Przeczytaj
Falowanie
Falowanie jest najłatwiej dostrzegalnym przejawem ruchu wody w zbiorniku. Odbywa się pod wpływem wiatru, którego prędkość jest spowalniana przy powierzchni lustra wody wskutek tarcia, co z kolei powoduje lokalne różnice ciśnienia. Ich skutkiem jest powstawanie nierówności lustra wody, czyli fal.
W obrębie pojedynczej fali ruch wody odbywa się po kołowej lub zdeformowanej orbicie, a obserwowane zjawisko „przemieszczania się” fali jest odzwierciedleniem przenoszenia momentu pędu. Falowanie może być opisane kilkoma parametrami, z których do najważniejszych należą:
długość fali, czyli odległość pomiędzy sąsiednimi grzbietami;
wysokość fali, czyli różnica wysokości między grzbietem a doliną;
stromość fali, czyli stosunek wysokości do długości;
prędkość fali, czyli tempo przemieszczania się grzbietu;
okres fali, czyli czas, w którym cząstka wody biorąca udział w ruchu falowym wykona pełne okrążenie po swojej orbicie.

Na stromych wybrzeżach skalnych uderzanie fal o brzeg powoduje jego kruszenie wskutek rozsadzającej działalności wody dostającej się w szczeliny skalne. Dochodzi przy tym do zjawiska kawitacji, a więc uwięzienia poduszki powietrznej pomiędzy falą a powierzchnią brzegu. Jej rozerwanie wyzwala dodatkową energię, która powoduje niszczenie skał. Znaczny potencjał energetyczny fal pozwala im na przenoszenie fragmentów skalnych, które uderzają w brzeg, osłabiając w ten sposób wytrzymałość podłoża. Jeśli miotane odłamki są twardsze niż skała, z której zbudowany jest brzeg (np. kwarcytowe otoczaki uderzające w klify z miękkich piaskowców), wtedy destrukcja brzegu zachodzi szczególnie intensywne. Przy mniejszej energii odłamki skalne są przesuwane po podłożu i powodują jego ścieranie, którego efektywność będzie także zależała od różnic wytrzymałości na ścieranie pomiędzy otoczakiem a podłożem.
Prądy przybrzeżne
Prądy odgrywają znaczącą rolę w transporcie materiału skalnego wzdłuż wybrzeża oraz prostopadle do niego – są to prąd rozrywający (strugowy) oraz prąd porywający. Razem tworzą one komórki cyrkulacyjne, w których odbywa się krążenie wody i materiału skalnego budującego plażę i dno morskie w strefie brzegowej.
Pływy
Regularne wahania poziomu morza wywołane oddziaływaniem grawitacyjnym Ziemi z Księżycem i Słońcem nazywane są pływami. Względny ruch tych trzech ciał niebieskich powoduje, że w danym miejscu dwukrotnie w ciągu doby księżycowej (trwającej 24 godz. i 48 minut) występuje podniesienie się poziomu morza.
Pływy powodują erozjęerozję. Przypływ w wąskich estuariach może powodować powstanie fali pływowej, która przemieszcza się w kierunku brzegu z prędkością do 30 km na godzinę. Podobnie silne prądy tworzą się podczas odpływu. Oddziałują one niszcząco na podłoże, pogłębiając kanały pływowe. Fale pływowe wędrują także w górę dolin rzecznych, na odległość przekraczającą nawet 100 km, a ich wysokość może wynosić kilka metrów (np. Zatoka Fundy – Kanada). Ich obecność w znaczący sposób zmienia przebieg procesów fluwialnych.
Pływy na Bałtyku są niemal niewidoczne. Przyczyną tego jest brak szerokiego połączenia z oceanem, mała masa wody w morzu znacznie płytszym i mniejszym niż ocean. W obszarze południowego Bałtyku, gdzie głębokość nie przekracza 100 metrów, poziom wody podczas przypływu podnosi się zaledwie o centymetr.

Zmiany poziomu morza
Poziom wód nie jest stały, ale podlega długo- i krótkookresowym zmianom o różnej amplitudzie. Wahania te wpływają nie tylko na rozwój rzeźby wybrzeży, ale także na ewolucję przybrzeżnych części lądów. Efektem wzrostu poziomu morza jest transgresja, czyli przesuwanie się linii brzegowej w kierunku lądu i zalewanie najniżej położonych obszarów. Jej przeciwieństwem jest regresja – wówczas linia brzegowa przesuwa się w kierunku morza, a powierzchnia lądu powiększa się. Dowodem zmian poziomu morza w przeszłości są formy rzeźby litoralnej znajdujące się w głębi lądu i powyżej zasięgu współczesnego oddziaływania falowania i prądów, a także reliktowe osady środowiska litoralnego. O obniżeniu poziomu morza w przeszłości świadczą zatopione formy brzegowe: klify, platformy przybrzeżne i plaże.
Zmiany poziomu morza mogą wynikać z dwóch przyczyn:
podniesienia lub obniżenia się poziomu morza w oceanie światowym, które mają charakter globalny, gdyż poszczególne fragmenty oceanu światowego funkcjonują jako naczynia połączone;
podniesienia lub obniżenia się lądu, co jest zjawiskiem o charakterze lokalnym lub regionalnym, wynikającym z tendencji tektonicznych danego obszaru.
W wyniku działania tych czynników powstało kilka typów wybrzeży wysokich:
wybrzeża klifowe – są to wybrzeża pochodzenia morskiego (talasogeniczne), to znaczy ukształtowane przez procesy falowania i pływów;
wybrzeża limanowe – wybrzeża pochodzenia rzecznego (potamogeniczne);
fiordowe, fierdowe, szkierowe – są to wybrzeża zstępujące (zanurzające się), ukształtowane przez wcześniejszą działalność lodowcową;
riasowe, dalmatyńskie – ukształtowane przez procesy tektoniczne i subarealne (tektogeniczne).
Słownik
proces niszczenia brzegów przez falującą wodę
proces gromadzenia się osadów w wyniku działalności wody, wiatru lub lodowca
procesy niszczenia skorupy ziemskiej polegające na żłobieniu i rozcinaniu powierzchni przez wody, lodowce i wiatr połączone z usuwaniem powstających produktów niszczenia
hydrologia rzek – nauka geograficzna zajmująca się badaniem rzek; dzieli się na następujące nauki: hydrografia rzek, teoria odpływu, teoria procesów korytowych
(gr. thalassa ‘morze’) ruchy pionowe, które powodują stopniowe obniżanie się lądu, a w efekcie przekształcenie go w dno oceaniczne, powodują transgresję morza