RhbVpG3qBSCdO

na zdjęciu widać budynek zwanym Pałacem Europy w Strasburgu, budynek ten jest siedzibą Rady Europy

Charakterystyka systemu europejskiego

Europejski system ochrony praw człowieka powszechnie uznawany jest za najefektywniejszy ze wszystkich systemów regionalnych. Wynika to z dość długiej tradycji kształtowania się idei ochrony praw i wolności na kontynencie europejskim. Duże znaczenie miały też straszliwe doświadczenia II wojny światowej. Po jej zakończeniu demokratyczne państwa Europy Zachodniej zdecydowały się zbudować system ochrony praw człowieka i demokracji oparty na wspólnych wartościach i międzynarodowych organizacjach. Państwa Europy Środkowo‑Wschodniej przystąpiły do tego systemu dopiero po 1989 roku.

Europejski system jest wysoce zinstytucjonalizowany. Oznacza to, że na kontynencie europejskim powołane zostały organizacje, które wyznaczają standardy ochrony praw człowieka i kontrolują, czy państwa ich przestrzegają. O zinstytucjonalizowaniu tego systemu świadczy to, że w jego ramach działają aż trzy organizacje: Rada Europy (RE), Unia Europejska (UE) oraz Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE).

Duża efektywność europejskiego systemu ochrony praw człowieka wynika z tego, że państwom udało się wypracować w jego ramach bardzo skuteczne mechanizmy egzekwowania praw. Ponadto wysoka skuteczność europejskiego systemu ochrony praw człowieka wynika z dużej jednorodności politycznej kontynentu. Niemal wszystkie państwa europejskie (wyjątek stanowi Białoruś) zaliczane są obecnie do grona państw demokratycznych. To oczywiście ułatwia przyjmowanie standardów w kwestii praw człowieka, ale wcale nie oznacza, że w Europie nie dochodzi do naruszeń tych praw. Poziom ochrony praw i wolności jednostek jest bardzo zróżnicowany. W  niektórych państwach wynika to z krótkich tradycji demokratycznych.

System ochrony Rady Europy

Rada Europy skupia prawie wszystkie państwa Europy. Jej głównym celem jest utrzymywanie i zwiększanie jedności między jej członkami. Zajmuje się przede wszystkim promocją i ochroną praw człowieka oraz demokracji, a także współpracą w dziedzinie kultury. Rada Europy bardzo często mylona jest z instytucjami Unii Europejskiej: Radą Europejską i Radą Unii Europejskiej, podczas gdy, podobnie jak ONZ, jest ona międzynarodową organizacją rządową.

Rola Rady Europy w ochronie praw człowieka

Rada Europy – jej statut został podpisany 5 maja 1949 r. w Londynie. Rada Europy jest jedną z najstarszych międzynarodowych organizacji rządowych.

Członkostwo – jej członkami jest 47 państw

Cele:

1. Rozwijanie współpracy w dziedzinie ochrony praw człowieka, demokracji i praworządności;

2. Współpraca z innymi organizacjami zaangażowanymi w budowę demokratycznej i bezpiecznej Europy;

3. Wspieranie transformacji politycznej i ekonomicznej w państwach Europy Środkowo‑Wschodniej;

4. Współpraca w dziedzinie poszanowania praw mniejszości narodowych;

5. Rozwój współpracy w dziedzinie integracji socjalnej legalnie zamieszkałych migrantów oraz kontroli ruchów migracyjnych.

Najważniejsze organy

Komitet Ministrów – w jego skład wchodzą ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich; jest jedynym organem decyzyjnym. W kwestii praw człowieka Komitet Ministrów uchwala konwencje i dyrektywy kierowane do rządów państw członkowskich.

Zgromadzenie Parlamentarne – jest złożone z przedstawicieli parlamentów narodowych; ma prawo do przyjmowania rezolucji, które są kierowane do państw członkowskich lub innych organizacji międzynarodowych. Zgromadzenie Parlamentarne uchwaliło około 2000 rezolucji – większość tematycznie związana jest z ochroną praw człowieka.

