RRLh8fpGEGz0M1

Najstarszy plac miejski w Rzymie

1. Europa Południowa – tereny wczesnego osadnictwa

Za początki powstania cywilizacji europejskiej uznaje się przeniesienie osiągnięć starszej cywilizacji azjatyckiej na tereny młodszych kolonii położonych na wyspach leżących we wschodniej części Morza Śródziemnego. Prawdopodobnie 6 tys. lat p.n.e. do wschodnich obszarów Europy Południowej zaczęli napływać osadnicy z Azji Mniejszej. Półwysep Azji Mniejszej jest oddzielony od Europy cieśninami Bosfor i Dardanele, które w najwęższym miejscu mają ok. 1 km szerokości. Wśród napływających ludów byli zapewne pasterze i rolnicy z terenów Żyznego Półksiężyca, tj. miejsca, gdzie wcześniej udomowiono wiele roślin i zwierząt.

Grupy łowców i zbieraczy dostrzegły, że istnieją sposoby pozyskiwania żywności poprzez coroczną uprawę roślin, które wcześniej rosły tylko dziko. Jako pierwsze udomowiono 8 gatunków roślin nazywanych założycielskimi. Należały do nich:

• zboża – pszenica samopsza, pszenica płaskurka i jęczmień;

• rośliny motylkowe – soczewica, groch zwyczajny, ciecierzyca pospolita i wyka;

• roślina włóknista – len.

Nieco później udomowiono 4 gatunki zwierząt: owcę, kozę, świnię i krowę.
Do skutków rozwoju rolnictwa należą:

• wzrost efektywności produkcji żywności;

• różnorodne innowacje techniczne;

• rozwój sposobów wymiany żywności (rozwój handlu);

• osiadły tryb życia człowieka, co przyczyniło się do powstania wsi, a następnie miast, oraz stały wzrost liczby ludności na danym terenie.

W ciągu kilku wieków tereny Europy Południowej zostały dość gęsto zaludnione. Sprzyjał temu łagodny klimat, dostęp do wody pitnej oraz możliwości żeglowania po spokojnych wodach Morza Śródziemnego leżącego między brzegami trzech kontynentów – Europy, Azji i Afryki – zaliczanych później do tzw. Starego Świata. Działalność ludzi spowodowała zmiany w naturalnych formacjach roślinnych regionu śródziemnomorskiego. Przyczynił się do tego m.in. nadmierny wypas kóz i owiec na stokach oraz wycinanie lasów. Drewno było cennym surowcem, a niektóre gatunki drzew, np. cedr libański, nadawały się szczególnie do budowy statków. Roślinność naturalna nie mogła się odrodzić i z czasem pojawiły się suche, twardolistne zarośla typu makia.
Trzy uprawy stały się niezwykle ważne w regionie – pszenica uprawiana na terenach płaskich oraz oliwki i winorośl rosnące na stokach i w dolinach górskich. Człowiek zachował także użyteczne, dziko rosnące drzewa, np. kasztan jadalny i dąb korkowy.

RfdCz4HGo6td71

Ilustracja przedstawia obszar „żyznego półksiężyca”, czyli pas ziemi, ciągnący się od Egiptu poprzez Palestynę i Syrię po Mezopotamię. Oznaczono go kolorem zielonym. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dziesięć stopni.

R1Lbl4SfeesRs1

Na zdjęciu pofałdowane tereny porośnięte suchą roślinnością makii. W środku zbiornik wodny.

RL3SS8uxy067R1

Na zdjęciu widok na zbiornik wodny. Statki, motorówki. Na pierwszym planie ludzie robią zdjęcia. Na drugim brzegu tereny gęsto zabudowane.

R1JEUbfR6an5B1

Na zdjęciu cedr, drzewo iglaste.

RhFYaTUbkE1c21

Na zdjęciu uprawa drzew oliwkowych. Plantacje na terenie pagórkowatym.

