A. R. Hall Rewolucja naukowa 1500-1800. Kształtowanie się nowożytnej postawy naukowej

Chrześcijaństwo uczyło [człowieka] patrzeć na kosmos raczej jak na twór Boga niż niezależny organizm. Wszechświat podlegał prawom boskim; jego prawidłowości i harmonie były planowane przez Boga. Ostateczna tajemnica tkwiła raczej w Bogu niż w przyrodzie, którą należało w konsekwencji uważać za zorganizowany przez Boga mechanizm.

1 Źródło: A. R. Hall, Rewolucja naukowa 1500-1800. Kształtowanie się nowożytnej postawy naukowej, Warszawa 1966, s. 56.

M. z Miechowa Dedykacja o dwóch Sarmacjach

Wielu już pisarzy [...] w swoich traktatach i dziełach opisało świat nie wspominając jednak nic o Sarmacjach, tak jakby one były nikomu nie znane. Ci zaś, którzy w swoich pismach i poematach starali się zostawić potomnym wzmiankę o Sarmacjach, pod naciskiem autorytetu starożytności wyrażali się niejasno i niejako błądzili w ciemnościach. A jest już rzeczą nie do zniesienia, że zamieścili w tych opisach wiele zmyślonych opowiadań i baśni o rzeczach zupełnie nieistniejących. Twierdzili oni na przykład, że za Sarmacjami na brzegu Oceanu Północnego leżą Pola Elizejskie [...] i że życie tam trwa wiecznie bez żadnych przykrości i cierpień. [...] Ale przecież i nowsi pisarze głoszą [...] że w tych północnych regionach znajdują się osławione Góry Alańskie [...], z których mają wpływać nie mniej znane rzeki opisane przez geografów i sławnych poetów,jak Don, Dniepr i Boh [...]. Jak poucza doświadczenie, wszystko to jest niezgodne z prawdą i wiadomości te trzeba sprostować jako wynikłe z niewiedzy. My bowiem wiemy dobrze i sami możemy to stwierdzić, że trzy wspomniane rzeki biorą swój początek na terytorium Państwa Moskiewskiego[...].

2 Źródło: M. z Miechowa, Dedykacja o dwóch Sarmacjach, [w:] Wiek XVI-XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. S. B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1997, s. 208.

J. Huizinga Jesień średniowiecza

Stosunek rozkwitającego humanizmu do ducha zamierającego średniowiecza jest o wiele bardziej zawikłany [...]. Nam, którym te dwa kompleksy kulturowe ukazują się ostro rozdzielone, wydaje się, jak gdyby uwrażliwienie na wieczną młodość antyku i negacja całej zużytej aparatury średniowiecznego myślenia zstąpiły na wszystkich jak nagłe objawienie. Jak gdyby umysły, śmiertelnie znużony alegorią i płomienistym stylem epoki, pojęły natychmiast, za jednym zamachem, że nie to jest piękne, ale tamto. Jak gdyby złota harmonia klasyczności stanęła przed ich oczami jako wyzwolenie; jak gdyby objęły one swymi ramionami antyk, wydając radosny okrzyk duszy, która wreszcie znalazła swoje wybawienie.

3 Źródło: J. Huizinga, Jesień średniowiecza, Warszawa 1974, s. 61.

J. Burckhardt Kultura Odrodzenia we Włoszech

Ci ludzie nowocześni, reprezentanci ówczesnej kultury Włoch, byli z natury tak samo religijni jak cały Zachód w dobie średniowiecza, lecz ich potężny indywidualizm nadaje ich religijności charakter czysto subiektywny, a pełnia wrażeń, jakich doznają dzięki odkryciu świata zewnętrznego, wyciska na nich przede wszystkim piętno świeckie. Przy tym bliskie i częste stosunki z Bizancjum i mahometanizm wytworzyły już dawno pewną neutralną tolerancję. A kiedy w dodatku starożytność klasyczna z jej ludźmi i instytucjami stała się ideałem życia - z tą chwilą starożytna spekulatywność i sceptycyzm stawały się niekiedy dominantami włoskiej umysłowości.

4 Źródło: J. Burckhardt, Kultura Odrodzenia we Włoszech, Warszawa 1961, s. 115.