Komisarz Praw Człowieka – urząd ten został utworzony w 1999 roku, w 50. rocznicę utworzenia Rady Europy. Powołano go w związku z trudnościami w wypełnianiu standardów praw człowieka przez kraje Europy Środkowo‑Wschodniej. Do głównych zadań komisarza należą promowanie praw człowieka i edukowanie w tej kwestii. Komisarz jest także uprawniony do składania wizyt w krajach członkowskich, w których dochodzi do naruszeń praw i wolności zagwarantowanych w dokumentach przyjętych przez Radę Europy, oraz sporządzania na tej podstawie raportów. Może też uczestniczyć w sprawach rozpatrywanych przez Europejski Trybunał Praw Człowieka. Obecnie funkcję tę pełni Nils Muižnieks.

RIfGDcXXY6Lox

Nils Muižnieks, Komisarz Praw Człowieka, urodził się w Los Angeles, ale jego rodzina pochodzi z Łotwy. W przeszłości pracował jako wykładowca uniwersytecki oraz w Radiu Wolna Europa. Po powrocie na Łotwę został dyrektorem Łotewskiego Centrum ds. Praw Człowieka i Studiów Etnicznych, a następnie kierował Instytutem Badań Społecznych i Politycznych Uniwersytetu Łotewskiego. W 2009 r. został wybrany na stanowisko przewodniczącego Europejskiej Komisji przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji, w 2012 r. został zaś Komisarzem Praw Człowieka. Nils Muižnieks, Komisarz Praw Człowieka, urodził się w Los Angeles, ale jego rodzina pochodzi z Łotwy. W przeszłości pracował jako wykładowca uniwersytecki oraz w Radiu Wolna Europa. Po powrocie na Łotwę został dyrektorem Łotewskiego Centrum ds. Praw Człowieka i Studiów Etnicznych, a następnie kierował Instytutem Badań Społecznych i Politycznych Uniwersytetu Łotewskiego. W 2009 r. został wybrany na stanowisko przewodniczącego Europejskiej Komisji przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji, w 2012 r. został zaś Komisarzem Praw Człowieka. Źródło: Saeima, licencja: CC BY-SA 2.0.

Konwencje Rady Europy

W kwestii praw człowieka Rada Europy przyjęła kilkadziesiąt konwencji. Najważniejszą z nich jest Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Wśród znaczących dokumentów wymienić należy także:

• Europejską kartę socjalną (1961),

• Europejską konwencję o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu, poniżającemu traktowaniu lub karaniu (1987),

• Europejskie reguły więzienne (1987),

• Europejską kartę języków regionalnych i mniejszościowych (1992),

• Ramową konwencję o ochronie mniejszości narodowych (1995).

W ostatnich latach w pracach Rady Europy pojawiła się również problematyka zwalczania nietolerancji, rasizmu i ksenofobii. Od 1994 roku działa specjalna Europejska Komisja przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji, której celem jest przeciwdziałanie tym niepożądanym zjawiskom.

Od początku lat 90. XX wieku ważną kwestią jest także udzielanie pomocy nowym demokracjom. Rada Europy pomaga krajom w tworzeniu konstytucji, przeprowadza szkolenia prawników, urzędników państwowych, wzmacnia państwa w wypełnianiu standardów ochrony praw człowieka, w tym mniejszości narodowych, wspiera działalność organizacji pozarządowych.

Europejska konwencja praw człowieka

Europejska konwencja praw człowieka jest umową międzynarodową zawartą przez państwa należące do Rady Europy, a jej podpisanie jest warunkiem członkostwa w tej organizacji. Dokument ten nawiązuje do katalogu praw i wolności zawartych w Powszechnej deklaracji praw człowiekatvpxwdoPZY_000tp001Powszechnej deklaracji praw człowieka. Dlatego nie jest najważniejsze to, jakie prawa i wolności gwarantuje, lecz ustanowienie procedury kontrolnej, która umożliwia żądanie zaprzestania naruszania praw, przywrócenia stanu zgodnego z nimi, a także przyznanie odpowiedniego zadośćuczynienia finansowego osobom poszkodowanym.

Postanowienia Konwencji

Najważniejszą umową przyjętą przez Radę Europy w kwestii praw człowieka jest Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, zwana też Europejską konwencją praw człowieka (EKPC). Została ona podpisana w Rzymie 4 listopada 1950 roku, a weszła w życie 3 września 1953 roku. Przyjęły ją wszystkie państwa członkowskie Rady Europy. Jest to bowiem jeden z warunków członkostwa w tej organizacji. Katalog praw i wolności zagwarantowanych w EKPC obejmuje prawa obywatelskie i polityczne.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej

Nieliczne z praw i wolności zagwarantowanych w konwencji to prawa absolutne.

