R17wTKL96s1Wx1

Etapy twórczości Wojciecha Kilara

Wojciech Kilar, Wrocław, 2005, fot. Bartek Sadowski, culture.pl, CC BY 3.0

Ważne daty

1932‑2013 – lata życia Wojciecha Kilara

1946 ‒ Mazurek e‑moll – pierwsza zachowana kompozycja

1957 – Oda Béla Bartók in memoriam

1962 – Riff 62

1963 – Générique

1964 – Diphtongos

1970 – muzyka do filmu Rejs, reż. Marek Piwowski

1974 – muzyka do filmu Ziemia obiecana, reż. Andrzej Wajda

1974 – Krzesany

1979‑1980 – Exodus

1986 – Orawa

1992 – muzyka do filmu Dracula, reż. Francis Ford Coppola

1999 – muzyka do filmu Pan Tadeusz, reż. Andrzej Wajda

1999‑2000 – Missa pro pace

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela:

RRZEpNlryurtS

Pobierz załącznik

Scenariusz zajęć do pobrania.
Plik PDF o rozmiarze 317.87 KB w języku polskim
1

I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.

8. Muzyka XX i XXI wieku. Uczeń:

4) omawia polską muzykę XX wieku i jej twórców, dokonując klasyfikacji zgodnie ze stylami i kierunkami: Mieczysław Karłowicz, Karol Szymanowski, Grażyna Bacewicz, Witold Lutosławski, Andrzej Panufnik, Tadeusz Baird, Kazimierz Serocki, Wojciech Kilar, Henryk Mikołaj Górecki, Krzysztof Penderecki, Eugeniusz Knapik, Aleksander Lasoń, Andrzej Krzanowski, Paweł Szymański, Hanna Kulenty, Paweł Mykietyn, Agata Zubel i in.;

II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:

1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;

III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:

3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne.

Nauczysz się

przedstawiać sylwetkę Wojciecha Kilara oraz najważniejsze jego kompozycje;

przedstawiać podział twórczości na najważniejsze okresy;

wykazywać zmiany zachodzące w twórczości Kilara;

Wojciech Kilar

R1Mc2KCi4XpiZ
Ilustracja interaktywna przedstawia zdjęcie Wojciecha Kilara w dzieciństwie. Chłopiec siedzi na stopniu schodów i przytula do siebie czarnego niewielkiego psa.Dodatkowo umieszczono informację: Wojciech Kilar urodził się 17 lipca 1932 roku we Lwowie. Dorastał w środowisku, w którym zainteresowanie sztuką było na porządku dziennym, a edukacja muzyczna wydawała się naturalnym elementem wychowania młodego człowieka.
Wojciech Kilar w dzieciństwie, archiwum rodzinne, ninateka.pl, CC BY 3.0
Rhe7pQIGgIitG
Zdjęcie przedstawia Wojciecha Kilara w okresie studiów. Siedzi bokiem przy fortepianie opierając lewy łokieć o jego brzeg. W tle ściana z wieloma obrazami. Dodatkowo umieszczono informację: Choć początkowo nic nie zapowiadało, że muzyka zajmie w jego życiu istotne miejsce, spotkanie obdarzonego wielką charyzmą i intuicją pedagoga – Kazimierza Mirskiego skłoniło Kilara do podjęcia własnych prób twórczych. Dzięki studiom w Katowicach i Paryżu Kilar zdobył wiedzę oraz umiejętności potrzebne w zawodzie kompozytora.
Wojciech Kilar w trakcie studiów, archiwum rodzinne, ninateka.pl, CC BY 3.0
RVlnZczLbm8rf
Zdjęcie przedstawia Nadię Boulanger, u której Wojciech Kilar odbywał studia w Paryżu. Kobieta ma elegancki strój, jasne włosy zaczesane do tyłu, okulary i skupiony wyraz twarzy.Dodatkowo umieszczono informację: Wojciech Kilar jest jednym z najbardziej znanych polskich kompozytorów, zarówno w kraju, jak i za granicą. Choć światową sławę przyniosła mu muzyka pisana do filmów wybitnych reżyserów, Kilar jest również autorem utworów, które weszły do kanonu polskiej muzyki współczesnej.
Nadia Boulanger, u której Wojciech Kilar odbywał studia w Paryżu, ninateka.pl, CC BY 3.0

