Fantastyka jako typ twórczości literackiej

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń wie, czym jest fantastyka i fantasy, jakie są różnice między fantastyką, mitologią
i baśniami, czym charakteryzuje się fantastyka naukowa S. Lema.

Uczeń zna klasyków fantastyki: R. Topora i J. R. R. Tolkiena.

Uczeń wie, co to jest neologizm.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi objaśnić pojęcie fantastyki, jako utworu literackiego o specyficznie zarysowanym świecie przedstawionym, w którym pojawiają się elementy cudowności
i nierzeczywistości.

Uczeń rozumie pojęcie groteski i poprawnie stosuje zwroty: groteskowy spór, groteskowy widok, groteskowa postać.

2. Metoda i forma pracy

Metoda podająca: nauczyciel przybliża uczniom zagadnienia z zakresu tematu lekcji. Uczniowie zapisują najważniejsze wiadomości.
Metoda oglądowa: prezentacja filmu Andrzeja Tarkowskiego Solaris (opcjonalnie).

3. Środki dydaktyczne

1. Słownik terminów literackich.

2. Solaris – film w reżyserii Andrzeja Tarkowskiego.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Uczniowie prezentują swoją wiedzę na temat fantastyki. Opowiadają, jakie utworu fantastyczne czytali, o czym traktowały, kim byli ich bohaterowie?

b) Faza realizacyjna

Fantastyka jako typ twórczości literackiej: etymologia słowa „fantastyka” (z gr. – wytwór wyobraźni), świat przedstawiony w utworze fantastycznym, bezkolizyjne przeplatanie się świata rzeczywistego z tworami fantastycznymi. Elementy fantastyczne w opowiadaniach E.T.A. Hoffmana oraz fantastyczne wizje w opowiadaniach E.A. Poego.

Sciene fiction (fantastyka naukowa) jako dziedzina fantastyki: umiejscowienie świata przedstawionego w przyszłości, wizja przyszłości oparta na przewidywaniach dotyczących rozwoju techniki, rezygnacja z baśniowości, brak zjawisk nadprzyrodzonych. Kto jest bohaterem sciene fiction: człowiek czy technika?

Problem z językiem w literaturze fantastycznonaukowej – jak dostosować współczesny język do całkowicie nowej rzeczywistości? Znaczenie neologizmów w sciene fiction.

Do czego może nas doprowadzić rozwój techniki – katastrofizm czy raczej optymizm?

Humanizm i sciene fiction w twórczości S. Lema.

Fantasy jako odmiana literatury fantastycznej: odrzucenie realności, sięganie po groteskę, czyli formy ekscentryczne, wyolbrzymione i przerażające, bogactwo fabuły wypełnionej niezwykłymi wydarzeniami. J.R. Tolkien – klasyk fantasy. Twórczość A. Sapkowskiego.

Baśń – charakterystyka gatunku: geneza gatunku (Indie jako kolebka baśni), sposób kreowania świata przedstawionego (m.in. płynna granica między światem rzeczywistym
a zjawiskami nadprzyrodzonymi). Baśnie braci Grimm i utwory Ch. Andersena.

c) Faza podsumowująca

Powtórzenie i zebranie wiadomości z lekcji. Jaką wizję świata przedstawionego kreuje fantastyka, sciene fiction, fantasy, baśń? Jakie miejsce zajmuje i jaka jest rola człowieka
w fantastycznej rzeczywistości powyższych typów twórczości literackiej?

5. Bibliografia

1. Lem S., Fantastyka i Futurologia, Kraków, Wydawnictwo Literackie 1970.

2. Lem S., Solaris, Kraków, Wydawnictwo Literackie 2003.

3. Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t.1, Warszawa, PWN 1985.

4. Słownik terminów literackich, pod red. J. Sławińskiego, Wrocław, Ossolineum 2000.

5. Tolkien J. R. R., Władca Pierścieni, przekł. M. i C. Frąc, Warszawa, Amber 2001.

6. Zgorzelisk A., Fantastyka, utopia, sciene fiction: ze studiów nad rozwojem gatunków, Warszawa, PWN 1980.

6. Załączniki

brak

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Scenariusz niniejszy jest wprowadzeniem do zajęć, które będą poświęcone konkretnej lekturze z zakresu literatury fantastycznej. Wprowadzenie ma na celu przedstawienie uczniom szerokiego spektrum twórczości literackiej, której świat przedstawiony w różny sposób
i z różnym natężeniem jawi się jako odmienny od naszej rzeczywistości.