Prawa absolutne zagwarantowane w Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności:

• wolność od niewolnictwa i pracy przymusowej,

• wolność od tortur, nieludzkiego, poniżającego traktowania lub karania (art. 3),

• zasada, że prawo nie działa wstecz w odniesieniu do prawa karnego (art. 7).

Pozostałe prawa i wolności podlegają ograniczeniom, m.in. ze względu na bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny, ochronę praw i wolności innych osób, ochronę zdrowia i moralności. Państwa‑strony konwencji mogą wprowadzać ograniczenia na podstawie ustawy i tylko wtedy, kiedy jest to konieczne w społeczeństwie demokratycznym. Art. 15 zawiera klauzulę derogacyjną, zgodnie z którą: „W przypadku wojny lub innego niebezpieczeństwa publicznego zagrażającego życiu narodu każda z Wysokich Układających się Stron może podjąć środki uchylające stosowanie zobowiązań wynikających z Konwencji w zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji pod warunkiem, że środki te nie są sprzeczne z innymi zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynarodowego”. Na podstawie art. 15 ust. 2 państwo nie może uchylić zobowiązań wynikających z art. 2 (prawo do życia), art. 3 (wolność od tortur, nieludzkiego, poniżającego traktowania lub karania), art. 4 ust. 1 (zakaz trzymania w niewoli lub poddaństwie) oraz art. 7 (zakaz wstecznego stosowania prawa karnego).

Konwencja została uzupełniona kilkunastoma protokołami dodatkowymi: część z nich zmienia zasady funkcjonowania mechanizmu kontrolnego, inne wprowadzają dodatkowe prawa i wolności.

Katalog praw i wolności gwarantowanych przez Europejską konwencję praw człowieka i protokoły dodatkowe

EKPC (1950)

• prawo do życia (art. 2),

• zakaz tortur (art. 3),

• zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej (art. 4),

• prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego (art. 5),

• prawo do rzetelnego procesu sądowego (art. 6),

• zakaz karania bez ustawy (art. 7),

• poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego (art. 8),

• wolność myśli, sumienia i wyznania (art. 9),

• wolność słowa (art. 10),

• wolność zrzeszania się i stowarzyszania (art. 11),

• prawo do zawarcia związku małżeńskiego (art. 12),

• prawo do skutecznego środka odwoławczego (art. 13),

• zakaz dyskryminacji przy korzystaniu z praw i wolności EKPC (art. 14).

Protokoły dodatkowe
Protokół nr 1 (1952)

• prawo do nauki,

• ochrona własności prywatnej,

• prawo do wolnych wyborów.

Protokół nr 4 (1963)

• zakaz pozbawiania wolności za długi,

• prawo swobodnego poruszania się,

• zakaz wydalania własnych obywateli,

• zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców.

Protokół nr 6 (1983)

• zakaz kary śmierci w czasie pokoju.

Protokół nr 7 (1984)

• gwarancje proceduralne przy wydalaniu cudzoziemców,

• prawo do odwołania w sprawach karnych,

• odszkodowanie za niesłuszne skazanie,

• zakaz ponownego sądzenia lub karania,

• równość małżonków w sferze cywilnoprawnej.

Protokół nr 12 (2000 r.)

• ogólny zakaz dyskryminacji.

Protokół nr 13 (2002)

• całkowity zakaz kary śmierci (także w czasie wojny).

Zgodnie z art. 1 z praw i wolności zagwarantowanych w konwencji mogą korzystać wszystkie osoby, które znajdą się pod jurysdykcją państwa‑strony konwencji. Z praw i wolności zagwarantowanych w konwencji korzystają nie tylko obywatele danego państwa, ale także cudzoziemcy, czyli obywatele innych państw, oraz bezpaństwowcy.

Mechanizm kontrolny

Rgz8M4ZWj9h6o

Gmach Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu Źródło: Ralf Roletschek, Gmach Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, licencja: CC BY 3.0.

Organem kontrolnym konwencji jest Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC). Został on utworzony w celu zapewnienia przestrzegania praw i wolności zagwarantowanych w EKPC i jej protokołach dodatkowych. Trybunał orzeka we wszystkich sprawach dotyczących interpretacji i stosowania konwencji oraz wydaje opinie doradcze na wniosek Komitetu Ministrów Rady Europy. Jego siedziba znajduje się w Strasburgu (Francja).

