Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
RrBJT8tnjdtJF

Europa się buntuje. Wiosna Ludów

Powrót duńskich żołnierzy do Kopenhagi
Otto Bache, Powrót duńskich żołnierzy do Kopenhagi, 1894, domena publiczna

Przeczytaj relację pamiętnikarską o początkach rewolucji 1848 roku w Berlinie. Następnie wykonaj ćwiczenie 1.

Wspomnienia berlińskie i poznańskie z roku 1848H. Szuman
H. Szuman Wspomnienia berlińskie i poznańskie z roku 1848

Wrażenie było niepoślednie, a rosło ono w miarę jak za danym jakby z Paryża hasłem wybuchnęły i we Włoszech krwawe rozruchy, a za nimi i w Niemczech zachodnich i południowych gwałtowne zaburzenia uliczne. Potulna dotąd ludność Berlina, chyba w niezbyt licznych naonczas knajpach politykująca przy szklanicach cienkusza berlińskiego […], wyległa na ulice i gromadziła się […] przysłuchując się przemowom różnym, jakby z ziemi wyrosłych agitatorów, piorunujących na nędzę polityczną, w jaką rządy niemieckie ludność całą pogrążyły. […] Tymczasem zbiegowiska uliczne, po największej części porą wieczorną się odbywające i nabierające znaczenia demonstracyjnego, mnożyły się i niejednokrotnie prowadziły do starć gwałtowniejszych z policją. Po piwiarniach politykowano głośno i hałaśliwie, omawiając zaburzenia miejscowe i potrzebę gruntownych reform politycznych, a i w dziennikach miejscowych, bardzo naonczas nielicznych, pomimo istniejącej cenzury politycznej bardzo złagodniałej, pojawiały się artykuły domagające się reform zasadniczych […].

Dzień 18 marca 1848 […], około południa zebrały się liczne tłumy publiczności przed zamkiem królewskim, ażeby tamże oczekiwać wstępu deputacji i skutku audiencji królewskiej. Tłumy te, które zalegały cały plac przed zamkiem królewskim […] zachowały się zupełnie spokojnie […]. Kiedy tysiące narodu stało przed zamkiem w dość spokojnym oczekiwaniu, padł strzał. […] Na odgłos strzału, który zresztą nikomu szkody nie wyrządził, odezwał się krzyk: Zdrada! do broni!” i runął popłoch na tłum zebrany, tym więcej, że od strony ulicy Szerokiej, wychodzącej wprost na fronton zamku królewskiego, zjawił się oddział konnicy, z drugiej znów piechoty na lud zebrany nacierającej, skutkiem czego rozpierzchły się tłumy na wszystkie strony, roznosząc popłoch i wieść, że wojsko lud bezbronny morduje […]. Na ulicy Fryderykowskiej [tj. Fredrichstrasse], która ówcześnie miasto Berlin przerzynała od końca do końca, […] ciekawy otwierał się widok, gdyż powiedzieć można, w okamgnieniu na wszystkich przecznicach, i to zaczynając od wylotów ulic i bram, rosły barykady, […] i gęsta odezwała się strzelanina, która nas z obserwacyjnego naszego stanowiska spędziła, gdy ponad głowami naszymi przeleciała kula armatnia. […] W przeciągu paru godzin cały Berlin pokrył się siecią barykad, zawrzał nie ustającą ani na chwile strzelaniną z ręcznej i działowej broni, a ulice i domy, z okien których gęste padały strzały, tam, gdzie toczono walkę, zanurzyły się w dymie prochowym.

j0000008UOB3v25_00000_BIB_001H. Szuman, Wspomnienia berlińskie i poznańskie z roku 1848, [w:] S. Kalemba, Wiosna ludów w Europie, Warszawa 1991, s. 116–118.
Ćwiczenie 1
RSQVLy9yJWIUj1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Kiedy to było?

