Ewolucja stylu Grażyny Bacewicz
Ważne daty
1909 – rok urodzenia, Łódź
1919 – rozpoczęcie edukacji muzycznej (klasa skrzypiec, fortepianu oraz teorii muzyki) w Konserwatorium Muzycznym Heleny Kijeńskiej‑Dobkiewiczowej w Łodzi
1924 – kontynuacja nauki w Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Warszawie (klasa kompozycji – Kazimierz Sikorski, klasa skrzypiec – Józef Jarzębski, klasa fortepianu – Józef Turczyński)
1932 – ukończenie Konserwatorium Warszawskiego w klasie kompozycji i skrzypiec
1932‑33 – nauka kompozycji pod kierunkiem Nadii Boulanger w Paryżu (dzięki wsparciu I. J. Paderewskiego, który ufundował stypendium)
1933 – uzyskanie pierwszej ważnej nagrody w konkursie kompozytorskim: I nagroda za Kwintet na instrumenty dęte na Konkursie Kompozytorskim Towarzystwa „Aide aux femmes de professions libres” w Paryżu
1935 – zdobycie pierwszego wyróżnienia na I Międzynarodowym Konkursie Skrzypcowym im. H. Wieniawskiego w Warszawie
1945 – rozpoczęcie pracy jako wykładowca przedmiotów teoretycznych i klasy skrzypiec w Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Łodzi
1949 – otrzymanie Nagrody muzycznej miasta Warszawy za całokształt działalności kompozytorskiej, wirtuozowskiej, organizatorskiej i pedagogicznej
1955‑57 oraz 1960‑69 – pełnienie funkcji wiceprezesa Związku Kompozytorów Polskich
1960 – zdobycie III lokaty (najwyższej w dziale utworów orkiestrowych) za utwór Muzyka na smyczki, trąbki i perkusję na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu oraz Nagrody Związku Kompozytorów Polskich za wybitne osiągnięcia w dziedzinie twórczości kompozytorskiej
1965 – nagroda Rządu Belgijskiego i złoty medal na Międzynarodowym Konkursie Kompozytorskim w Brukseli za utwór Koncert skrzypcowy nr 7
1966 – rozpoczęcie pracy w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie (wykładowca klasy kompozycji)
1968‑69 powstanie ostatniego utworu kompozytorki – baletu w 2 aktach Pożądanie
1969 – data śmierci, Warszawa
1970 – I wydanie tomiku opowiadań Znak szczególny (Czytelnik, Warszawa 1970)
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka
8. Muzyka XX i XXI wieku. Uczeń:
1) charakteryzuje muzykę w kontekście estetyki epoki – wymienia i opisuje wybrane style i techniki muzyki XX i XXI w.: neoklasycyzm;
4) omawia polską muzykę XX wieku i jej twórców, dokonując klasyfikacji zgodnie ze stylami i kierunkami: Grażyna Bacewicz.
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych.
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
4. formułuje logiczną wypowiedź na temat dzieł, form, gatunków, stylów, technik i twórców muzycznych, uwzględniając zależności między nimi w kontekście: genezy, przeobrażeń, porównań.
- wymieniać najważniejsze fakty z biografii Grażyny Bacewicz;
- charakteryzować twórczość wybitnej polskiej kompozytorki;
- identyfikować przemiany stylistyczne w twórczości Grażyny Bacewicz;
- definiować pojęcie neoklasycyzmu i podawać przykłady utworów Grażyny Bacewicz reprezentujących wskazany kierunek muzyczny.
Sylwetka kompozytorki
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res/R15Xqxaohs3UY/1670336067/2IqheElgvxIJ3NrNVY3wul5nLbMQ2lvg.zip_extracted/ALTERNATIVE-STATIC/CO9u2ddW8ds9Fi7nLYJT4faa0JAR6JFV.jpg)
1. Grażyna Bacewicz to jedna z najwybitniejszych polskich kompozytorek w historii muzyki, obok takich twórczyń jak m.in. Maria Szymanowska (1789‑1831), Bernadetta Matuszczak (*1937) czy Marta Ptaszyńska (*1943).