Trybunał składa się z sędziów – po jednym z każdego państwa‑strony konwencji. Polskim sędzią jest obecnie prof. Krzysztof Wojtyczek.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej

Sędziów Trybunału wybiera Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy z listy kandydatów przedstawionych przez poszczególne państwa. Zgodnie z postanowieniami konwencji kandydaci powinni być ludźmi o najwyższym poziomie moralnym i  posiadać kwalifikacje do sprawowania wysokiego urzędu sędziowskiego albo być prawnikami o uznanej kompetencji. Sędziowie pełnią swe funkcje niezależnie od państw, we własnym imieniu.

Warunki dopuszczalności skargi indywidualnej przed ETPC:

• państwo, przeciwko któremu składamy skargę, musi być stroną konwencji; jeśli skarga dotyczy któregoś z praw zagwarantowanych w protokołach dodatkowych, musimy upewnić się, że państwo jest stroną tego protokołu;

• skargę może złożyć każda osoba, która znalazła się pod jurysdykcją państwa;

• skargę może wnieść osoba fizyczna, grupa osób bądź organizacja pozarządowa;

• skarga musi dotyczyć naruszenia praw zagwarantowanych w konwencji bądź protokołach dodatkowych;

• skarga nie może być anonimowa;

• skarga może być wniesiona po wyczerpaniu drogi sądowej w systemie prawa krajowego;

• musi zostać złożona w przewidzianym terminie (6 miesięcy od daty podjęcia ostatecznej decyzji w sprawie);

• nie może być rozpatrywana przez inny organ międzynarodowy.

Państwo‑strona konwencji nie może podejmować żadnych działań utrudniających jednostkom i organizacjom złożenie skargi.

Postępowanie przed ETPC odbywa się w trzech zasadniczych fazach:

• badanie warunków dopuszczalności skargi,

• badanie i ustalanie faktów związanych ze skargą oraz próba polubownego załatwienia sprawy,

• jeśli strony nie dojdą do porozumienia, następuje wydanie orzeczenia stwierdzającego, czy doszło do naruszenia postanowień konwencji.

Strony postępowania zobowiązane są do przedkładania wszelkich informacji oraz dokumentów, o które ETPC się zwróci. Może także, w sprawach szczególnie skomplikowanych, zażądać, aby strony postępowania były reprezentowane przez adwokatów. W takich sytuacjach postępowanie toczy się w Strasburgu. Skarżący ma prawo do otrzymania bezpłatnej pomocy prawnej. Orzeczenia Trybunału są jawne i wiążące dla stron.

Od początku lat 90. XX wieku wzrasta liczba skarg indywidualnych wnoszonych do ETPC. Jest to konsekwencja przyjęcia do Rady Europy państw Europy Środkowo‑Wschodniej. W ostatnich latach do Trybunału napływało około 60–65 tys. skarg rocznie. Jest to ogromna liczba, dlatego okres oczekiwania na rozpatrzenie sprawy jest dość długi i trwa kilkanaście miesięcy. W 2012 roku ETPC podjął decyzje w około 88 tys. spraw. Ponad 86 tys. spraw po przeanalizowaniu nie spełniało warunków dopuszczalności skargi i zostało odrzuconych. Statystyki ostatnich lat pokazują, że Trybunał wydaje około 900–1600 orzeczeń rocznie. Najwięcej spraw jest wnoszonych przeciwko Federacji Rosyjskiej oraz Turcji.

Ochrona praw podstawowych w Unii Europejskiej

ROOgC0IFdZ5ah

na zdjęciu Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich,

Zakres ochrony praw podstawowych

Początkowo wspólnoty europejskie nie zajmowały się ochroną praw człowieka. Działania organizacji skoncentrowane były na integracji ekonomicznej. Na przełomie lat 60. i 70. XX wieku kwestia ochrony praw człowieka pojawiła się w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości. Stopniowo wzrost zainteresowania problematyką praw człowieka nastąpił również wśród innych organów wspólnotowych. Największym orędownikiem wprowadzenia do polityk wspólnotowych zagadnień praw człowieka był Parlament Europejski.

Duże znaczenie dla ochrony praw człowieka miało powołanie na podstawie traktatu z Maastricht Unii Europejskiej. W jego preambule państwa członkowskie potwierdziły swoje przywiązanie do zasad wolności, demokracji i poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz rządów prawa. Odwołały się też do Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Bardzo ważne dla ochrony praw człowieka było ustanowienie obywatelstwa UE oraz powołanie Rzecznika Praw Obywatelskich UEtvpxwdoPZY_000tp002Rzecznika Praw Obywatelskich UE.