RJQIVs865UuXo11
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0
j0000008UOB3v25_0000000N

Pierwszy ogólnoeuropejski kryzys ekonomiczny

Wydarzenia Wiosny Ludów, czyli całej serii rewolucji, jakie wybuchły w Europie w latach 1848‑1849, zaangażowały — podobnie jak kilka dekad wcześniej epoka napoleońska — większość państw europejskich. Najsilniej dotknęły Francję, monarchię habsburską i państwa niemieckie oraz włoskie. Pod koniec lat 40. XIX wieku, jak pisał Andrzej Chwalba, w Europie kipiało jak w garnku i huczało jak w ulu. Potwierdzała to korespondencja mocno zaniepokojonych monarchów, polityków, dyplomatów, szefów policji całej Europy, poświadczały opinie intelektualistów. W wir wydarzeń rewolucyjnych rzucili się liberałowie, demokraci, socjaliści, jak też zwolennicy zbrojnej walki o suwerenne państwa. U podłoża wydarzeń politycznych, które wstrząsnęły Europą leżał kryzys żywnościowy i gospodarczy, który rozpoczął się dwa lata wcześniej. Uprawy ziemniaków, podstawowego pożywienia ludu, dotknęła zaraza. Klęski elementarnej0000008UOB3v25_000tp001Klęski elementarne sprawiły też, że zebrano dużo mniej zboża. Konieczność opłacenia wysokich podatków nie pozwalała chłopom na jego konsumpcję, mimo zagrożenia życia. W wielu rejonach Europy szerokim masom ludzi zagroził głód, a wysoka cena ziarna napędziła falę spekulacji finansowych i zaogniła konflikty społeczne.

1
Ćwiczenie 2
Rmla5ULqG3gU81
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1YpdDH9vGGlz1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Klęska głodu szczególnie silnie dotknęła Irlandię, gdzie w krótkim czasie zmarło z głodu milion (!) ludzi, a kolejne trzy miliony opuściły wyspę. Wydarzeniom tym biernie przyglądał się ówczesny rząd Wielkiej Brytanii. Drastyczny spadek i tak niskiego poziomu życia ludności wiejskiej odbił się na gospodarce miejskiej. W miastach Zachodu załamała się produkcja przemysłowa, zamykano masowo zakłady pracy i rosło bezrobocie. Sytuację – w dobie pierwszego na taką skalę kryzysu kapitalistycznego – pogorszyły ryzykowne, choć konieczne inwestycje, związane z rozbudową kolei żelaznych. Szerzyła się przestępczość, wzrosła liczba włóczęgów i żebraków.

R128H0POt4xAj1
Wiosna Ludów w Europie. Rewolucje 1848-1849
Krystian Chariza i zespół, Wiosna Ludów w Europie. Rewolucje 1848-1849, licencja: CC BY-SA 3.0
Ćwiczenie 4
Rp16W9a81Rf661
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008UOB3v25_000tp001
j0000008UOB3v25_00000019

Wiosna Ludów we Francji

Przyczyną wybuchu rewolucji europejskiej było niezadowolenie licznych grup społecznych z porządku politycznego ustanowionego na kongresie wiedeńskim. W sytuacji kryzysu gospodarczego tym łatwiej znalazło ono ujście. Pierwsza z serii rewolucji doby Wiosny Ludów wstrząsnęła Paryżem. Detonatorem okazała się rocznica wypadków w Krakowie. Powstanie krakowskie z lutego 1846 rokuj0000008UOB3v25_000tp002Powstanie krakowskie z lutego 1846 roku, stłumione po kilku dniach, stało się dla władz austriackich pretekstem do likwidacji Rzeczypospolitej Krakowskiej i wcielenia jej do Austrii. Wywołało to liczne protesty liberałów i demokratów nie tylko we Francji, ale w całej Europie. We Francji opozycja, wobec zakazu manifestacji politycznych, od pewnego już czasu spotykała się wieczorami na specjalnie organizowanych w restauracjach i kawiarniach masowych przyjęciach. W lutym 1848 roku rząd zabronił organizowania bankietów. Jednak pomimo zakazu do Paryża przybyły tłumy studentów i robotników. Przed siedzibą Ministerstwa Spraw Zagranicznych doszło do strzelaniny.