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res/RUBqSlgCRqSjD/1670336068/1segZpNQExXMDjQSv5L9bhQhPzYdCFrx.zip_extracted/ALTERNATIVE-STATIC/8GW07synkOtR9jaV2CNdatXfwaSKuGRl.jpg)
1. Grażyna Bacewicz była wszechstronnie utalentowaną artystką, o której Witold Lutosławski mówił w następujący sposób: _NBSP*_widać w niej było urodzonego, rasowego muzyka, łączącego – podobnie do wielkich mistrzów baroku – talenty twórcy i odtwórcy w jedną harmonijną całość*.
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res/Rs9UcOnf5pwE6/1670336068/axyxbMD00ot3VIBv57cBFvOfBAIYOjv4.zip_extracted/ALTERNATIVE-STATIC/2dEcpXx81ad3CYRjivkHAerPP0HUfWCE.jpg)
1. Poza dziedziną kompozycji artystka zajmowała się także koncertowaniem jako skrzypaczka (najczęściej ze swym bratem, pianistą Kiejstutem Bacewiczem), nauczaniem na uczelniach artystycznych w Łodzi i Warszawie oraz pracą organizacyjną na rzecz kultury polskiej m.in. jako wiceprezes Związku Kompozytorów Polskich. Jej kolejny talent wiązał się z tym, że była pisarką – pośmiertnie został wydany tomik opowiadań Grażyny Bacewicz pt. Znak szczególny.
![Fotografia przedstawia Martę Ptaszyńską. Starsza kobieta, szeroko uśmiechająca się do obiektywu. Ręce ma złożone na wysokości piersi. Na palcu ma pierścionek z bordowym oczkiem. Na lewej ręce miała zegarek. Kobieta ubrana była w jasną koszulę i marynarkę. W tle stoi fortepian z książką nut.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/Rn8AOEqVgPj2Q/1/szePXoh8ErHlVQ6npzkZ0r6l8X5dmB3X.jpg)
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Utwór muzyczny: Grażyna Bacewicz, „Oberek na skrzypce i fortepian”. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się wesołym, skocznym charakterem.
Grażyna Bacewicz urodziła się w 1909 roku w Łodzi, a zmarła w 1969 roku w Warszawie. Zainteresowania muzyczne rozwijała od pierwszych lat życia, ucząc się początkowo u swojego ojca, Wincentego Bacewicza. Następnie kontynuowała edukację muzyczną w Konserwatorium Muzycznym Heleny Kijeńskiej‑Dobkiewiczowej w Łodzi w klasie skrzypiec, fortepianu i teorii muzyki. W latach 1924‑32 była studentką Państwowego Konserwatorium Muzycznego w Warszawie, gdzie studiowała kompozycję w klasie Kazimierza Sikorskiego, grę na skrzypcach u Józefa Jarzębskiego oraz grę na fortepianie pod kierunkiem Józefa Turczyńskiego (ukończyła klasę kompozycji i skrzypiec). Warto wspomnieć, że Grażyna Bacewicz uczyła się kompozycji także w Paryżu pod kierunkiem Nadii Boulanger, znanej francuskiej kompozytorki i znakomitego pedagoga. Wielu znakomitych polskich twórców zgłębiało tajniki kompozycji u Nadii Boulanger m.in. Zygmunt Mycielski, Tadeusz Szeligowski, Wojciech Kilar, Zygmunt Krauze czy Marta Ptaszyńska.