Przełomowe znaczenie dla ochrony praw człowieka w Unii Europejskiej miało przyjęcie traktatu amsterdamskiego. Zapisano w nim, że: „Unia jest ustanowiona na zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz praworządności, na zasadach, które są wspólne dla Państw Członkowskich”. Oprócz zasad w postanowieniach traktatu znalazła się również możliwość nakładania sankcji na państwa członkowskie, które te zasady naruszają. Na podstawie traktatu Unia została zobowiązana do podejmowania działań mających na celu zwalczanie dyskryminacji ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, przekonania religijne, wyznanie, inwalidztwo, wiek oraz orientację seksualną, a także do promowania równości szans kobiet i mężczyzn.

W 2000 roku na szczycie w Nicei przyjęto najważniejszy dla Unii Europejskiej dokument – Kartę praw podstawowych.

Zgodnie z obowiązującymi obecnie traktatami (Traktat o Unii Europejskiej i Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej) „Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Wartości te są wspólne Państwom Członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn”. Ochrona praw człowieka jest obecnie jednym z podstawowych celów Unii Europejskiej. Ważne jest ponadto, że problematyka ochrony praw człowieka stała się elementem polityki zagranicznej UE. W Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej znajdują się liczne przepisy dotyczące ochrony danych osobowych, zakazu dyskryminacji, ochrony praw konsumenta, praw wynikających z obywatelstwa UE oraz statusu kościołów, stowarzyszeń i wspólnot religijnych, organizacji światopoglądowych i niewyznaniowych.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej

Warto też podkreślić, że tytuł II Traktatu o Unii Europejskiej „Postanowienia o zasadach demokratycznych” wśród zasad funkcjonowania unijnych instytucji wymieniał: zasadę demokratycznej równości, zasadę demokracji przedstawicielskiej, zasadę demokracji uczestniczącej, współpracę z partnerami społecznymi i prowadzenie dialogu społecznego. Na szczególną uwagę zasługuje zapis art. 11, zgodnie z którym: „Obywatele Unii w liczbie nie mniejszej niż milion, mający obywatelstwo znacznej liczby Państw Członkowskich, mogą podjąć inicjatywę zwrócenia się do Komisji Europejskiej o przedłożenie, w ramach jej uprawnień, odpowiedniego wniosku w sprawach, w odniesieniu do których, zdaniem obywateli, stosowanie Traktatów wymaga aktu prawnego Unii”. Zapis ten nadaje obywatelom Unii prawo inicjatywy uchwałodawczej.

Karta praw podstawowych

Karta praw podstawowych Unii Europejskiej została przyjęta na szczycie w Nicei (6–7 grudnia 2000 roku).

Jeśli chcesz wiedzieć więcej

Decyzja o opracowaniu Karty praw podstawowych zapadła na posiedzeniu Rady Europejskiej w Kolonii w dniach 3–4 czerwca 1999 roku. Ustalono, że Karta powinna zawierać katalog podstawowych praw i wolności, wynikających m.in. z Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, Europejskiej karty socjalnej i tradycji konstytucyjnych państw członkowskich oraz zasad prawa wspólnotowego. W pracach nad Kartą uczestniczyli przedstawiciele rządów państw członkowskich (jeden reprezentant z każdego państwa), przedstawiciel Przewodniczącego Komisji Europejskiej, 16 członków Parlamentu Europejskiego, 30 członków parlamentów państw członkowskich oraz w randze obserwatorów: przedstawiciel Trybunału Sprawiedliwości oraz dwóch przedstawicieli Rady Europy.

Sprzeciw części państw członkowskich spowodował, że początkowo zrezygnowano z nadania Karcie mocy prawnej. Oznaczało to, że Karta była deklaracją o charakterze politycznym.
Taki stan trwał do 1 grudnia 2009 roku, czyli do wejścia w życie traktatu lizbońskiego. Dokument ten nadał bowiem Karcie moc równą traktatom (Traktatowi o Unii Europejskiej i Traktatowi o funkcjonowaniu Unii Europejskiej). Oznacza to, że Karta praw podstawowych jest dokumentem prawnie wiążącym. Należy jednak pamiętać, że Wielka Brytania i Polska dołączyły do traktatu lizbońskiego specjalny protokół (tzw. protokół brytyjski). Na jego podstawie obydwa kraje ograniczyły stosowanie Karty praw podstawowych.