Przerażony król Ludwik Filipj0000008UOB3v25_000tp003Ludwik Filip pospiesznie abdykował i wyjechał. W dniu 25 lutego 1848 roku proklamowano republikę. Zdobyczą tej zaledwie dwudniowej rewolucji było pierwsze w świecie powszechne prawo wyborcze dla wszystkich Francuzów (pozostawiono jednak cenzus płci): każdy dorosły mężczyzna miał odtąd prawo głosu. Zapowiedziano wolność prasy i zgromadzeń, zniesiono karę śmierci i niewolnictwo w koloniach. W celu pomocy ludziom dotkniętym kryzysem i bezrobociem, zorganizowano warsztaty narodowe, zatrudniając kilkaset tysięcy bezrobotnych. W samym Paryżu było ich blisko 100 tysięcy.

Polityka rozpalała umysły Francuzów, dyskutowano o równości i czytano lawinowo rosnąca liczbę tytułów prasowych. Zdarzeniem bez precedensu stało się wejście robotników do tymczasowego rządu republiki, na czele którego stanął poeta Alphonse de Lamartinej0000008UOB3v25_000tp004Alphonse de Lamartine. W wydarzeniach rewolucyjnych, jakie rozgrywały się we Francji (a wkrótce także we Włoszech i Niemczech) wzięło udział również wiele kobiet — zwolenniczek socjalizmu utopijnego. Miały one nadzieję na uzyskanie praw wyborczych i znaczące zwiększenie swojego udziału w życiu politycznym. Szczególnie ostre wystąpienia emancypacyjne miały miejsce w Paryżu. Działaczki — nauczycielki i dziennikarki — redagowały odezwy, wydawały własne pismo i organizowały zebrania klubów.

Ciekawostka
R4VFVSC5wVdSY
George Sand
Charles Louis Gratia, George Sand, 1835, domena publiczna

Znana z ekscentrycznego stylu bycia, sławna pisarka George Sandj0000008UOB3v25_000tp005George Sand, gdy jej kandydaturę zgłaszano do Zgromadzenia Narodowego… odmówiła. Popierała walkę o wyzwolenie społeczne kobiet (w tym prawo do rozwodów), lecz starania o prawa polityczne uważała za drugorzędne. Była przekonana, że kobiety‑wyborcy głosowałyby pod dyktando mężów.

RvY6QPKRdSKOc1
Lamartine pod paryskim ratuszem 25 lutego 1848 roku odmawia przyjęcia czerwonego sztandaru
Henri Félix Emmanuel Philippoteaux, Lamartine pod paryskim ratuszem 25 lutego 1848 roku odmawia przyjęcia czerwonego sztandaru, XIX wiek, olej na płótnie, Carnavalet Museum, domena publiczna

Wejście robotników i socjalistów do tymczasowego rządu oraz udostępnienie zrzeszeniom robotniczym Pałacu Luksemburskiego było odpowiedzią na żądania zrewoltowanej ulicy. Jednak naciskany przez radykałów minister spraw zagranicznych Alphonse de Lamartine dyplomatycznie zdystansował się od pomysłu zmiany flagi państwowej na czerwoną. Francja zachowała trójkolorowy sztandar.

Ćwiczenie 5
RG1Rwk4wrUmOM1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008UOB3v25_000tp002
j0000008UOB3v25_000tp003
j0000008UOB3v25_000tp004
j0000008UOB3v25_000tp005
j0000008UOB3v25_00000027

Rewolucja w Cesarstwie Austriackim

W wielonarodowym Cesarstwie Austriackim w marcu 1848 roku fala demonstracji ogarnęła Wiedeń i doprowadziła do ucieczki kanclerza Klemensa Metternicha — symbolu reakcyjnej polityki Świętego Przymierza. Przebudzili się także Polacy, Węgrzy, Czesi i inne słowiańskie narodowości skostniałego politycznie imperium. W kwietniu 1848 roku cesarz Ferdynand I, który mimo zamieszek zdołał zachować tron, ogłosił konstytucję wprowadzającą podstawowe wolności polityczne i trójpodział władzy. Izba niższa parlamentu miała być obsadzana w drodze wyborów, jednak przy zachowaniu wysokiego cenzusu majątkowego i wykształcenia.

