Wywiad Józefa Piłsudskiego dla „Kuriera Porannego” z 25 V 1926 r.

Przypuszczam, że pan pamięta, iż przez cały początek roku bieżącego, nie mówiąc już o końcu ubiegłego roku, toczę usilną walkę o naprawę stosunków w Rzeczypospolitej, specjalnie zaś w wojsku. Walka ta w swoich perypetiach nie dawała nigdy decyzyjnego rezultatu [dającego konkretne decyzje parlamentu i rządu]. Tak, że wydawało mi się, iż przeciwko moim postulatom ześrodkowały się wszystkie siły, które według mnie zatrzymywały proces rozwoju Polski, a zwiększając ustawicznie demoralizację i gangrenę aparatu państwowego, czyniły dla mnie niemożliwym trwanie dłużej w bezczynności. Oburzała mnie specjalnie absolutna bezkarność wszystkich nadużyć w państwie i wzrastająca coraz bardziej zależność państwa od wszystkich „nuworiszów”, którzy na równi ze mną i wielu ludźmi przyszli do państwa polskiego ubodzy i zdążyli kosztem państwa i kosztem wszystkich obywateli w kilka krótkich lat wyrosnąć na potentatów pieniężnych, chcąc, by ku hańbie naszej ojczyzny państwo we wszystkich drobiazgach zależało od nich.

Ostatnim momentem, który mnie zmusił do decyzji, było utworzenie rządu, przypominającego mi bezecnej pamięci rząd […] ludzi, którzy, zdaniem moim, brali udział w najcięższej zbrodni, dokonanej na Polsce – w zabójstwie Prezydenta Rzeczypospolitej, Gabriela Narutowicza, mego zresztą osobistego przyjaciela. Bezkarność w tej dziedzinie z góry przesądzała trwanie bezkarności we wszystkich innych dziedzinach.

A Źródło: Wywiad Józefa Piłsudskiego dla „Kuriera Porannego” z 25 V 1926 r. Cytat za: Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1998.

Fragment wspomnień Adama Pragiera, socjalistycznego polityka i parlamentarzysty w czasach II Rzeczypospolitej, dotyczących okresu po uchwaleniu Konstytucji marcowej

[…] istniała w Polsce samowola administracji, sądy nie były dostatecznie dociekliwe w szukaniu prawdy, szacunek dla prawa był niewielki. Ale przy tym wszystkim pozostała wciąż nietknięta istota demokracji, wyrażająca się w tym, że wbrew możnym wpływom politycznym, wbrew oporowi urzędów i wbrew knowaniom policyjnym, okazało się możliwe, przy użyciu narzędzi kontroli parlamentarnej, prześwietlenie do dna ciemnych zakamarków bezprawia.

B Źródło: Fragment wspomnień Adama Pragiera, socjalistycznego polityka i parlamentarzysty w czasach II Rzeczypospolitej, dotyczących okresu po uchwaleniu Konstytucji marcowej. Cytat za: Adam Pragier, Czas przeszły dokonany, Londyn 1966, s. 295.