Twórczość kompozytorska Wojciecha Kilara obejmuje ponad 60 utworów, które powstawały w okresie ponad sześćdziesięciu lat. Pierwszymi kompozycjami są Trzy preludia na fortepian oraz Sonatina na flet i fortepian z 1951 roku, ostatnią natomiast jest Modlitwa do Małej Tereski na chór mieszany a cappella z 2013. Styl i język muzyczny kompozytora ulegały zmianom pod wpływem dojrzewającego gustu oraz aktualnych tendencji w muzyce XX i XXI wieku. Dorobek Kilara podzielić można na trzy zasadnicze okresy:

  • 1947‑1957 – Okres neoklasyczny

  • 1960‑1971 – Okres konstruktywizmu sonorystycznego

  • od 1972 – Okres narodowo‑religijny

Neoklasyczny okres twórczości

Pierwszy okres twórczości to lata poszukiwań stylistycznych, kiedy to kompozytor pozostawał pod wpływem twórczości Igora Strawińskiego oraz Béli Bartóka. Owe inspiracje szczególnie wyraźnie zaznaczają się w Odzie Béla Bartók in memoriam, zamykającej okres neoklasyczny.

W czasie tym Kilar reinterpretowałReinterpretacjareinterpretował klasyczne modele formalne (allegro sonatowe, rondo, cykl sonatowy), dostosowując je do współczesnego języka muzycznego. Twórczość Kilara odznacza się tu klarownością — zarówno formalną, jak i dźwiękową — a charakterystyczne ostinatoweOstinatoostinatowe figury melodyczno- rytmiczne nadają kompozycjom motoryczny, żywiołowy charakter. Kompozytor wprowadzał także elementy muzyki ludowej (Kwintet na instrumenty dęte cz. III, Mała uwertura, symfonie). Opierając utwory na klasycznych schematach nawiązywał do typowego kontrastu materiału muzycznego poprzez zestawianie motorycznych, opartych na repetycjiRepetycjarepetycji motywów inicjalnych z kantylenowymi, spokojnymi liniami tematu drugiego. Widać wyraźnie, że młody Kilar poszukiwał indywidualnego stylu muzycznego, wychodząc od bardzo prostych, krótkich utworów i zmierzając stopniowo w stronę większych form i aparatów wykonawczych, jak w Małej uwerturzeOdzie Béla Bartók in memoriam.

Aby obrazować stopniowy rozwój techniki kompozytora proponuję wysłuchać jednego z pierwszych utworów kompozytora oraz utwór zamykający okres neoklasycznyNeoklasycyzmneoklasyczny w twórczości Kilara.

W 1957 roku Kilar przebywał w Darmstadt, a od 1959 w Paryżu, gdzie był stypendystą rządu francuskiego. W tym okresie zapoznawał się z nowymi partyturami i obserwował muzyczną awangardę, pod wpływem której podejmował próby określenia swojej dalszej drogi kompozytorskiej. Właśnie wtedy powstały plany skomponowania utworu Herbsttag, bardziej radykalnego brzmieniowo.

Okres konstruktywizmu sonorystycznego

W okresie konstruktywizmu sonorystycznegoSonorystykasonorystycznego kompozytor bazował na prostych pomysłach, wprowadzając jednocześnie jaskrawość brzmienia instrumentalnego. W pierwszych utworach wykorzystywał elementy muzyki jazzowej, łącząc je z fakturą punktualistycznąPunktualizmpunktualistyczną. W tym czasie Kilar stopniowo poszerzał materiał brzmieniowy, wykorzystując np. zbiornik po benzynie (Générique), nietypową artykulację (np. gra za podstawkiem, frullato, czy uderzanie strun metalowymi puszkami lub pięścią), oraz bogate możliwości głosu ludzkiego (mowa, krzyki, szept itp.).

Dźwiękowe eksperymenty kompozytor rozwijał także w utworach: Riff 62, DiphtongosSpringfield Sonnet. Jednym z ostatnich utworów okresu sonorystycznego jest Upstairs‑Downstairs, który – jak podkreślał sam kompozytor – zapowiadał zwrot ku nowym tendencjom, a zamyka go definitywnie Przygrywka i kolęda na 4 oboje i orkiestrę smyczkową, gdzie obsada została wyselekcjonowana na zasadzie opozycji dwóch jakości brzmieniowych. W drugim okresie twórczości Wojciech Kilar stopniowo odchodził od sonorystycznego radykalizmu, zmierzając w stronę uspokojenia i pewnej klarowności.