Rewolta w Wiedniu i wieści z Paryża skłoniły Węgrów — mieszkańców wchodzącego w skład imperium Habsburgów dawnego Królestwa Węgierskiego, czyli Korony św. Stefanaj0000008UOB3v25_000tp006Korony św. Stefana — do wystąpienia z własnymi żądaniami. Trwająca od marca 1848 roku rewolucja węgierska okazała się najdłuższym spośród wszystkich wyładowań politycznych doby Wiosny Ludów. Przywódca opozycji węgierskiej, dziennikarz Lajos Kossuthj0000008UOB3v25_000tp007Lajos Kossuth zażądał powołania niezależnego rządu Węgier oraz przeprowadzenia reform. Nowo wybrany rząd, odpowiedzialny przed sejmem, ogłosił równouprawnienie wszystkich obywateli, zniósł cenzurę, a także pańszczyznę i inne powinności chłopskie. Nie podjął natomiast kwestii praw zamieszkujących kraj mniejszości narodowych (Chorwatów, Serbów, Słowaków i Rumunów), kontynuując politykę narzucania im języka i kultury węgierskiej (nazywaną madziaryzacją). Okazało się to ważnym błędem, gdyż Chorwaci opowiedzieli się przeciw rewolucji i stanęli po stronie Habsburgów. Tymczasem cesarz Austrii unieważnił dotychczasowe ustępstwa i nakazał armii spacyfikowanie Węgier. W odpowiedzi sejm węgierski w kwietniu 1849 roku ogłosił detronizację Habsburgów i niepodległość kraju. Wojska rewolucyjnej armii węgierskiej, dowodzone między innymi przez polskich generałów Henryka Dembińskiego i Józefa Bema, po odniesieniu kilku zwycięstw zmusiły wojska austriackie do wycofania się z prawie całych Węgier.

Czesi, nie podejmując tematu niepodległości, swoją szansę na poprawę położenia w monarchii habsburskiej upatrywali w solidarności słowiańskiej (podobnie jak Chorwaci, czy Serbowie). Toteż zorganizowali zjazd słowiański w Pradze w czerwcu 1848 roku. Wizja polityczna Czechów i innych przedstawicieli zjazdu przewidywała utworzenie trialistycznej Austrii, czyli państwa złożonego z trzech równoprawnych politycznie części: niemieckiej, węgierskiej i słowiańskiej. Lęk o los monarchii habsburskiej sprawił, że większość uczestników zjazdu opowiedziała się przeciw zjednoczeniu Niemiec pod egidą Prus, bardzo groźnego z punktu widzenia Słowian. Za najważniejszą kwestię uważali oni rozwiązanie kwestii chłopskiej.

j0000008UOB3v25_000tp006
j0000008UOB3v25_000tp007
j0000008UOB3v25_0000002J

Rewolucja w Niemczech i we Włoszech

Na wieść o wypadkach wiedeńskich w marcu 1848 roku Berlin także stał się areną starć ulicznych mieszkańców z oddziałami wojska (przypomnij sobie wstęp do tej lekcji). Król Fryderyk Wilhelm IVj0000008UOB3v25_000tp008Fryderyk Wilhelm IV pospiesznie zapowiedział reformy i usunął z rządu reakcyjnych polityków. Siła i zasięg zamieszek skłoniły go do wydania słynnej odezwy do „kochanych berlińczyków” i publicznego uczczenia pamięci tych, którzy polegli podczas starć z wojskiem. Liberałowie dostrzegli sojusznika w monarsze, deklarującym chęć wprowadzenia konstytucji. W zaistniałej sytuacji wydawało się, że szanse powodzenia będzie miał także wysunięty przez liberałów niemieckich projekt zjednoczenia całych Niemiec.

Ćwiczenie 6.1
RDJJSbJa3jMgI1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6.2
R1PVEPYSl7Vo31
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Wizja politycznej jedności Niemiec nie podobała się konserwatystom. Uważali oni, że zwolennicy idei narodowych byli zbyt zafascynowani ideami liberalnymi, a nawet demokratycznymi. Poza tym oznaczała ona naruszenie legitymizmu, podstawowej zasady ładu ustanowionego na kongresie wiedeńskim. Jednak w maju 1848 roku, w atmosferze rewolucyjnej euforii udało się zwołać Ogólnoniemieckie Zgromadzenie Narodowe we Frankfurcie. Zasiedli w nim posłowie z państw wchodzących w skład Związku Niemieckiego. Zasłynęło ono niekończącymi się debatami nad kwestią zjednoczenia Niemiec, a także licznymi, wykluczającymi się wzajemnie próbami zdefiniowania geograficznego pojęcia Niemiec (czy należy monarchię habsburską zaliczać w ich skład, czy też nie). Po opowiedzeniu się Zgromadzenia za projektem „małych” Niemiec, złożonych ze skonfederowanych monarchii, bez udziału Austrii, opracowano i ogłoszono konstytucję. Na czele zjednoczonych Niemiec stanąć miał dziedziczny cesarz w osobie samego Fryderyka Wilhelma IV.

