Oliver Cromwell o rewolucji angielskiej

Jestem jednym z tych, w których serca Bóg włożył nadzieję na jakieś niezwykłe zrządzenie Opatrzności zgodnie z Jego obietnicami o rzeczach, które mają się kiedyś dokonać. Mam nieodparte wrażenie, że Bóg zaczyna już wypełniać to, co zapowiedział.
Bóg wie, co zamierza zrobić z ludźmi, którzy nazywają Jego rewolucje przedsięwzięciami ludzkimi i umniejszają w ten sposób Jego chwałę. […] Jednym ze sposobów okazywania czci Bogu jest przyznawanie, że dana konieczność została nam przez niego nałożona, gdy rzeczywiście tak się sprawy mają. […] Niektórzy mówią: wszystko to jest wynikiem przebiegłości lorda protektora […] zręczności tego człowieka i chytrości jego planów. […] Cóż to za bluźniercza myśl! […] A zatem za cokolwiek byśmy mieli sądzić ludzi i twierdzić, że ten czy inny człowiek jest przebiegły, roztropny, przenikliwy, strzeżcie się, jeszcze raz powtarzam, przed uważaniem Jego rewolucji za twory myśli ludzkiej.

D Źródło: Oliver Cromwell o rewolucji angielskiej, [w:] Christopher Hill, Oliver Cromwell i Rewolucja Angielska, oprac. I. Szymańska, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988.

Jakub Bossuet o Oliverze Cromwellu

I oto zjawił się człowiek o niepojętej głębi umysłu. Równie przebiegły obłudnik, jak zręczny polityk, zdolny wszystko przedsięwziąć i wszystko ukryć, tak w boju, jak pokoju czynny i niestrudzony, dzięki swej chytrości i przezorności wydarł losowi, co tylko mógł […]. Dostrzegł on, że w nieskończonym zamęcie sekt nieprzestrzegających już żadnych ustalonych praw przyjemność swobodnego dogmatyzowania bez obawy powściągnięcia lub przymusu ze strony jakiejkolwiek władzy duchownej lub świeckiej opanowała wszystkie umysły. Tym sposobem udało mu się zjednać sobie wszystkich i uczynić z potwornego zbiorowiska groźną całość. […] Zręczny ich przewodnik, już to walcząc, już to dogmatyzując, już przybierając tysiączną maskę doktora i proroka, żołnierza i wodza, spostrzegł, że udało mu się tak oczarować wszystkich, że cała armia upatrywała w nim zwierzchnika zesłanego od Boga dla obrony niezawisłości. […] Nie będę opowiadał tu dalszych, nazbyt fortunnych kolei jego przedsięwzięć, słynnych zwycięstw odniesionych na zgrozę cnoty […]. Było zamiarem Opatrzności dać w ten sposób naukę monarchom porzucającym swój Kościół.

C Źródło: Jakub Bossuet o Oliverze Cromwellu, [w:] Wiek XVI–XVIII w źródłach, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1999, s. 305.

Jan Balicki, Maria Bogucka Historia Holandii

Handel zagraniczny był głównym motorem istnienia i działania Republiki Zjednoczonych Prowincji [tj. Holandii] […].

Handel zagraniczny był niemal wyłącznie handlem morskim – transport lądowy był w owym czasie zbyt powolny, uciążliwy i kosztowny, transport rzeczny – poza Renem – również nie odgrywał większej roli. Handlowa flota morska Republiki była w XVII w. najpotężniejsza na świecie. Przyjmuje się, że po oceanach i morzach świata pływało więcej niż 20 tys. statków pod flagą Republiki. Zdaniem ministra Ludwika XIV, Colberta, w połowie XVII w. na 20 tys. statków wielkiej żeglugi 15–16 tys. należało do Holendrów, 3–4 tys. do Anglików, zaledwie 500–600 do Francuzów.

Rozwinięty handel morski – jak już wynika ze wszystkiego powiedzianego wyżej – tylko w niewielkim stopniu dotyczył produktów holenderskich, większość bowiem obrotów związana była z pośrednictwem handlowym.

A Źródło: Jan Balicki, Maria Bogucka, Historia Holandii, Wrocław 1989, s. 188.

Akt nawigacyjny z 1651 r.

Na skutek tego uchwalono akt, który zabraniał wszelkim obcym okrętom przywozić do Anglii jakikolwiek towar z wyjątkiem tego, który stanowi produkt ich własnego kraju, a to pod karą konfiskaty każdego takiego okrętu.

B Źródło: Akt nawigacyjny z 1651 r., [w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole średniej. Rewolucja angielska i jej następstwa, t. 37, oprac. J. Feldman, Kraków 1924, s. 22.