4PGjEyS
RPhE5YxN5ka0p
RRd2fw7ui4z6G
Wysłuchaj poniższych utworów
R1YHpY5zhgP4E1
RZ3861odjtKtn1
RVluRoK1wKiNc1
m18e95ed2221367d5_0000000000072
Zakończenie
Wiek XX był okresem różnorodnych, fascynujących eksperymentów, które funkcjonując równolegle, prowadziły sztukę muzyczną w rozmaitych kierunkach. Muzyka w XX‑wiecznej Polsce, podporządkowana początkowo krzewieniu postaw patriotycznych, za sprawą Karola Szymanowskiego zaczęła nadrabiać zaległości wobec Zachodu. Po II wojnie światowej, wraz z nasileniem nacisków polityki kulturalnej państwa (socrealizm), proces przemian uległ zahamowaniu. Po śmierci Józefa Stalina (1953 r.), a następnie po wydarzeniach Polskiego Października (1956 r.) nastąpiła odwilż w polskiej kulturze muzycznej i twórcy przyswajać zaczęli techniki i style powszechne w muzyce zachodniej. Rozbłysły wówczas talenty Andrzeja Panufnika, Witolda Lutosławskiego, Krzysztofa Pendereckiego, Wojciecha Kilara, Grażyny Bacewicz, Henryka Mikołaja Góreckiego, twórców, których muzyka we współczesnym świecie jest symbolem polskiej kultury.
m18e95ed2221367d5_0000000000156
Zadania
R1R6ZgFNq91Pr
Ćwiczenie 1
Ro5kmP7E4pMID
Ćwiczenie 2
RawsFrqHO0UGm
Ćwiczenie 3
R4feHNmFZbmm0
Ćwiczenie 4
Zestaw nazwiska kompozytorów ze stylami i technikami, w jakich tworzyli. Serializm. Możliwe odpowiedzi: 1. Olivier Messiaen, 2. Arnold Schoenberg, 3. Witold Lutosławski, 4. Claude Debussy, 5. Krzysztof Penderecki. Symbolizm. Możliwe odpowiedzi: 1. Olivier Messiaen, 2. Arnold Schoenberg, 3. Witold Lutosławski, 4. Claude Debussy, 5. Krzysztof Penderecki. Sonoryzm. Możliwe odpowiedzi: 1. Olivier Messiaen, 2. Arnold Schoenberg, 3. Witold Lutosławski, 4. Claude Debussy, 5. Krzysztof Penderecki dodekafonia. Możliwe odpowiedzi: 1. Olivier Messiaen, 2. Arnold Schoenberg, 3. Witold Lutosławski, 4. Claude Debussy, 5. Krzysztof Penderecki. Aleatoryzm kontrolowany. Możliwe odpowiedzi: 1. Olivier Messiaen, 2. Arnold Schoenberg, 3. Witold Lutosławski, 4. Claude Debussy, 5. Krzysztof Penderecki.
Zestaw nazwiska kompozytorów ze stylami i technikami, w jakich tworzyli. Serializm. Możliwe odpowiedzi: 1. Olivier Messiaen, 2. Arnold Schoenberg, 3. Witold Lutosławski, 4. Claude Debussy, 5. Krzysztof Penderecki. Symbolizm. Możliwe odpowiedzi: 1. Olivier Messiaen, 2. Arnold Schoenberg, 3. Witold Lutosławski, 4. Claude Debussy, 5. Krzysztof Penderecki. Sonoryzm. Możliwe odpowiedzi: 1. Olivier Messiaen, 2. Arnold Schoenberg, 3. Witold Lutosławski, 4. Claude Debussy, 5. Krzysztof Penderecki dodekafonia. Możliwe odpowiedzi: 1. Olivier Messiaen, 2. Arnold Schoenberg, 3. Witold Lutosławski, 4. Claude Debussy, 5. Krzysztof Penderecki. Aleatoryzm kontrolowany. Możliwe odpowiedzi: 1. Olivier Messiaen, 2. Arnold Schoenberg, 3. Witold Lutosławski, 4. Claude Debussy, 5. Krzysztof Penderecki.
Zestaw nazwiska kompozytorów ze stylami i technikami, w jakich tworzyli.