1
Ćwiczenie 7
RRMsHDoZXeJTM1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Wypadki wiedeńskie i ustępstwa władz miały wpływ także na zaognienie sytuacji we Włoszech, podzielonych na maleńkie państewka, już od początku roku niezwykle napiętej. W marcu zamieszki ogarnęły północ: Mediolan (stolicę Lombardii), a wkrótce potem Wenecję. Do walki ruszyli także demokraci i liberałowie z Królestwa Obojga Sycylii, na wpół feudalnego państwa rządzonego przez Burbonów w południowej części półwyspu. Pierwsze triumfy święcili liberałowie: na krótko Neapol, Florencja i Rzym uzyskały konstytucję. Liberalny król Piemontu Karol Albertj0000008UOB3v25_000tp009Karol Albert wezwał Włochy do walki przeciw Austrii, panującej w północnej części półwyspu i rzucił hasło zjednoczenia.

1
Ćwiczenie 8
R13dHZNBA1Ogm1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008UOB3v25_000tp008
j0000008UOB3v25_000tp009
j0000008UOB3v25_00000038

Odpowiedź rządzących

Wiosna Ludów to również czas wewnętrznej i zewnętrznej reakcji przeciwko ruchom narodowym i demokratycznym, w myśl zasad Świętego Przymierza. Gdy w wielu miejscach Europy ustępstwa monarchów i liberalizacja pierwszych miesięcy 1848 roku nie zahamowały rewolucji, wówczas wystąpiły przeciw nim połączone siły liberałów i konserwatystów. Nie mieli oni ochoty na wspólną z radykałami walkę o państwo demokratyczne, marzyli o ustabilizowaniu sytuacji politycznej.

W czerwcu 1848 roku wybuchło powstanie robotników w Paryżu, spowodowane likwidacją kosztownych i nieopłacalnych z punktu widzenia burżuazji warsztatów narodowych i zachowawczą polityką rządu republiki francuskiej. Powstanie zostało krwawo stłumione przez władze II Republiki.

R17ynkW7btDyb1
Barykady na ulicy Soufflot 24 czerwca 1848 roku
Horace Vernet, Barykady na ulicy Soufflot 24 czerwca 1848 roku, domena publiczna

Uczestnicy powstania robotniczego domagali się wprowadzenia ustawodawstwa socjalnego, ochrony prawnej pracowników, kontroli własności prywatnej przez państwo, laicyzacji życia publicznego.

Ćwiczenie 9
R12w0ItONdHZw1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Uchwalona w listopadzie Konstytucja powierzyła najwyższą władzę wykonawczą prezydentowi, który miał zostać wyłoniony drogą powszechnego głosowania. Został nim bratanek Napoleona, Ludwik Napoleon (o tym, kim był Ludwik Napoleon, i dlaczego dokonał zamachu stanu we Francji, dowiesz się w dalszej części lekcji).

Cesarstwo Austriackie miało zostać niepodzielne, odmówiono więc narodom wchodzącym w jego skład wymarzonej autonomii. Gdy w październiku 1848 roku wybuchły zamieszki robotnicze w Wiedniu, połączone siły austriacko‑chorwackie poradziły sobie zarówno z powstańcami, jak i z posiłkami węgierskimi, które przybyły im na ratunek. Na wszelki wypadek rząd austriacki zmusił niedołężnego Ferdynanda do abdykacji. Na tronie zasiadł 18‑letni Franciszek Józef Ij0000008UOB3v25_000tp00AFranciszek Józef I. Jedną z jego pierwszych decyzji było rozwiązanie parlamentu austriackiego w marcu 1849 roku i wydanie Konstytucji. Przywrócił cenzurę i rządy policyjne, jednak łagodniejsze niż przed wybuchem rewolucji. Chłopi w Czechach (i w Galicji) otrzymali wolność osobistą i ziemię, zniesiono też obowiązkowe świadczenia wsi wobec dworu. Reformy te oficjalnie zapisał w ustawie z lipca 1848 roku ogólnopaństwowy parlament austriacki (Reichstag), rozciągając je na cały obszar monarchii Habsburgów. Sukces przypisywano wyłącznie cesarzowi, choć złożył on jedynie podpis pod ustawą. Utrwaliło to jego legendę dobroczyńcy wśród chłopskich poddanych Cesarstwa Austriackiego.