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res/RRf95ttZyX0MP/1670336068/2QF7NUHT6FrVYeJIBwbjPchwUaJKmFF9.zip_extracted/ALTERNATIVE-STATIC/Idyu7DjbSmRI0Cd26j9byiItjz7tHFJ7.jpg)
1. Grażyna Bacewicz rozwijała także swój warsztat wykonawczy, pobierając lekcje gry na skrzypcach u André Toureta oraz Carla Flescha w Paryżu. Przez wiele lat koncertowała jako solistka‑skrzypaczka m.in. w Hiszpanii, Belgii, Rumunii, Czechosłowacji, ZSRR, we Francji, na Litwie i na Węgrzech. Wzięła również udział w I Międzynarodowym Konkursie Skrzypcowym im. Henryka Wieniawskiego w Warszawie (1935), gdzie otrzymała wyróżnienie. Doskonaliła swój kunszt artystyczny również jako pierwsza skrzypaczka Orkiestry Polskiego Radia, zorganizowanej przez Grzegorza Fitelberga.
Ważnym filarem jej działalności artystycznej było także nauczanie w Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Łodzi (klasa skrzypiec, przedmioty teoretyczne) oraz Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie (klasa kompozycji). O jej wszechstronności świadczy fakt, iż znajdowała czas na działalność organizacyjną m.in. jako wiceprezes Związku Kompozytorów Polskich, pracę w jury konkursów kompozytorskich i skrzypcowych w kraju i za granicą oraz nad twórczością literacką jako autorka kilku nowel i powieści.
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res/RpWp0G34z554Y/1670336069/eJ8OivS1g2p6pjDycYkUexFb9xBmGIfD.zip_extracted/ALTERNATIVE-STATIC/10S08tePZSouq5LXNoMMB2fB2OIdlevE.jpg)
1. Grażyna Bacewicz była wielokrotnie nagradzana zarówno w kraju, jak i za granicą za swoje kompozycje, otrzymując nagrody m.in. Towarzystwa Wydawniczego Muzyki Polskiej (1936), na Konkursie Kompozytorskim im. Fryderyka Chopina (1949), Międzynarodowej Trybuny Kompozytorów UNESCO w Paryżu (1960), Rządu Belgijskiego (1965), a także złoty medal na Międzynarodowym Konkursie Kompozytorskim w Brukseli (1965).
Dorobek kompozytorski
Jej dorobek kompozytorski jest niezwykle bogaty, ponieważ tworzyła zarówno utwory przeznaczone na instrument solo (m.in. dwie sonaty na skrzypce solo czy liczne kompozycje fortepianowe), szereg utworów kameralnych (m.in. siedem kwartetów smyczkowych, dwa kwintety fortepianowe), ale także wielkie formy instrumentalne oraz wokalno‑instrumentalne: cztery symfonie, koncerty (m.in. siedem koncertów skrzypcowych, dwa koncerty wiolonczelowe, koncert altówkowy), muzykę teatralną i filmową, kantaty, balety (Z chłopa król, Esik w Ostendzie, Pożądanie) i opery radiowe (Przygoda króla Artura). W sposób szczególny kompozytorka była zainteresowana grupą instrumentów smyczkowych, ale także brzmieniem fortepianu. Jednym z interesujących utworów fortepianowych kompozytorki jest II Sonata fortepianowa, skomponowana w 1953 roku i prawykonana przez samą artystkę w tym samym roku. Utwór ten uznawany jest za jeden z najbardziej reprezentacyjnych dla formy sonaty fortepianowej w muzyce polskiej XX wieku.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Utwór muzyczny: Grażyna Bacewicz, „II Sonata fortepianowa”, cz. III. „Toccata”. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się skocznym charakterem.
Warto przyjrzeć się ewolucji stylu wybitnej polskiej kompozytorki. W pierwszym okresie swojej twórczości fascynowała się muzyką Karola Szymanowskiego. Wynikiem tej fascynacji było powstanie takich utworów, jak m.in. Witraż na skrzypce i fortepian (1932) oraz innych wczesnych utworów skrzypcowych. Następnie kompozytorkę pochłonęła stylistyka neoklasyczna – Bacewicz tworząc swoje utwory wielokrotnie nawiązywała do form i gatunków muzycznych wykształconych w okresie klasycyzmu, ale także baroku. We wspomnianym nurcie utrzymane są takie kompozycje, jak: Kwintet na instrumenty dęte (1932) czy Suita dziecięca na fortepian (1933).
