Władysław Zajewski System wiedeński

Historycy dość często mylą Akt Świętego Przymierza z Aktem Czwórprzymierza z 20 listopada 1815 (podpisany w Wiedniu; poprzedni zaś w Paryżu), który odnawiał przymierze Austrii, Anglii, Rosji i Prus zawarte w Chaumont 9 marca 1814 r. i miał posmak antyfrancuski. Słusznie tedy Metternich w 1824 r. mówił o konieczności odróżnienia tych aktów, bowiem Akt Świętego Przymierza nie był afirmowany przez rządy, gdy więc czyta się w notach dyplomatycznych tej epoki o Przymierzu, to najczęściej mowa jest o akcie z 20 listopada 1815 […] Jeden z najlepszych znawców tematu, prof. Maurice Bourquin, twierdzi, iż jego zasadniczym celem było zwalczanie ducha rewolucyjnego w Europie, zaszczepionego jej przez Napoleona, ale dużym uproszczeniem byłoby w nim widzieć „spisek władców przeciw wolności ludów. Do takiej opinii powinno podchodzić się z poważnym zastrzeżeniem”. W rzeczy samej część europejskiej historiografii bardzo pozytywnie ocenia Akt Świętego Przymierza; jak napisał Walter Alison Phillips – Święte Przymierze „strzegło pokoju podczas tych krytycznych lat, które nastąpiły po upadku Napoleona, i dało światu zachodniemu okazję do cudownego rozkwitu przemysłu i ekonomii, co zmieniło oblicze tego świata”. Pochlebnie o nim pisze także prof. W. Kissinger, twierdząc, iż „rezultatem końcowym polityki Metternicha była stabilizacja Europy, a jej korzyści dla Austrii są niewątpliwe […]. Polityka Metternicha była polityką status quo dzięki wybornemu jej prowadzeniu, nie tylko poprzez nagromadzenie większych sił, lecz przez uzyskanie dobrowolnej zgody partnerów na rzecz własnej wersji legitymizmu.

1 Źródło: Władysław Zajewski, System wiedeński, „Dzieje Najnowsze” 1990, R. 22, s. 106.

Tekst Świętego Przymierza

Pod wpływem wielkich wydarzeń ostatnich lat, które znamionowały dzieje Europy, a w szczególności wobec dobrodziejstw, jakimi Opatrzność boska raczyła obdarzyć państwa, których rządy ufność i nadzieję w niej pokładały, doszły ich Cesarskie i Królewskie wysokości […] do konieczności oparcia stosunków wzajemnych na wzniosłych prawdach, które głosi nauka boskiego Zbawiciela. […] W stosunku do swych poddanych uważać siebie będą za ojców rodziny i będę nimi kierować. […] przy czym trzej sprzymierzeni monarchowie sami uważają się za wyznaczonych przez Opatrzność do rządzenia trzema gałęziami tej samej rodziny […] wyznaczając przez to, że naród chrześcijański, w którego skład wchodzą oni i ich ludy, ma w istocie jednego Pana, który sam tylko posiada władzę – bo w nim jedynie tkwią wszystkie skarby miłości, wiedzy i mądrości nieskończonej, tj. Boga, naszego Boskiego Zbawiciela Jezusa Chrystusa.

2 Źródło: Tekst Świętego Przymierza, [w:] Wiek XIX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów., oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1998, s. 75–76.