Ru09uD8HPTn0F1
Kapitulacja armii węgierskiej pod Világos w 1849 roku
István Szkicsák-Klinovszky, Kapitulacja armii węgierskiej pod Világos w 1849 roku, 1850, domena publiczna
Polecenie 1

Na powyższym obrazie przedstawiono moment kapitulacji armii węgierskiej, równoznacznej z upadkiem powstania narodowego Węgrów w 1849 roku. Poszukaj w bibliotece lub internecie informacji na temat interwencji rosyjskiej na Węgrzech. Dlaczego Mikołaj I zdławił to powstanie?

Także Węgrom nie udało się zerwać związku z Austrią. Przeważającej liczebnie armii austriackiej przyszły z pomocą wojska rosyjskie, wysłane przez cara Mikołaja I, krwawo tłumiąc powstanie węgierskie.

Niemczech, zanim debatujący nad zjednoczeniem parlament podjął wreszcie istotne decyzje, udało się rządzącym stłumić powstania w Badenii, Saksonii i Nadrenii. Fryderyk Wilhelm IV nie przyjął korony oferowanej mu przez Ogólnoniemieckie Zgromadzenie Narodowe we Frankfurcie. Zalatywała rynsztokiem – tymi słowami król Prus lakonicznie zrecenzował ideę utworzenia zjednoczonego i demokratycznego państwa niemieckiego, scalonego przez parlament. W Berlinie starcia między gwardią obywatelską a manifestującymi robotnikami, którzy w czerwcu splądrowali arsenał, okazały się pretekstem do działań odwetowych. Toteż w grudniu 1848 roku król pruski rozwiązał Konstytuantę. Wiosnę Ludów przetrwała jednak obiecana poddanym konstytucja. W 1850 roku król ogłosił jej zmodyfikowaną wersję, która przetrwała do 1918 roku! Państwo pruskie zostało zmodernizowane. Dokończono proces uwłaszczenia, zapoczątkowany kilka dekad wcześniej (chłopi otrzymali wolność jeszcze w 1807 roku). Zniesiono sądownictwo, przywileje podatkowe i policyjne szlachty.

Król Piemontu, Karol Albert stanął osobiście na czele armii, odniósł jednak klęskę pod Custozą w lipcu 1848, pokonany przez genialnego wodza armii austriackiej, Josepha Radetzky’egoj0000008UOB3v25_000tp00BJosepha Radetzky’ego. Pozwoliło to Austrii na odzyskanie kontroli na północą Włoch. Odtąd jednak dążenie do zjednoczenia Włoch w jeden organizm państwowy stało się czołowym hasłem sił postępowych. We wrześniu 1848 roku radykalni demokraci wystąpili w Rzymie przeciw świeckiej władzy papieża, a Pius IX schronił się w państwie neapolitańskim. W lutym 1849 roku rzymskie Zgromadzenie Konstytucyjne przekształciło Państwo Kościelne w Republikę Rzymską. Kres temu położyła austriacko‑francuska interwencja zbrojna.

RZuEokRc7Ju3K1
Rysunek satyryczny z epoki
Illustrierte Zeitung, Rysunek satyryczny z epoki, 1848, domena publiczna
Polecenie 2.1

Na podstawie rysunku satyrycznego z epoki wyjaśnij, z kim konkurował Ludwik Napoleon, kandydując w wyborach prezydenckich.

Polecenie 2.2

Wyjaśnij czego możesz się dowiedzieć z tej satyry o nastrojach społeczeństwa francuskiego.