Prawa i wolności zagwarantowane w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej

Tytuł I: Godność

• zasada poszanowania godności człowieka,

• prawo do życia,

• prawo człowieka do integralności,

• zakaz tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania,

• zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej.

Tytuł II: Wolności

• prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego,

• poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego,

• ochrona danych osobowych,

• prawo do zawarcia małżeństwa i prawo do założenia rodziny,

• wolność myśli, sumienia i religii,

• wolność wypowiedzi i informacji,

• wolność zgromadzeń i stowarzyszeń,

• wolność sztuki i nauki,

• prawo do nauki,

• wolność wyboru zawodu i prawo do podejmowania pracy,

• wolność prowadzenia działalności gospodarczej,

• prawo własności,

• prawo do azylu,

• ochrona w przypadku usunięcia z terytorium państwa, wydalenia lub ekstradycji.

Tytuł III: Równość

• równość wobec prawa,

• niedyskryminacja,

• różnorodność kulturowa, religijna i językowa,

• równość kobiet i mężczyzn,

• prawa dziecka,

• prawa osób w podeszłym wieku,

• integracja osób niepełnosprawnych.

Tytuł IV: Solidarność

• prawo pracowników do informacji i konsultacji w ramach przedsiębiorstwa,

• prawo do rokowań i działań zbiorowych,

• prawo dostępu do pośrednictwa pracy,

• ochrona w przypadku nieuzasadnionego zwolnienia z pracy,

• należyte i sprawiedliwe warunki pracy,

• zakaz pracy dzieci i ochrona młodocianych w pracy,

• życie rodzinne i zawodowe,

• zabezpieczenie społeczne i pomoc społeczna,

• ochrona zdrowia,

• dostęp do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym,

• ochrona środowiska,

• ochrona konsumentów.

Tytuł V: Prawa obywatelskie

• prawo głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego,

• prawo głosowania i kandydowania w wyborach lokalnych,

• prawo do dobrej administracji,

• prawo dostępu do dokumentów

• Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich,

• prawo petycji,

• swoboda przemieszczania się i pobytu,

• opieka dyplomatyczna i konsularna.

Tytuł VI: Wymiar sprawiedliwości

• prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu,

• domniemanie niewinności i prawo do obrony,

• zasady legalności oraz proporcjonalności kar do czynów zabronionych pod groźbą kary,

• zakaz ponownego sądzenia lub karania w postępowaniu karnym za ten sam czyn zabroniony pod groźbą kary,

Tytuł VII: Postanowienia ogólne dotyczące wykładni i stosowania Karty praw podstawowych

Ludzki wymiar OBWE

R11xtxoGYLhfI

Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Wiedeń Źródło: Immanuel Giel, Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Wiedeń, domena publiczna.

Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) jest organizacją międzynarodową, której celem jest zapobieganie konfliktom na terenie Europy. Powstała w wyniku przekształcenia Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE) w organizację, która stawi czoła wyzwaniom XXI wieku.

Gdy mówimy o „ludzkim wymiarze” OBWE, mamy na myśli aktywność państw w ramach Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (a następnie Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie) na rzecz ochrony praw człowieka. Z dniem 1 stycznia 1995 r. KBWE została przekształcona w OBWE. Od początku procesu KBWE prawa człowieka były ściśle powiązane z zagadnieniami bezpieczeństwa i współpracy. Państwa europejskie oraz Stany Zjednoczone i Kanada podpisały 1 sierpnia 1975 roku Akt Końcowy KBWE. Zapisano w nim m.in. zasadę poszanowania praw człowieka. Do 1989 roku prawa człowieka w rokowaniach KBWE były płaszczyzną konfrontacji pomiędzy państwami socjalistycznymi a państwami Zachodu, a nie współpracy. Zasadnicze zmiany przyniósł koniec lat 80. XX wieku. W latach 1986–1989 w Wiedniu odbyła się konferencja przeglądowa KBWE, na której po raz pierwszy państwom socjalistycznym i kapitalistycznym udało się przyjąć mechanizmy kontroli w dziedzinie praw człowieka. Opierały się one na wymianie informacji pomiędzy państwami oraz prowadzeniu negocjacji dwustronnych w sprawach dotyczących praw człowieka. Od 1989 roku odbyło się także wiele spotkań specjalistycznych poświęconych prawom człowieka, m.in. w  Paryżu (1989), Kopenhadze (1990) oraz Moskwie (1991).