Witold Lutosławski, Olivier Messiaen, Arnold Schoenberg, Claude Debussy, Krzysztof Penderecki
serializm
symbolizm
sonoryzm
dodekafonia
aleatoryzm kontrolowany
R1MLEFrvXdCpP
Ćwiczenie 5
R1E5cAv5IkG2l
Ćwiczenie 6
R1YHpY5zhgP4E1
R1SrOQ8rdZXk6
Ćwiczenie 7
Inna wersja zadania
Wyjaśnij pojęcie Impresjonizm.
m18e95ed2221367d5_0000000000198
Słownik pojeć
Aleatoryzm
Aleatoryzm
kierunek w muzyce zapoczątkowany w XX w. polegający na włączeniu elementu przypadku w proces twórczy lub wykonawczy.
Awangarda
Awangarda
kierunek w sztuce wprowadzający własne środki techniczne i estetyczne odrzucając dotychczasowy porządek, styl.
Dodekafonia
Dodekafonia
technika komponowania za pomocą 12 dźwięków, skodyfikowana przez Arnolda Schoenberga, przejęta przez jego uczniów: Albana Berga i Antona Weberna.
Impresjonizm
Impresjonizm
kierunek w sztuce zapoczątkowany w Paryżu w II połowie XIX w.; głównym celem artystów impresjonistów (początkowo malarzy i rzeźbiarzy) było uchwycenie ulotnych momentów; nazwa kierunku, nawiązująca do tytułu obrazu Claude’a Moneta Impresja, wschód słońca, pochodzi z jednej z pierwszych negatywnych krytyk autorstwa Louisa Leroya.
Kolaż muzyczny
Kolaż muzyczny
tworzenie nowej kompozycji z połączenia różnych narracji muzycznych.
Mikrointerwalika
Mikrointerwalika
(mikrotonowość) - porządek dźwiękowy wykorzystujący interwały mniejsze od półtonu, możliwe do wykonania na instrumentach smyczkowych, ale wymagające także tworzenia nowych narzędzi wydobycia dźwięku.
Neoklasycyzm
Neoklasycyzm
kierunek w sztuce przełomu XIX i XX w. (w muzyce od lat dwudziestych XX w.) związany z nawiązaniem do elementów sztuki epok wcześniejszych, szczególnie klasycyzmu; interpretowany jest jako reakcja na wybujały emocjonalizm romantyzmu.
Opera
Opera
wokalno‑instrumentalne dramatyczne dzieło sceniczne.
Pentatonika
Pentatonika
skala złożona z pięciu dźwięków, występuje (występowała) we wszystkich krajach na świecie, obecna była także w polskiej muzyce ludowej.
System tonalny dur‑moll
System tonalny dur‑moll
system siedmiodźwiękowych skal majorowych (durowych) i minorowych (molowych).
Skale modalne
Skale modalne
powstałe w średniowieczu skale siedmiostopniowe, nazywane też skalami kościelnymi.
Symbolizm
Symbolizm
kierunek w literaturze i sztuce będący reakcją na realizm; w jego miejsce proponował dwuznaczność, odejście od manifestowania uczuć oraz kreowania nowych idei; źródeł symbolizmu upatruje się w XIX‑wiecznej muzyce, interpretowanej jako subiektywny język uczuć i emocji.
Symfonia
Symfonia
orkiestrowy odpowiednik sonaty, jako samodzielny gatunek muzyczny przeznaczony do wykonania przez największy instrumentalny skład wykonawczy wypracowany w klasycyzmie; od czasów IX Symfonii Beethovena powstawać zaczęły także symfonie wokalno‑instrumentalne.
Źródło:
encyklopedia.pwn.pl
Biblioteka muzyczna
R1W9Uc3C6m4Ry1
Utwór muzyczny: Ryszard Wagner – Tristan i Izolda, introdukcja (t. 1-42). Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
R1YHpY5zhgP4E1
Utwór muzyczny: Claude Debussy „Kwartet smyczkowy”. Kompozycja posiada spokojne tempo. Cechuje się hymnicznym charakterem.
RZ3861odjtKtn1
Utwór muzyczny: Kazimierz Serocki „A piacere”. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się tajemniczym charakterem
RVluRoK1wKiNc1
Utwór muzyczny: Zygmunt Bargielski „Suita pieśni i tańców na akordeon”. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
RZkEtthm63mZb
Utwór muzyczny: Bagatela bez tonacji. Wykonawca: Olivier Gardon (Franciszek Liszt). Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.