Drugi okres twórczości, przypadający na lata około 1944‑1958 wiązał się z formowaniem i utrwalaniem własnego języka muzycznego kompozytorki. Na szczególną uwagę w tym okresie twórczym zasługują tendencje stylizacyjne m.in. w pierwszych symfoniach czy Koncercie na orkiestrę smyczkową (1948). Kompozytorka niejednokrotnie inspirowała się polską muzyką ludową, często wykorzystując twórcze stylizacje oberka m.in. w III Koncercie skrzypcowym (1948) czy Koncercie fortepianowym (1949).
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Utwór muzyczny: Koncert na orkiestrę smyczkową, cz. I Allegro, autorstwa Grażyny Bacewicy Wykonawca: Warsztatowa orkiestra smyczkowa, pod dyrygenturą Mateusza Rusowicza Koncert odbył się 12 lipca 2014 roku w Inowrocławiu. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Jednym z najbardziej znanych utworów Grażyny Bacewicz jest Koncert na orkiestrę smyczkową (1948), nazywany niejednokrotnie jej IX Symfonią. Stefan Kisielewski w następujący sposób wypowiadał się na temat tej znakomitej kompozycji po jej prawykonaniu: Z czystym sumieniem powiedzieć można, że honor kompozytorów polskich uratowała tym razem ‘baba’ – Grażyna Bacewicz. Jej Koncert na orkiestrę smyczkową napisany z rozpędem i energią, pełen płynnej inwencji i świetnych pomysłów instrumentacyjnych, obudził nas w końcu z letargu. Utwór nawiązuje do jakiegoś Bacha czy Haendla – taki współczesny Koncert Brandenburski. Poczuliśmy tu wreszcie ‘krwisty kawał’ zdrowej i smacznej muzyki, napisanej z potencją twórczą – iście męską. Koncert jest przykładem twórczego czerpania z tradycji muzycznej poprzez współdziałanie neoklasycznejneoklasycznej formy i neobarokowej treści.
![Fotografia przedstawia stronę tytułową partytury Grażyny Bacewicz „Koncert na orkiestrę smyczkową” wydanej przez Polskie Wydawnictwo Muzyczne. Na okładce znajduje się pięciolinia z nutami.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RyCPNjKVBpQ0e/1/13SmTXNNZ0AZneV3CcW9pnJEoIaLll7n.jpg)
Zapowiedzią trzeciego okresu twórczości były takie kompozycje Grażyny Bacewicz, jak: Muzyka na smyczki, trąbki i perkusję (1958), Pensieri notturni na orkiestrę kameralną (1961), Koncert na wielką orkiestrę symfoniczną (1962) czy II Koncert wiolonczelowy (1963). W kolejnych latach swojej działalności twórczej kompozytorka coraz większą uwagę poświęcała kolorystyce dźwiękowej, zwracając się w stronę sonoryzmusonoryzmu, w związku z czym często stosowała nietypową instrumentację, skomplikowane zabiegi rytmiczne i różne interesujące rodzaje artykulacji (np. poprzez wykorzystanie możliwości perkusyjnych instrumentów smyczkowych). Warto wspomnieć o finale II Sonaty na skrzypce solo (1958), w całości ukształtowanym za pomocą artykulacji glissando spiccato. Kompozytorka w dojrzałej twórczości eksperymentowała na gruncie harmoniki na równi traktując wszystkie typy interwałów i akordów w przebiegu pionowym, a w przebiegu poziomym często stosując pochody diatoniczne, chromatyczne, a nawet nawiązania do dodekafoniidodekafonii, jak np. w ostatnich kwartetach smyczkowych.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Utwór muzyczny: Grażyna Bacewicz, „VII Kwartet smyczkowy”, cz. I „Allegro”. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Mimo ewolucji stylu Grażyny Bacewicz możemy wyróżnić szereg cech wspólnych dla wszystkich etapów twórczości Grażyny Bacewicz. Jedną z takich cech jest jednorodność preferowanych gatunków oraz jasność w kształtowaniu formy muzycznej. W twórczości kompozytorki dominują wzorce sonatowe: symfonie, koncerty, tria, kwintety, kwartety, sonaty instrumentalne itp. Możemy wyróżnić także szereg kompozycji o charakterze ludowo‑tanecznym. Warto jednak podkreślić, iż wiele utworów, szczególnie tych powstałych w późniejszym okresie, charakteryzuje się oryginalnym kształtowaniem formy muzycznej, np. Pensieri notturni (1961) oraz Contradizione na orkiestrę kameralną (1966).
