Fragment memoriału, który przełożył w imieniu rządu wodzowi naczelnemu Janowi Skrzyneckiemu ks. Adam Czartoryski 14 czerwca 1931 r.

Zapewniano [nas], że po jednym jeszcze zwycięstwie zamienią się ciche słowa i skryte chęci na głośne i oficjalne wyrazy, na skuteczną pomoc i wsparcie. [Jednakże klęska w bitwie pod Ostrołęką wpłynęła negatywnie na skuteczność działań polskiej dyplomacji]. Słowem, cóżkolwiek zechcemy żądać od dworów zagranicznych, czy wdania się, czy mediacji, czy uznania i wsparcia, czy nareszcie formalnego połączenia przez kombinacje dotyczące przyszłego naszego tronu – niczego się nie można od nich spodziewać, niczego, co by choć w części odpowiedziało oczekiwaniom i żądaniom Narodu, chyba że ważne korzyści wojenne poprzedzą korzyści, które by oswobodziły teraźniejsze granice Królestwa i rozstrzygnęły na naszą stronę los tegorocznej kampanii, przynajmniej los wojska nieprzyjacielskiego, dziś przeciw nam walczącego. […] Nic nam dotąd z pewnością nie zapowiada, aby przeciągnione tylko, niepewne, a może pogorszone położenie nasze miało zmienić politykę gabinetów i zachęcić ich do ocalających nas kroków, byleśmy tylko potrafili istnieć jeszcze; owszem, lękać się trzeba, że skoro mocarstwa przewidywać będą nasz bliski upadek, cofną się i powiedzą, jak dotąd mówiły, że nie warto konającego ratować.

B Źródło: Fragment memoriału, który przełożył w imieniu rządu wodzowi naczelnemu Janowi Skrzyneckiemu ks. Adam Czartoryski 14 czerwca 1931 r. Cytat za: Jerzy Łojek, Szanse powstania listopadowego, Warszawa 1966, s. 104–105.

Fragment wiersza rosyjskiego poety Aleksandra Puszkina Oszczercom Rosji z sierpnia 1931 r.

Wy nas – nienawidzicie!
Za co? Czy za to, że na zgliszczach
Płonącej Moskwy, pod przemocą,
My nie uznaliśmy zuchwalca i bożyszcza,
Pod którym legliście dygocąc? 
Czy za to, że w przepaści głąb 
Strąciliśmy bożyszcze ono,
Ciążące państwom zmorą złą,
I okupili własną krwią
Europy wolność – pokój – honor?
[…]
Groźniście w słowach! Lecz spróbujcie czynu!
[…]
Czy nam z Europą wadzić się pierwszyzna?
[…]
Może nas mało? Może ta ojczyzna?
Zali od Permu do Taurydy,
Od chłodnych fińskich skał
Po skwarny brzeg Kolchidy,
Od wstrząśniętego Kremla wrót
Po Chin znieruchomiałych ściany – 
[…]
Nie dźwignie się rosyjski lud? 
Więc nam wyślijcie, krasomówce,
Swych rozjątrzonych synów hufce,
Na polach Rosji dość jest miejsca dla nich
Pośród nieobcych im mogilnych grud.

C Źródło: Fragment wiersza rosyjskiego poety Aleksandra Puszkina Oszczercom Rosji z sierpnia 1931 r. Cytat za: Jerzy Łojek, Szanse powstania listopadowego, Warszawa 1966, s. 102–103.

Współczesny historyk Jerzy Zdrada o przyczynach klęski powstania listopadowego

Zgodnie uważa się, że powstanie prowadzone lepiej wojskowo mogło walczyć z Rosją dłużej i skuteczniej. […] Zapoczątkowane jeszcze w XIX w. […] polemiki publicystyczno‑historyczne trwają nadal. Podkreśla się, że o klęsce powstania [zadecydował], źle wybrany termin podjęcia walki, brak rządu rewolucyjnego, wypuszczenie w.ks. Konstantego, bezczynność pierwszych tygodni, brak inicjatywy strategicznej, rezygnacja z przeniesienia teatru wojny na Litwę, kunktatorskie prowadzenie wojny przez Skrzyneckiego, pasywność wobec Paskiewicza, a wreszcie czynniki polityczne, w tym zwłaszcza oglądanie się na dyplomację europejską i zaniechanie reformy włościańskiej. Ogromny to już, a przecież niepełny katalog… Nic więc dziwnego, że wstrząs wywołany w społeczeństwie polskim nadziejami w okresie zwycięstw, a wnet po nich klęską tak wielką, przez następne dziesięciolecia wpływał na kształtowanie się myśli politycznej i wojskowej, programów ideowych obozów politycznych, znajdował wyraz w wielkiej literaturze i sztuce polskiej.

D Źródło: Współczesny historyk Jerzy Zdrada o przyczynach klęski powstania listopadowego. Cytat za: Jerzy Zdrada, Historia Polski 1795–1914, Warszawa 2005, s. 193–194.

Gustaw Ehrenberg Gdy naród do boju wystąpił z orężem (fragment hymnu z 1831 r.)

Gdy naród na pole wystąpił z orężem,
Panowie na sejmie radzili;
Gdy lud Polski krzyczał: Umrzem lub zwyciężem!
Panowie o czynszach prawili.
Gdy wiara porwała siekiery i kosy,
W siermięgach z województw ruszyła;
Panowie uczone podnosili głosy,
Gadali wymownych słów siła.
[…]
Armaty pod Stoczkiem zdobywała wiara
Rękami czarnemi od pługa,
Panowie w stolicy palili cygara,
Radzili o braciach zza Buga.
Radzili, prawili, i w mądréj swej głowie
Ukuli rozejmy, traktaty;
O cześć wam panowie! o cześć wam posłowie!
O cześć wam hrabiowie, magnaty!
[…]
Ach waszym był synem ów niecny dyktator,
Co zdradził i naród i sławę,
I wódz nasz naczelny, pobożny kunktator,
I zdrajca, co sprzedał Warszawę.
Wieśniacy nie znają Wiedeńskich traktatów,
Nie wierzą w układy z carami,
Lecz biją Moskali, wieszają magnatów,
I mścić się umieją stryczkami.

E Źródło: Gustaw Ehrenberg, Gdy naród do boju wystąpił z orężem (fragment hymnu z 1831 r.), dostępny w internecie: pl.wikisource.org.