Fragment pokoju religijnego w Augsburgu z 1555 r.

My Ferdynand […] oznajmiamy wszem i wobec:

[…] 2. Ustanawiamy zatem, rozporządzamy, chcemy i rozkazujemy, aby odtąd nikt […] z jakichkolwiek przyczyn […] z drugimi nie spierał się, nie wojował, ale tylko jedna strona drugą powinna pozostawić przy następujących religijnych i ogólnych postanowieniach ułożonego pokoju powszechnego.

3. Nie ma też Cesarski Majestat, My, ani elektorowie, ni książęta, ni stany świętego państwa, prześladować żadnego stanu państwa z powodu [wyznawania] konfesji augsburskiej [tj. luterańskiej], ani inną drogą od tej religii wyznania augsburskiego, wiary, obrzędów kościelnych, zarządzeń i ceremonii [nie ma] odrywać, lecz tylko ma pozostawić w spokoju przy tejże religii.

4. W zamian zaś stany, które należą do wyznania augsburskiego, w równej mierze mają pozostawić bez nagabywania przy ich religii rzymski Majestat Cesarski, Nas i elektorów, książąt i inne stany państwa świętego, które stoją przy starej religii. 

5. Jednak wszyscy inni, którzy do jednej wyżej wymienionych religii nie należą, nie mają być niniejszym pokojem objęci, lecz zupełnie wyłączeni. […]

11. Gdzie jednak Nasi, także elektorów, książąt i stanów poddani, którzy wyznają starą religię lub konfesję augsburską i z powodu tej swojej religii […] w inne miejscowości udać i osiedlić się zechcą, w takim razie wszelkie przybycie i odejście, także sprzedać ich mienia i dóbr za odpowiednie sprawiedliwe wykupienie od poddaństwa i spłat ma być dopuszczone i dozwolone bez przeszkody.

1 Źródło: Fragment pokoju religijnego w Augsburgu z 1555 r. Cytat za:Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1999, s. 137–139.

Fragment traktatu westfalskiego z 1648 r.

Artykuł V 

28.X. Wolne rycerstwo Rzeszy wszyscy poszczególni jego członkowie wraz ze swymi poddanymi, lennami i alodiami, o ile przypadkiem w jakichś miejscach nie okażą się poddanymi innych stanów z racji kwalifikacji dóbr lub z uwagi na charakter terytorium, mają na mocy Pokoju religijnego i niniejszego traktatu to samo stanowisko w zakresie praw religijnych i korzyści stąd płynących, które przysługuje wyżej wspomnianym elektorom, książętom i stanom, i nie wolno przeszkadzać ani niepokoić go w tych prawach pod żadnym pozorem, a ci, których niepokojono, mają wszyscy uzyskać przywrócenie do pierwotnego stanu. 

30.XII. Wreszcie co się tyczy hrabiów, baronów, szlachty, wasali, miast, fundacji, klasztorów, gmin duchownych czy świeckich, skoro tego rodzaju bezpośrednim stanom przysługuje z tytułu praw zwierzchnich na podstawie ogólnej praktyki stosowanej w całej Rzeszy prawo decydowania o przynależności religijnej poddanych, a nieco wcześniej Pokój religijny dał poddanym takich stanów możność emigracji, jeżeli nie zgadzają się z religią władcy terytorium, ponadto zaś gwoli utrzymania większej zgody między stanami zastrzeżono, że nie wolno nikomu przeciągać obcych poddanych na swoją wiarę religijną, lub w tym celu brać ich w obronę względnie patronować im z jakiegokolwiek powodu, przeto postanowiono zgodnie, że stany obu religii będą nadal tego przestrzegać i że nie należy przeszkadzać żadnemu stanowi w wykonywaniu prawa, które mu przysługuje w sprawie religii z tytułu zwierzchnictwa terytorialnego.

2 Źródło: Fragment traktatu westfalskiego z 1648 r. Cytat za: Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1999, s. 241–242.