2. Europa południowa – wielkie kultury basenu Morza Śródziemnego

Za najstarszą kulturę w basenie Morza Śródziemnego uważa się kulturę minojską na Krecie. Zachowane dokumenty wskazują, że w XVII wieku p.n.e. mieszkańcy Krety panowali nad całym znanym sobie obszarem morskim, tworząc pierwsze w świecie morskie imperium. Do zniszczenia państwa przyczynił się prawdopodobnie wybuch wulkanu na wyspie Thira (Santorini). Trzęsienie ziemi wywołane wybuchem oraz potężna fala morska typu tsunami zniszczyły stolicę państwa – Knossos.

Historia starożytnej Grecji obejmuje okres ponad tysiąca lat. Jej pierwszy etap to prawdopodobnie upadek Troi w 1184 roku p.n.e., który miałby ułatwić rozwój państwa greckiego. Wykopaliska świadczą, że historia wojny trojańskiej, opisana przez Homera w Iliadzie, oparta była na rzeczywistych wydarzeniach. Od VIII do IV wiku p.n.e. trwał Złoty Wiek greckich miast–państw. Początek tej epoki wyznaczają pierwsze igrzyska olimpijskie, które odbyły się w 776 roku p.n.e. Miasta greckie prowadziły wówczas intensywną kolonizację, podbijając wybrzeża Morza Śródziemnego i zakładając tam nowe kolonie. Do tych najbardziej znanych miast–kolonii należały: Naksos, Messyna i Syrakuzy na Sycylii, Massilia (obecnie Marsylia), Napolis (Neapol).

Od III wieku p.n.e. rozpoczyna się ekspansja starożytnego Rzymu na tereny zajęte przez Grecję i miasta–kolonie greckie. Za końcowy etap uznaje się zdobycie Syrakuz – miasta bronionego m.in. przez Archimedesa w 212 roku p.n.e.

W kolejnych wiekach następuje zjawisko przenikania się kultury greckiej i rzymskiej. Jednak tradycja hellenistyczna (grecka) trwała jeszcze długo po upadku państwa. Wyrocznia delficka w Grecji działała aż do 267 roku n.e., kiedy padła ofiarą barbarzyńców. Igrzyska olimpijskie odbywały się co 4 lata aż do 392 roku n.e. Akademia Ateńska nauczała aż do 529 roku n.e., kiedy zamknął ją Justynian. Bibliotekę w Aleksandrii, uszkodzoną podczas oblężenia miasta przez Juliusza Cezara w 47/48 roku p.n.e., zamknięto dopiero w 641 roku n.e. po utworzeniu muzułmańskiego kalifatu.
Starożytną Grecję tworzyły odrębne miasta, które rozszerzały swoje wpływy wzdłuż żeglownych szlaków Morza Śródziemnego. Starożytny Rzym od początku był zwartym państwem, który rozszerzał granice dzięki podbojom terytorialnym dokonywanym przez swoje legiony. Według historyków Cesarstwo Rzymskie trwało od 753 roku p.n.e., to jest od założenia Rzymu (wiecznego miasta), do 1453 roku n.e., gdy Turcy zdobyli Konstantynopol (dzisiejszy Stambuł). W szczytowym okresie wpływy Rzymu objęły całą Europę Południową i duże obszary Europy Zachodniej. Linia graniczna biegła od Muru Hadriana w Wielkiej Brytanii po deltę Dunaju nad Morzem Czarnym.
Wiele wytworów nauki i najszerzej rozumianej kultury greckiej oraz rzymskiej uległo zagładzie. Część została zachowana w tradycji chrześcijańskiej i Bizancjum (Konstantynopola). Niektóre odkryto ponownie w czasach renesansu, a nawet czasach późniejszych. Należy jednak przyjąć, że to, co przetrwało, uznaje się za istotny składnik kultury i cywilizacji europejskiej.

RUuM4cFJjMYt01

Na zdjęciu satelitarnym podłużna górzysta wyspa.

RBTxmPah7zm971

Na zdjęciu ruiny starożytnego budynku. W tle góry.