Wysłuchajmy fragmentu utworu:

Okres narodowo‑religijny

R1Z97l7Uv7UoC
Zdjęcie przedstawiające Wojciecha Kilara po zakończonym koncercie. Kompozytor oraz skrzypek uśmiechają się. Za nimi znajduje się chór lub orkiestra. Wszyscy ubrani są elegancko - w ciemne fraki. Mężczyzna ręce ma złożone w geście podziękowania.Dodatkowo umieszczono informację: . Ostatni okres twórczości Wojciecha Kilara to okres zwany narodowo‑religijnym. Istotą utworów tego okresu staje się pozamuzyczna treść oraz duchowe przesłanie, co w konsekwencji prowadzi do ograniczenia i uproszczenia języka muzycznego. Twórca niemal całkowicie zrezygnował z awangardowych środków technicznych, eksponując w zamian czynnik melodyczny — temat oraz jego brzmieniowe metamorfozy. Uproszczeniu uległa również harmonika, oparta najczęściej na ostinatowych wielodźwiękach oraz współbrzmieniach tercjowo‑kwintowych. Ważną rolę odgrywa tekst, najczęściej ludowy lub historyczny, ale także religijny (zaczerpnięty z liturgii bądź katolickich modlitw).
Wojciech Kilar, Wrocław, 2005, fot. Bartek Sadowski, culture.pl, CC BY 3.0

W tym okresie kompozytor odszedł od ironicznej zabawy minionymi stylami, świadomie przejmując i kontynuując tradycję, wobec której przyjmuje postawę na serio. Kilar chciał, aby jego muzyka budziła nadzieję, wzruszała i uspokajała.

W okresie tym wyróżnić można dwa zróżnicowane nurty twórczości Kilara. Krzesany otwiera nurt tatrzańskich poematów symfonicznych i symfoniczno‑choreicznych. Należą do niego również Kościelec 1909, Siwa mgła, Orawa.

Drugą linią tego etapu twórczości Kilara jest natomiast nurt wokalno‑symfonicznych poematów, w których Kilar w sposób szczególny zwrócił się ku twórczości sakralnej. Wyrazem jego głębokiej religijności stały się takie dzieła Bogurodzica, Victoria, Exodus, Angelus.

Muzyka filmowa

Rp8XuR3S1qIXx
Ilustracja interaktywna 1. W twórczości kompozytorskiej Wojciecha Kilara wyróżnia się także odrębną, bardzo znaczącą dziedzinę twórczości Wojciecha Kilara — muzykę filmową, którą autor stworzył do ponad 160 filmów. Muzyka filmowa, którą Kilar pisał począwszy od 1958 roku równolegle do muzyki autonomicznej, zajmuje w jego twórczości istotne miejsce.
Plakat filmu „Dracula” w reżyserii Francisa Forda Coppoli, na którym widnieje także nazwisko Wojciecha Kilara, wieknietoperza.blox.pl, CC BY 3.0
RFMFhyul7i4FH1
Wojciech Kilar i Andrzej Wajda, rmfclassic.pl, CC BY 3.0

W 1999 r. kompozytor otrzymał propozycję od reżysera Petera Jacksona na napisanie muzyki do filmu Władca Pierścieni. Choć kompozytor początkowo się zgodził, ostatecznie do współpracy nie doszło.

Na zakończenie wysłuchajmy jeden z najbardziej znanych fragmentów muzyki stworzonej przez Kilara do filmu.

Gwiazda Wojciecha Kilara w Alei Gwiazd w Łodzi

R19mkstZNM8s51
Prezentacja 3D przedstawia gwiazdę Wojciecha Kilara w Alei Gwiazd w Łodzi. Jest to brązowa gwiazda, na grafitowym tle. Na środku znajduje się napis: Wojciech Kilar Kompozytor. Dodatkowo obok niej umieszczono następujące informacje: Aleja Gwiazd Łódzkiej Drogi Sławy jest to jedna z najpopularniejszych alei, która była wzorowana na hollywoodzkiej Walk of Fame. Pomysłodawcą polskiej alei gwiazd był Jan Machulski. To właśnie tutaj swoja zasłużona gwiazdę ma Wojciech Kilar pianista, kompozytor muzyki poważnej i filmowej.
Źródło: online skills, cc0.

