Barbara Sałacińska, Sławomir Sałaciński „Rewolucja neolityczna” na Mazowszu. Początki nowoczesnej gospodarki

Do znaczących zmian w życiu społeczności prehistorycznych doszło w północno‑wschodniej Afryce i na Bliskim Wschodzie u schyłku plejstocenu i w początkach holocenu (ok. 13‑8 tys. lat p.n.e.). Wiązały się one z przejściem z gospodarki przyswajającej wyłącznie dobra natury, do wytwórczej – przetwarzającej, prowadzącej do produkcji żywności. Człowiek opanował umiejętność hodowli zwierząt i uprawy roli, udoskonalone i częściowo zmienione zostały technologie wytwórcze, głównie krzemieniarskie, zaczęto zakładać stałe osady, powstawały duże ośrodki osadnicze. Zjawiska te były procesem długotrwałym i wieloetapowym. Prehistorycy określają je mianem „rewolucji neolitycznej”.

c2 Źródło: Barbara Sałacińska, Sławomir Sałaciński, „Rewolucja neolityczna” na Mazowszu. Początki nowoczesnej gospodarki, dostępny w internecie: cejsh.icm.edu.pl [dostęp 29.12.2020 r.].

Piotr Sztompka Socjologia. Analiza społeczeństwa

W socjologii klasycznej XIX w. panuje dyskurs postępu: zmienność uznana zostaje nie tylko za stan normalny, ale co więcej pożądany i prowadzący do ciągłego doskonalenia społeczeństwa. Panuje fetyszyzacja i idealizacja zmienności: nowość, oryginalność, innowacja traktowane są jako wartości autoteliczne. Panuje optymizm historiozoficzny: świat idzie stale ku lepszemu. Dokonuje się generalizacja idei zmian społecznych w pojęciu nowoczesności. (…)

1 Źródło: Piotr Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków 2012, s. 513.

Piotr Sztompka Socjologia. Analiza społeczeństwa

W XX w. pojawiają się nowe wątki selektywnej krytyki nowoczesności: wątek „buntu mas” Ortegi y Gasseta, „samotności w tłumie” Davida Riesmana, wątek ekologiczny i surowcowy, wątek industrializacji wojny i ludobójstwa. Te cząstkowe krytyki przeradzają się w drugiej połowie stulecia w bardziej totalną negację nowoczesności. Pojawiają się rozmaite katastroficzne wizje przyszłości, odrzuca się dalszą sensowność kategorii postępu. Dyskurs postępu zastąpiony zostaje dyskursem kryzysu, samo pojęcie kryzysu uzyskuje przy tym nowy sens, odmienny od etymologicznego, jako tzw. kryzys chroniczny, ciągły i nieprzezwyciężalny.

1 Źródło: Piotr Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków 2012, s. 513.

Zachowania polityczne

Przez dziesiątki lat społeczeństwo superbogatych krajów‑eksporterów ropy, takich jak Bahrajn czy Zjednoczone Emiraty Arabskie, były ekonomicznie bezpieczniejsze niż jakiekolwiek inne na świecie. Ale nie wykazywały żadnych oznak silnych aspiracji wolnościowych wśród swoich obywateli, choć dostarczały hojnych świadczeń społeczeństwu. Powodem tego wprawiającego w zakłopotanie zjawiska może być to, że indywidualizacja w tych społeczeństwach nie jest bardzo zaawansowana. Mimo dostatku materialnego społeczeństwo te są ciągle kształtowane przez tradycyjne wzorce społeczne. Gospodarka oparta na eksploatacji zasobów nie ma tego samego wpływu modernizującego, co gospodarka wiedzy, nawet jeśli wydobycie ropy czyni ją bogatą. Natomiast preindustrialne społeczeństwa właścicieli i kupców, takie jak społeczeństwo amerykańskie, angielskie, holenderskie i szwajcarskie w XVIII w., były dalekie od bogactwa według dzisiejszych standardów. Wobec braku państwa opiekuńczego, które radzi sobie z większością zagrożeń egzystencjalnych, ludzie nie mieli poczucia bezpieczeństwa pod względem ekonomicznym. Ale jako właściciele swojej ziemi i panowie samych siebie na rynku, doświadczyli znacznego stopnia autonomii jednostki. Nieprzypadkowo dokładnie te same merytokratyczne społeczeństwa oparte na klasie średniej wykazały silne oznaki masowych aspiracji wolnościowych, kiedy właściciele i mieszkańcy miast domagali się praw obywatelskich i „przedstawicielstwa albo braku opodatkowania” (no taxation without reoresentation) w trakcie liberalnych rewolucji XVII i XVIII w.

2 Źródło: Zachowania polityczne , t. 1, red. Hans-Dieter Klingemann, Russell J. Dalton, tłum. Andrzej Brzóska, Tomasz Płudowski, Anna Stencel, Kinga Wojtas, Warszawa 2010, s. 249.