R1DercHkGn7Vl1

Na zdjęciu ruiny antycznego teatru greckiego.

R1NE0t2lIudoB1

Na zdjęciu rozbudowana świątynia z dużą kopułą i czterema minaretami – wąskimi wieżyczkami.

RoaKtIsZHGD9E1

Na zdjęciu kamienny mur ciągnący się przez rozległe pagórkowate tereny.

R1YFJ0am0A9YN1

Na zdjęciu trzy duże piramidy, w kształcie ostrosłupa, na pierwszym planie trzy mniejsze piramidy. Stoją na piaszczystym terenie.

R13t9Gxq4GFcI1

Na ilustracji namalowano widok na starożytne miasto portowe, z prawej strony rzeźba kolosa – boga Heliosa w postawie wyprostowanej, z wyciągniętą ku przodowi prawą ręką, głowę jego zdobi promienista korona (królewski diadem). Stoi na postumencie u wejścia do portu.

RnJMrzNU7Xwjl1

Na zdjęciu pozostałości kolumn, fragmenty fundamentów, kamienie. W tle dzisiejsza zabudowa.

Rzs1IsSdIyCsw1

Na zdjęciu ruiny kamiennego miasta. Dużo turystów.

RmJEEtsnBTPwj1

Na zdjęciu rozległy plac, ruiny starożytnych budowli, pozostałości świątyni, kolumny. Dużo osób zwiedzających.

R1a6KZC557jaL1

Na zdjęciu starożytna budowla na szczycie wzgórza.

R1ZjJXlMAUBlp1

Na zdjęciu kamienna brama w murze. Nad otworem wejściowym trójkątna płyta z płaskorzeźbą z lwami.

3. Europa Południowa – walory turystyczne

O atrakcyjności turystycznej Europy Południowej decydują głównie następujące czynniki:

• ciepły klimat śródziemnomorski sprzyjający wypoczynkowi nad wodą;

• skupienie niezwykłych walorów kulturowych związanych z historią naszego kontynentu;

• duże zróżnicowanie rzeźby terenu i ciekawa szata roślinna.

Europa Południowa jest regionem, do którego corocznie napływa największa liczba turystów odwiedzających nasz kontynent. W tabeli zestawiono państwa Europy Południowej z liczbą turystów i wysokością wpływów z turystyki.

Wpływy z turystyki stanowią istotną pozycję w budżecie każdego z państw Europy Południowej, a zwłaszcza tych mniejszych – Chorwacji, Malty, Słowenii. Tabela pokazuje, że najwięcej turystów przyjeżdża do państw dużych, które posiadają najcenniejsze walory kulturowe i wypoczynkowe. O aktywności turystycznej jakiegoś obszaru nie decydują same walory turystyczne, ale także sposób i jakość obsługi turystów czy infrastruktura turystyczna, na którą składają się baza transportowa, noclegowa, gastronomiczna. Istotną rolę odgrywa także reklama oraz dostosowanie oferty turystycznej do wieku, zainteresowań i możliwości finansowych turystów.

R1Ub1Fy79iTzQ1

Ilustracja przedstawia mapę Europy Południowej. Na mapie sygnaturami zaznaczono najwybitniejsze walory krajoznawcze: ośrodki kulturowe i obiekty przyrodnicze z walorami wpisanymi na Listę Światowego Dziedzictwa Przyrodniczego i Kulturowego UNESCO oraz wielkie ośrodki europejskiej kultury: Madryt, Florencja, Wenecja, Rzym, Ateny, Stambuł. Największe zagęszczenie sygnatur we Włoszech, Grecji, Hiszpanii. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dziesięć stopni. W legendzie umieszczono i opisano kolory użyte na mapie.