Ciekawostka

Ludwik Napoleon, przebywający do tej pory za granicą na przymusowej emigracji, zadebiutował na francuskiej scenie politycznej właśnie podczas Wiosny Ludów, gdy został wybrany do Zgromadzenia Konstytucyjnego II Republiki. Skutecznie prowadzona przez jego popleczników propaganda i siła bonapartystycznej legendy zrobiły swoje. Victor Hugo pisał wówczas „To nie książę powraca, lecz idea. Od 1815 r. lud czeka na Napoleona…”. O jego sukcesie wyborczym zdecydowała też niechęć Francuzów do prowizorycznego rządu generała Cavaignaca, który dokonał brutalnej pacyfikacji powstania robotniczego w czerwcu 1848 r. i mimo antydemokratycznych posunięć nie radził sobie z ustabilizowaniem sytuacji w kraju. Jeszcze tego samego roku Ludwik Napoleon wystartował w wyborach prezydenckich i odniósł druzgocące zwycięstwo zdobywając ponad 5 i pół z 7 milionów oddanych głosów. Środowiska robotnicze przyciągnął hasłami usunięcia nędzy, mawiając o proletariacie paryskim: „oto moja wielka Armia”. Wobec burżuazji i środowisk zachowawczych wystąpił w roli opiekuna kapitału, gwaranta własności prywatnej i poszanowania religii katolickiej. Miał poparcie armii, która dość miała pokojowej polityki zagranicznej monarchii lipcowej i rządu republikańskiego. Masowo głosowali na niego chłopi, zmęczeni Wiosną Ludów i rewoltą proletariatu w miastach, nie odróżniający Napoleona od Ludwika Napoleona… W 1851 r. swoją kadencję jako prezydenta przedłużył w drodze zamachu stanu o 10 lat, popierając tę akcję plebiscytem. W rok później, 2 grudnia 1852 r. ogłosił się Cesarzem Francuzów, ponownie wspierając tę decyzję wynikiem przeprowadzonego wcześniej plebiscytu, w którym uzyskał ponad 7 milionów głosów poparcia. Jasnym się stało, że spragnieni spokoju obywatele Francji pokładają w nim wielkie nadzieje.

j0000008UOB3v25_000tp00A
j0000008UOB3v25_000tp00B
j0000008UOB3v25_0000004S

Sprawa polska

W ogarniętych rewolucją Niemczech powszechnie obawiano się rosyjskiej interwencji wojskowej w duchu Świętego Przymierza, dlatego zaczęto wspierać polski ruch polityczny, jaki ujawnił się w Wielkim Księstwie Poznańskim. Wieści o wybuchu rewolucji marcowej w Berlinie ożywiły nadzieję zamieszkujących je Polaków na poszerzenie praw politycznych. Więzienie pruskie opuścili polscy działacze polityczni aresztowani po upadku powstania krakowskiego z 1846 roku. Utworzony w marcu 1848 roku polski Komitet Narodowy na audiencji u króla pruskiego wystąpił z postulatem spolszczenia administracji Księstwa i utworzenia polskiego korpusu wojskowego. Jego organizacji podjął się , jeden z uwolnionych działaczy. Jednak za oficjalną aprobatą dla polskich propozycji poszły diametralnie odmienne działania, potajemnie nakazane przez króla pruskiego. Stacjonująca w Poznaniu armia pruska pod wodzą generała Colomba ogłosiła stan oblężenia i zażądała zmniejszenia liczebności polskich oddziałów. Polacy rozpoczęli więc walkę o niepodległość, tworząc tajny Rząd Narodowy i rekrutując kilka tysięcy chłopskich ochotników. Kolejnym wybiegiem rządu pruskiego było zawarcie w kwietniu 1848 roku umowy w Jarosławcu, według której strona polska miała zachować tylko cztery obozy wojskowe, w zamian otrzymać całość administracji w Poznańskiem. Zawieszenie broni było jednak krótkotrwałe. Wojska pruskie dążyły do konfrontacji. Rozbiły jeden z polskich obozów stacjonujący w Książu. Pozostałe siły zbrojne Mierosławski poderwał do walki powstańczej, zwyciężając wojska pruskie w dwóch bitwach: pod Miłosławiem i Sokołowem. Mimo zwycięstwa pod Miłosławiem nie udało się Mierosławskiemu kontynuować walki, gdyż zabrakło poparcia polskich oficerów i ziemiaństwa. Na początku maja powstańcy ogłosili kapitulację. Pod wpływem tych doświadczeń społeczeństwo polskie, w walce o zachowanie polskości, wybrało drogę działań legalnych.