Kompozytorka w sposób twórczy odwoływała się do poprzednich epok. Często inspirowała się cechami muzyki barokowej m.in. operując całymi grupami instrumentów poprzez powierzanie tego samego materiału różnym grupom jednocześnie lub na przemian; stosując bogaty arsenał środków polifonicznych czy poprzez wykorzystanie powtarzalności i sekwencyjności. Ważną rolę odgrywały także cechy charakterystyczne dla muzyki klasycznej, takie jak: dualizm tematów, praca motywiczno‑przetworzeniowa czy dzielenie orkiestry na odrębne plany: tematyczny, harmoniczny i wypełniający (często figuracyjny). W twórczości Grażyny Bacewicz zauważalne są również odwołania do typowych cech romantyzmu, jak np. rozbudowanie wszystkich współczynników formy, tworzenie wielkich napięć czy ekspresyjność utworów. Jak wspominała sama kompozytorka: W mojej muzyce dużo się dzieje, jest ona drapieżna, a jednocześnie liryczna. Utworem o silnej ekspresji, łączącym wyżej wymienione cechy jest niewątpliwie I Kwintet fortepianowy (1952).
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Utwór muzyczny: Grażyna Bacewicz, „I Kwintet fortepianowy”, cz. II „Presto”. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Podsumowanie wiadomości
Podsumowując należy podkreślić wszechstronny talent wybitnej polskiej kompozytorki, o której Zygmunt Mycielski wypowiadał się w następujący sposóbZygmunt Mycielski wypowiadał się w następujący sposób: Ciekawa jest twórczość Grażyny Bacewiczówny. Jej zdumiewającą cechą jest gatunek uporu, który w naturalny sposób walczy o swoje miejsce bez względu na to, co się dokoła dzieje lub bez względu na to, że nic się dookoła nie dzieje. Bacewiczówna jest kompozytorką czystej krwi nie tylko dlatego, że pozostaje wierna sobie, że nie ogląda się na to co nowe, a co stare, co modne a co nie. Proporcje instynktu, spekulacij i potrzeby twórczej wydają się być u niej w dużej, naturalnej zgodzie.
![Fotografia przedstawia Akademię Muzyczną im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi – Pałac Karola Poznańskiego – główny budynek uczelni. Na fotografii widać narożny budynek, z dużymi półokrągłymi oknami. Budynek jest ogrodzony czarnym ogrodzeniem. Przed budynkiem znajduje się ulica i przejście dla pieszych.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1YBSSszB9gHa/1/1FhjqEVawvXNDBcfJfMsWMZHNnvAECdd.jpg)
Spacer 3D wokół głównego budynku Akademii Muzycznej im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi – Pałacu Karola Poznańskiego
Zadania
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Utwór muzyczny. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Wysłuchaj powyższego fragmentu muzycznego. Zaznacz właściwy tytuł prezentowanego utworu muzycznego:
- Sinfonietta na orkiestrę smyczkową
- Koncert na orkiestrę smyczkową
- Suita na zespół smyczkowy
Wyjaśnij pojęcie neoklasycyzm.