Mapa przedstawia wybrane miasta, ośrodki, zabytki lub inne obiekty, które objęto szczególną ochroną i wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. Mapa nie oddaje jednak całego bogactwa kulturowego regionu Europy Południowej. Nie znalazło się tam wiele mniejszych obiektów, takich jak: wyspa Capri, tereny krasowe na Półwyspie Bałkańskim, Skała Gibraltaru – Słupy Herkulesa. Każda miejscowość zaznaczona na powyższej mapie ma długą i bogatą historię.
Dzisiaj kilka miast leżących w tym regionie ze względu na ich znaczenie turystyczne nazywa się wielkimi ośrodkami europejskiej kultury. Są to: Ateny, Rzym, Florencja, Wenecja, Madryt, Barcelona, Stambuł. Europa Południowa jest najczęściej odwiedzanym przez turystów regionem na świecie. Przynosi on ok. 20% światowego dochodu z obsługi ruchu turystycznego.

RSfw7O9SJAT941

Na zdjęciu bardzo gęsta zabudowa miejska. W tle pośród budynków dwa zalesione szczyty.

R1qIKs8K9cymZ1

Na zdjęciu bardzo gęsta zabudowa miejska. Czerwone dachy, pośrodku ogromna świątynia z czerwonymi kopułami, kilkoma wieżami i bogato zdobioną elewacją. W tle pasmo górskie.

RZluAVv83yfRX1

Na zdjęciu rozległy plac z monumentalnymi budynkami, bazylika ze zdobioną fasadą, liczne kopuły, wieże, z prawej strony wysoka ceglana dzwonnica. Na placu duża liczba turystów.

R1DxrC19O4NBY1

Na zdjęciu dachy monumentalnych budowli. Wiele dużych kopuł, wież. Bogato zdobione. W tle góry.

Rfysxfcb1Zhac1

Na zdjęciu prostokątny plac otoczony trzypiętrowymi pomarańczowymi budynkami z dużą ilością balkonów. W centrum pomnik człowieka na koniu.

Podsumowanie

• Około 6 tys. lat p.n.e. do wysp leżących na Morzu Egejskim dotarli pierwsi przedstawiciele starszych cywilizacji leżących w Azji Mniejszej.

• Basen Morza Śródziemnego stał się kolebką wielkich cywilizacji świata starożytnego. Tu powstała i rozwinęła się kultura helleńska (starożytnej Grecji) i kultura cesarstwa rzymskiego. Tu także uformowała się religia chrześcijańska, która w VII wieku n.e. zaczęła dominować w Europie.

• Europa Południowa jest regionem przyciągającym corocznie ponad 220 mln turystów. Do najważniejszych walorów tego obszaru należą stabilny, ciepły klimat sprzyjający wypoczynkowi nad wodą oraz skupienie wielkiej ilości walorów kulturowych związanych z historią naszego kontynentu. Znaczenie ma też dobrze rozwinięta infrastruktura turystyczna.

• Wielkimi ośrodkami turystycznymi Europy Południowej są: Ateny, Rzym, Florencja, Wenecja, Madryt, Barcelona, Stambuł.

Praca domowa

Polecenie 3.1

Wymień składniki środowiska przyrodniczego Europy Południowej, które sprzyjają osadnictwu w tym regionie.

Polecenie 3.2

Wyjaśnij terminy: kultura, cywilizacja, turystyka.

Polecenie 3.3

W Europie Południowej jest wiele obiektów i miejscowości często odwiedzanych przez turystów. Wybierz jeden obiekt – może to być miasto, budowla, ruiny, obiekt przyrodniczy czy inny – i przedstaw jego walory. Co i dlaczego jest magnesem przyciągającym doń turystów? Wykorzystaj informacje z różnych źródeł.

Polecenie 3.4

Na mapie politycznej Europy wskaż i odczytaj nazwy współczesnych państw leżących w Europie Południowej.

RpRVdPdeOGLQs1

Ilustracja przedstawia mapę polityczną Europy. Państwa wyróżnione kolorami i opisane. Oznaczono i opisano stolice. Morza zaznaczono kolorem niebieskim i opisano. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dziesięć stopni.

Zadania