Opracowanie merytoryczne: Małgorzata Luc, Jacek Szmańda
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., CC BY-SA 3.0, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/.
Film nawiązujący do treści materiału - dotyczy czynników kształtujących powstawanie wybrzeży wysokich.
Polecenie 1
Przyporządkuj rodzaj wybrzeża do mapy.
RA4fqGxf8Oi781
Ćwiczenie 1
Wybierz jedno nowe słowo poznane podczas dzisiejszej lekcji i ułóż z nim zdanie.
Wybierz jedno nowe słowo poznane podczas dzisiejszej lekcji i ułóż z nim zdanie.
Polecenie 1
RT38n4s5AX8hW
(Uzupełnij).
Polecenie 2
Opisz proces tworzenia się platformy akumulacyjnej i abrazyjnej.
R6HTN7AUKetev
(Uzupełnij).
Platforma abrazyjna – rodzaj przybrzeżnej powierzchni zrównania powstałej na skutek niszczenia brzegu morza lub dużego jeziora przez uderzające o brzeg fale, które rozkruszają i odrywają materiał skalny lub piasek. W związku z abrazją i falowaniem następuje przemieszczanie się materiału z klifu w stronę akwenu na długości załamywania się fal (przybój). Na przedpolu zniszczonego klifu powiększa się obszar właściwej platformy abrazyjnej, która tworzy płaską powierzchnię lekko nachyloną od lądu w kierunku morza.
Materiał skalny jest przeciągany przez fale w stronę morza i z powrotem do lądu, co skutkuje powstawaniem powierzchni abrazyjno‑akumulacyjnej pokrytej cienką warstwą rumowiska. W pewnej odległości od klifu, w strefie najsilniejszego łamania się fal przyboju, na powierzchni abrazyjno‑akumulacyjnej powstaje wał transportowanego materiału. Obszar właściwej akumulacji, gdzie odkłada się najwięcej rumowiska, znajduje się za załomem ograniczającym platformę abrazyjną w stronę przybrzeża.
Na wybrzeżach podlegających pływom platformy abrazyjne mogę mieć znaczną szerokość.
Część platformy abrazyjnej, która znajduje się tuż obok niszczonego klifu, to plaża.
Polecenie 3
Opisz, jak falowanie i wahania poziomu morza wpływają bądź wpłynęły na powstawanie wybrzeży wysokich.
Ri26OBBel82OS
(Uzupełnij).
Na stromych wybrzeżach skalnych uderzanie fal o brzeg powoduje ich kruszenie wskutek rozsadzającej działalności wody dostającej się w szczeliny skalne. Dochodzi przy tym do zjawiska kawitacji, a więc uwięzienia poduszki powietrznej pomiędzy falą a powierzchnią brzegu. Jej rozerwanie wyzwala dodatkową energię, powodującą niszczenie skał. Znaczny potencjał energetyczny fal pozwala im na przenoszenie fragmentów skalnych, które uderzają w brzeg, osłabiając w ten sposób wytrzymałość podłoża. Jeśli miotane odłamki są twardsze niż skała tworząca brzeg (np. kwarcytowe otoczaki uderzające w klify z miękkich piaskowców), wtedy destrukcja brzegu zachodzi szczególnie intensywne. Przy mniejszej energii odłamki skalne są przesuwane po podłożu i powodują jego ścieranie, którego efektywność będzie także zależała od różnic wytrzymałości na ścieranie pomiędzy otoczakiem a podłożem.
Poziom morza w oceanie światowym nie jest stały, ale podlega długo- i krótkookresowym zmianom o różnej amplitudzie. Wahania te wpływają nie tylko na rozwój rzeźby wybrzeży, ale także na ewolucję przybrzeżnych części lądów. Efektem wzrostu poziomu morza jest transgresja, czyli przesuwanie się linii brzegowej w kierunku lądu i zalewanie najniżej położonych obszarów. Jej przeciwieństwem jest regresja morza, wówczas linia brzegowa przesuwa się w kierunku morza, a powierzchnia lądu powiększa się. Dowodem zmian poziomu morza w przeszłości są formy rzeźby litoralnej znajdujące się w głębi lądu i powyżej zasięgu współczesnego oddziaływania falowania i prądów, a także reliktowe osady środowiska litoralnego. O obniżeniu poziomu morza w przeszłości świadczą zatopione formy brzegowe: klify, platformy przybrzeżne i plaże.
Zmiany poziomu morza mogą wynikać z dwóch przyczyn:
podniesienia lub obniżenia się poziomu morza w oceanie światowym, które mają charakter globalny, gdyż poszczególne fragmenty oceanu światowego funkcjonują jako naczynia połączone;
podniesienia lub obniżenia się lądu, co jest zjawiskiem o charakterze lokalnym lub regionalnym, wynikającym z tendencji tektonicznych danego obszaru. O wzroście poziomu morza informują przede wszystkim częściowo zalane formy dolinne, będące dzisiaj zatokami morskimi. Ich zróżnicowane nazewnictwo odzwierciedla genezę, a wyróżnia się wśród nich między innymi:
fiordy, czyli głębokie doliny lodowcowe o stromych zboczach, często przegłębione. Występują w przybrzeżnych obszarach górskich, np. w Norwegii, na Alasce, Wyspie Południowej Nowej Zelandii i na południowym skraju Ameryki Południowej;
riasy, czyli wybrzeże na skraju obszaru górskiego (ale nie zlodowaconego) lub wyższego, rozcięte przez głębokie doliny rzeczne będące obecnie zatokami. Powstałe w wyniku podnoszenia się poziomu wód morskich lub obniżenia lądu. W przeciwieństwie do fiordów w ich dnie nie ma progów skalnych i przegłębień. Riasy są typowe dla atlantyckich wybrzeży Europy (północna Hiszpania, Półwysep Bretoński, Kornwalia).