REx2XKstRRfUr1
Wiosna Ludów na ziemiach polskich
Krystian Chariza i zespół, Wiosna Ludów na ziemiach polskich,
Ciekawostka
RX6qJfl3sxc3V
Bitwa pod Miłosławiem
Juliusz Kossak, Bitwa pod Miłosławiem, 1868, domena publiczna

Obraz Kossaka przedstawia największe starcie zbrojne powstania wielkopolskiego w 1848 roku. Ogółem w Poznańskiem Polakom udało się uzbroić niemal 7 tysięcy ludzi. Zwróć uwagę na zaznaczony szczegół obrazu. Dotkliwy brak broni i oporządzenia wojskowego sprawił, że większość żołnierzy sił zbrojnych zmobilizowanych przez Komitet Narodowy była uzbrojona w kosy lub broń myśliwską.

Nastroje rewolucyjne nie ominęły też Galicji. W Krakowie i Lwowie powołano polskie Komitety Narodowe, a także zaczęto organizować Gwardię Narodową – namiastkę sił zbrojnych. Wśród żądań wysuwanych pod adresem cesarza znalazły się polonizacja szkół i urzędów oraz zniesienie pańszczyzny. Genialnym posunięciem ze strony lokalnej austriackiej administracji okazało się wydanie bez czekania na zgodę Ferdynanda dekretu o uwłaszczeniu chłopów i wypłacie - rzekomo w imieniu cesarza - odszkodowań dla ziemiaństwa polskiego. Tym samym gubernator Galicji Franz von Stadion uprzedził działania Polaków, a jednocześnie zapobiegł rozprzestrzenianiu się rewolucji. Nawet podjęcie przez Gwardię Narodową w Krakowie krótkotrwałych działań zbrojnych w obronie przed próbą jej rozbrojenia nie zmieniło już sytuacji. W opanowaniu Lwowa pomogło podsycenie zarysowującego się konfliktu polsko‑ukraińskiego oraz bombardowanie miasta. Przez następne kilkadziesiąt lat Polacy nie podjęli już walki zbrojnej ani w zaborze pruskim, ani austriackim.

Kapsuła czasu
R1ACKwOfttNqY
Krajobraz wiosenny
Benjamin Gimmel, Krajobraz wiosenny, 2004, licencja: CC BY-SA 3.0
Polecenie 3

Czy określenie wiążące porę roku z walką niepodległościową lub buntem wobec władzy odnosi się tylko do wydarzeń z lat 1848‑1849? Jakie fakty z historii XX i XXI wieku otrzymały podobny przydomek? Prześledźcie podręczniki historii, czołówki gazet, przeszukajcie Internet. Skonsultujcie swoje wnioski z nauczycielem. Następnie przygotujcie wypracowanie na ten temat.

j0000008UOB3v25_0000005Q

Zamiast podsumowania

1
Ćwiczenie 10
R1Qs66OWQyr431
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 4.1

Poszukaj informacji, kiedy i w jakim mieście Joseph Radetzky przeprowadził atak drogą powietrzną, z użyciem balonów.

Polecenie 4.2

Wysłuchaj utworu Johanna Straussa. W jakim mieście witano Radetzky’ego tym specjalnie dla niego skomponowanym marszem?

Podsumuj, co dobrego i złego dała Europie pierwsza powszechna rewolucja. Zapoznaj się z poniższymi tekstami naukowymi.

1
Ćwiczenie 11
R15JIvTHflgfR1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
1
Ćwiczenie 12
RZdgo3dpvVPRZ1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 5.1

Powiedz, jakie dostrzegasz różnice w ocenie skutków Wiosny Ludów w powyższych tekstach?

Polecenie 5.2

Korzystając ze zdobytej wiedzy oceń skutki Wiosny Ludów. Opisz je własnymi słowami w zeszycie.