O liberalizmie

Od roku przeszło nowe hasło obija się o uszy nasze. Wyobrażenia liberalne, mówią jedni, podkopują trony, obalają ołtarze i mieszają świat cały; wyraz ten jest rewolucyjny i znaczenie przywiązane do niego. Co za bluźnierstwo! – mówią inni. […] Wyobrażenia liberalne to są wyobrażenia rozumne; podobało się nam dać im nowe nazwisko, lecz pod jakimkolwiek bądź imieniem, one to powinny kierować rządami i ludami.

Brońmy wyobrażeń i zasad liberalnych przeciwko ich nieprzyjaciołom, ale równie przeciwko ich przyjaciołom […]. Jednym z najpierwszych znamion rządu liberalnego jest wolność żądania obrad publicznych w sprawach tyczących państwa i narodu. Lecz zezwoliwszy na obrady, potrzeba zezwolić i na sprzeciwianie się; ciągłe zaś sprzeciwianie się, czyli opór, w sprawach politycznych zowie się opozycją; wszelki rząd liberalny dozwoli oporu, czyli opozycji; więcej powiem, wymaga jej koniecznie, bo naprzód opór tylko jawny przekonywa o wolności politycznej, po wtóre, że spory ministrów z opozycją odkrywają błędy pierwszych i dają poznać rządowi stan i ducha publiczności; podają sposobność kierowania i władania opinią, tą niewyrachowaną siłą moralną, z której się despotyzm dobrowolnie ogołaca. Prawda, że opozycja niekiedy umilka z przyczyn podłych lub obraźliwych, a kiedy walczy, głaszcze namiętności, wzywa pod swoją chorągiew zazdrość, nienawiść, chciwość i rozwiązłość; prawda, że walcząc, zaprawia oręż jadem potwarzy, przeistacza sprawy najniewinniejsze, czerni zamiary najczystsze i naigrawa się z przymiotów najszlachetniejszych; lecz to wszystko nie przeważa jej korzyści, nie potrafi ona obłąkać umysłu, mogącego wpływać na opinię narodową. Opozycja tylko liberalna może służyć do zjednania rządowi głosu i oklasków publiczności.

Opozycja działa liberalnie, kiedy broniąc swobód konstytucyjnych, szanuje święcie sprawy państwa; kiedy naganiając omyłki i uchybienia, a nawet pociągając do odpowiedzialności osoby występne albo nieroztropne, nie posuwa swych posądzeń do całej klasy tychże osób, o ducha stronnictwa, o zamiary buntownicze, o zamysły nieprawe. Grzeczność w samych sposobach mówienia, zimna krew w dowodzeniu przydają powabów opozycji liberalnej. […]

Rewolucja [francuska] zaczęła się od głoszenia zdań najliberalniejszych; wszystkie stany zdawały się żądać dobra publicznego, nawet z ofiarą korzyści prywatnych. Ale nie nazywajmyż duchem liberalnym ambicji, chciwości i niemoralności ustrojonej w czapkę czerwoną. Nie dbać na uczciwość publiczną, popisywać się grubą mową i obyczajami, naigrywać się ze świetności połączonej z chwałą narodową, wzruszać spokojność sumienia, targać związki familijne, za dobroć niebieską wypłacać się niewdzięcznością piekielną i pod hasłem wolności prowadzić pod miecz katowski monarchę, największego przyjaciela wolności, to zapewne nie są oznaki ducha liberalnego. Jeśli rewolucja niepomyślny skutek wzięła, to dlatego, że lud nie uczuł albo nie zrozumiał wyobrażeń liberalnych […].

1 Źródło: O liberalizmie, [w:] Pamiętnik Warszawski.