Przełom lat 80. i 90. XX wieku przyniósł wiele zmian politycznych i ekonomicznych w Europie. W ich konsekwencji modyfikacji uległy funkcje KBWE. Z pola rywalizacji międzyblokowej przekształciła się ona w forum współpracy. KBWE w swej działalności koncentrowała się na zapobieganiu konfliktom o charakterze narodowościowym i etnicznym. Przestrzeganie praw człowieka było tu głównym problemem. Na początku lat 90. ubiegłego stulecia w KBWE powstały pierwsze instytucje zajmujące się prawami człowieka. Były to utworzone w 1990 r. Biuro Wolnych Wyborów, przekształcone następnie w Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka, oraz powołany w 1992 roku Wysoki Komisarz OBWE do spraw Mniejszości Narodowych. W 1997 roku w strukturze OBWE utworzono instytucję Przedstawiciela do spraw Wolności Mediów, która zajmuje się kontrolą przestrzegania przez państwa członkowskie standardów w zakresie wolności środków masowego przekazu.

Najważniejszą obecnie instytucją OBWE w kwestii praw człowieka jest Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka (ang. Office for Democratic Institutions and Human Rights, ODIHR). Biuro monitoruje stan przestrzegania praw człowieka we wszystkich 57 państwach członkowskich OBWE. Jego przedstawiciele prowadzą misje obserwacyjne wyborów w państwach członkowskich i ujawniają opinii publicznej wszelkie nieprawidłowości w ich przeprowadzaniu. Ponadto Biuro organizuje liczne szkolenia i konferencje. Jego siedziba znajduje się w Warszawie.
Na uwagę zasługuje też działalność Wysokiego Komisarza do spraw Mniejszości Narodowych. Aktywność tej instytucji przyczyniła się do osłabienia wielu napięć na tle narodowościowym, m.in. w Rumunii, na Słowacji czy w krajach bałtyckich. Obecnie funkcję tę sprawuje Astrid Thors.

Działalność OBWE w zakresie ludzkiego wymiaru opiera się na zobowiązaniach o charakterze politycznym, a nie prawnym, co zasadniczo odróżnia tę organizację od innych systemów ochrony (np. w ramach Rady Europy czy ONZ). Ponadto w OBWE ochrona praw człowieka powiązana jest z problemami bezpieczeństwa międzynarodowego, rozwoju gospodarczego czy kultury.

Podsumowanie

Europejski system ochrony praw człowieka, obok amerykańskiego i afrykańskiego, jest jednym z regionalnych systemów ochrony praw człowieka. Spośród tych systemów jest zdecydowanie najbardziej rozbudowany instytucjonalnie i najefektywniejszy. Najważniejszą rolę w europejskim systemie odgrywa Rada Europy – w jej ramach przyjęto Konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, na której podstawie utworzono Europejski Trybunał Praw Człowieka. Oparcie systemu ochrony praw człowieka na międzynarodowym sądzie rozpatrującym skargi indywidualne i państwowe okazało się nie tylko pionierskim rozwiązaniem w skali globalnej, lecz też rozwiązaniem, które jest kopiowane w innych regionalnych systemach ochrony praw człowieka.

Literatura uzupełniająca

Gronowska B., Europejski Trybunał Praw Człowieka: w poszukiwaniu efektywnej ochrony praw jednostki, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora”, Toruń 2011.
Jaskiernia J., Efektywność europejskiego systemu ochrony praw człowieka: ewolucja i uwarunkowania europejskiego systemu ochrony praw człowieka, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2012.
Kalisz A., Leszczyński L., Liżewski B., Wykładnia prawa, model ogólny a perspektywa europejskiej konwencji praw człowieka i prawa Unii Europejskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie‑Skłodowskiej, Lublin 2011.
Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, t. I i II, L. Garlicki (red.), Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2010 i 2011.
Sozański J., Prawa człowieka w Unii Europejskiej: (po Traktacie Lizbońskim), Polskie Wydawnictwo Prawnicze PWP „Iuris”, Warszawa–Poznań 2013.

Przydatne linki

www.osce.org
www.bip.ms.gov.pl
www.europa.eu/po
www.eeas.europa.eu
www.hub.coe.int
www.conventions.coe.int
www.echr.coe.int
www.hfhr.pl