Wyjaśnij pojęcie sonoryzm.
Przeciągając podane elementy przyporządkuj tytuły utworów Grażyny Bacewicz do właściwych obsad wykonawczych.
skrzypce, fortepian, fortepian, instrumenty dęte, orkiestra kameralna
Oberek | |
Pensieri notturni | |
Suita dziecięca | |
Kwintet |
Grażyna Bacewicz to artystka o wszechstronnych talentach. Zaznacz dziedziny sztuki, którymi się zajmowała.
- malarstwo
- muzyka
- literatura
Podczas zajęć pojawiło się kilka pojęć, które warto zapamiętać. Przeciągając podane elementy z prawej kolumny do lewej połącz w pary słowo z odpowiadającą mu definicją.
rodzaj artykulacji, oznacza płynne przejście od jednego do drugiego dźwięku, technika komponowania za pomocą dwunastu dźwięków, technika kompozytorska, która na pierwszy plan wysuwa brzmienie, kierunek w muzyce XX wieku nawiązujący do klasycyzmu i baroku
Sonoryzm | |
Neoklasycyzm | |
Glissando | |
Dodekafonia |
"O jakim utworze Grażyny Bacewicz Stefan Kisielewski wypowiadał się w następujący sposób? Z czystym sumieniem powiedzieć można, że honor kompozytorów polskich uratowała tym razem ‘baba’ – Grażyna Bacewicz. Utwór (…) napisany z rozpędem i energią, pełen płynnej inwencji i świetnych pomysłów instrumentacyjnych, obudził nas w końcu z letargu. Utwór nawiązuje do jakiegoś Bacha czy Haendla – taki współczesny Koncert Brandenburski. Poczuliśmy tu wreszcie ‘krwisty kawał’ zdrowej i smacznej muzyki, napisanej z potencją twórczą – iście męską”. Koncert jest przykładem twórczego czerpania z tradycji muzycznej poprzez współdziałanie neoklasycznej formy i neobarokowej treści. "
- Koncert na wielką orkiestrę symfoniczną
- Koncert na dwa fortepiany i orkiestrę
- Koncert na orkiestrę smyczkową
Grażyna Bacewicz wielokrotnie nawiązywała w swojej twórczości do cech poprzednich epok muzycznych. Zaznacz epoki, które ją inspirowały do tworzenia niezwykle interesujących utworów muzycznych.
- barok
- klasycyzm
- romantyzm
Słownik pojęć
technika komponowania za pomocą dwunastu dźwięków, stworzona przez austriackiego kompozytora Arnolda Schönberga w latach 20. XX wieku
kierunek w muzyce XX wieku, który nawiązuje do klasycyzmu i baroku, przedstawiciele neoklasycyzmu w muzyce polskiej: m.in. G. Bacewicz, M. Spisak, B. Szabelski
opera skomponowana z myślą o jej wykonaniu radiowym (studyjnym), bez elementu scenografii
technika kompozytorska, która na pierwszy plan wysuwa brzmienie przy prawie całkowitej rezygnacji z tradycyjnie dominujących elementów (melodyki, harmoniki). Kierunek pojawił się w latach 60. XX wieku w muzyce polskiej
Źródło:
Encyklopedia muzyczna PWM, pod red. E. Dziębowskiej, PWM, Kraków 1998
Biblioteka muzyczna
Bibliografia
Encyklopedia muzyczna PWM, pod red. E. Dziębowskiej, PWM, Kraków 1998
http://meakultura.pl/edukatornia/kobieca‑strona‑muzyki‑czesc‑vii‑xx‑wiek‑102
https://pwm.com.pl/pl/aktualnosci/szczegoly/2960714,.html