Zadania

RK3cUqrZuSfJE
Ćwiczenie 1
Zaznacz pojęcia odnoszące się do twórczości Wojciecha Kilara. Możliwe odpowiedzi: 1. neoklasycyzm, 2. aletoryzm, 3. dodekafonia, 4. sonorystyka, 5. minimal music, 6. muzyka elektroniczna, 7. spektralizm, 8. ścieżka dźwiękowa
R1Lj97nHjB6wq
Ćwiczenie 2
W jakich latach przypadał okres neoklasyczny w twórczości Wojciecha Kilara.
R1ANkOuSYX38T
Ćwiczenie 3
Ułóż utwory w kolejności powstawania. Elementy do uszeregowania: 1. Riff 62, 2. Sonatina na flet i fortepian, 3. Générique, 4. Sonata na róg i fortepian, 5. Kościelec 1909, 6. Oda Béla Bartók in memoriam, 7. Missa pro pace, 8. Krzesany
RPS77Bf5JSBcl1
Utwór: Wojciech Kilar, Sonata na róg i fortepian cz. III Allegretto. Allegretto jest trzecią częścią Sonaty na róg i fortepian. Posiada szybkie tempo i instrumentalną fakturę homofoniczną. Cechuje się staccatowym, żwawym, wesołym charakterem.
Rw0HQB4ta4QQK
Ćwiczenie 4
Wysłuchaj powyższy fragment utworu. Podobny odcinek można znaleźć w znanym utworze Fryderyka Chopina. Zaznacz, który to utwór. Możliwe odpowiedzi: 1. Preludium e-moll op. 28 nr 4, 2. Polonez As-dur op. 53, 3. Mazurek F-dur op. 68 nr 1
RJXJfxJtl7fvm1
Utwór: Wojciech Kilar, Polonez z filmu Pan Tadeusz. Polonez jest przykładem muzyki filmowej. Utwór jest stylizowanym tańcem przeznaczonym na orkiestrę. Posiada umiarkowane tempo i instrumentalną fakturę homofoniczną. Cechuje się wesołym, podniosłym charakterem.
R1DWOvSqDusaT
Ćwiczenie 5
Jak się nazywał najpopularniejszy film, do którego stworzył muzykę Wojciech Kilar.
R1OldCe1Fvqi9
Ćwiczenie 6
Podczas lekcji wysłuchałeś fragment utworu Krzesany. Muzyka którego regionu stała się dla Kilara inspiracją podczas pisania tego utworu? Możliwe odpowiedzi: 1. Kaszuby, 2. Podhale, 3. Kujawy
RFUoahCVju9fP
Ćwiczenie 7
Zaznacz, w których filmach usłyszeć można muzykę Wojciecha Kilara. Możliwe odpowiedzi: 1. Pan Tadeusz, 2. Popiół i diament, 3. Dracula, 4. Rejs
Polecenie 1

Na podstawie fragmentów utworów, które były zaprezentowane podczas lekcji, spróbuj w krótki sposób przedstawić zmiany jakie zaszły w twórczości Wojciecha Kilara na przestrzeni lat.

R1DPYWU8NR60O
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Słownik pojęć

Neoklasycyzm
Neoklasycyzm

tendencje w sztuce, literaturze, muzyce i architekturze XIX i XX w. nawiązujące do klasycyzmu, renesansu lub baroku.

Ostinato
Ostinato

wyrazisty motyw powtarzający się w utworze wielokrotnie.

Preparacja
Preparacja

zabieg stosowany w muzyce współczesnej w celu uzyskania nowych jakości brzmieniowych z tradycyjnych instrumentów; przykładem preparacji może być wkładanie papieru pomiędzy struny fortepianu czy tłumienie ich za pomocą różnych obiektów.

Punktualizm
Punktualizm

technika kompozytorska stworzona w XX wieku; charakteryzuje ją zerwanie z więzi pomiędzy dźwiękami, wskutek czego są one traktowane jako punkty.

Reinterpretacja
Reinterpretacja

ponowna interpretacja czegoś, nowe odczytanie.

Repetycja
Repetycja

powtarzanie fragmentu utworu.

Sonorystyka
Sonorystyka

tendencja w muzyce współczesnej do podkreślania walorów brzmieniowych utworu, do uzyskiwania odpowiednio zróżnicowanego brzmienia; jest ono osiągane przez odpowiedni dobór środków wykonawczych oraz artykulacyjnych i często nowe, niekonwencjonalne sposoby wydobycia dźwięków z instrumentów (preparacja).

Spektralizm
Spektralizm

kierunek w muzyce współczesnej oraz technika kompozytorska polegająca na budowaniu melodii i harmonii utworu w oparciu o spektrum dźwięku (szereg alikwotów).

Źródło:

sjp.pwn.pl

Biblioteka muzyczna

R1CGIVeoRawlD1
RPS77Bf5JSBcl1
RJXJfxJtl7fvm1
Przewiń
Głośność

    Bibliografia

    sjp.pwn.pl