Czy Polacy brali udział w wąwozie Somosierra u boku wojsk napoleońskich? Jaki był wynik starcia? Dlaczego malarz przywołał właśnie tę bitwę?

Szarża w wąwozie Somosierra była jednym z ważniejszych polskich sukcesów w ramach kampanii Napoleona − Polacy przeprowadzili atak na blokujące wąwóz wojska hiszpańskie, umożliwiając Francuzom przemarsz w kierunku Madrytu i ostatecznie zdobycie miasta. Obraz Piotra Michałowskiego powstał kilkadziesiąt lat po tym wydarzeniu i kilka lat po upadku powstania listopadowego. Przywołuje „stare dobre czasy” z okresu walk Polaków u boku Napoleona, podkreśla ich bohaterstwo i pokazuje, że są oni zdolni odnosić zwycięstwa nawet w bardzo trudnych warunkach. Jednocześnie stanowi wyraz romantycznej nostalgii, wspomnienie nadziei, która się nie spełniła.

Kto według Matejki ponosił główną odpowiedzialność za upadek Polski − państwa ościenne czy naród polityczny? Co o tym świadczy?

Za błędy, które doprowadziły do rozbiorów Matejko wini elity polityczne. Na obu przedstawieniach władcy mają spuszczone głowy, wydają się nie mieć mocy sprawczej, a głównymi decydentami są przedstawiciele magnaterii. W „Kazaniu Skargi” kaznodzieja ostrzega ich przed upadkiem państwa, a w „Rejtanie” to oni doprowadzają do pierwszego rozbioru. Nawołujący do opamiętania Skarga oraz próbujący powstrzymać posłów przed ratyfikacją rozbioru Tadeusz Rejtan są outsiderami - patriotami, którzy pomimo szczerych chęci nie byli w stanie powstrzymać dewastującej państwo działalności magnaterii.