Schemat przedstawia 11 monitoringów składających się na jakość środowiska. Opisano: 1. Monitoring jakości powietrza. Zakres monitoringu: Badanie i ocena jakości powietrza w strefach obejmujących aglomeracje o liczbie mieszkańców powyżej 250 tys., miasta o liczbie mieszkańców powyżej 100 tys., pozostały obszar województwa, niewchodzący w skład miast powyżej 100 tys. oraz aglomeracji. Pomiary obejmują stężenia: SO₂, NO₂, PM10, PM2,5, CO, benzenu, O₃ oraz Pb, As, Cd, Ni i B(a)P w pyle PM10 w powietrzu i są wykonywane w sposób ciągły (pomiar automatyczny) lub systematyczny (pomiar manualny). Na stronie internetowej GIOŚ powietrze. gios.gov.pl prezentowane są również bieżące dane pomiarowe z kilkudziesięciu stacji dotyczące jakości powietrza – SO₂, NO₂, PM10, PM2,5, CO, benzen, O₃. Pomiary chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeń do podłoża prowadzone na 22 stacjach i obejmujące SO₄^2-, NO₃^-, Cl^-, NH₄⁺, Na⁺, Ca^2+, Mg ^2+, K⁺, azot ogólny i fosfor ogólny, pH oraz metale ciężkie (Zn, Cu, Pb, Ni, Cd, Cr). Badania tzw. stężeń tłowych wymienionych powyżej substancji w powietrzu prowadzone w wybranych stacjach w województwach: dolnośląskim, kujawsko-pomorskim, mazowieckim, śląskim i warmińsko-mazurskim oraz na stacjach należących do europejskiego programu monitorowania i oceny jakości powietrza (EMEP) w Łebie, Jarczewie, Puszczy Boreckiej i na Śnieżce. Pomiary stanu warstwy ozonowej nad Polską oraz natężenia promieniowania UV-B realizowane na stacji Belsk należącej do Światowego Systemu Obserwacji Ozonu; na podstawie uzyskanych danych dokonywana jest ocena stanu warstwy ozonowej oraz promieniowania UV-B dla Polski w powiązaniu z oceną stanu warstwy ozonowej w skali globalnej. Na zdjęciu jest niewielki blaszany budynek. Służy do pomiarów. Na jednej ze ścian ma napis: Ochrona środowiska. Podpis pod zdjęciem: Automatyczna stacja pomiarowa jakości powietrza. Na mapie Polski na zielono zaznaczono klasę wynikową A, a na szaro C. Kolorem szarym objęto część powiatów między innymi w województwach: mazowieckim, pomorskim, łódzkim, śląskim, małopolskim, podkarpackim, opolskim. Podpis pod zdjęciem: Przykład prezentacji wyników oceny jakości powietrza w strefach określona na podstawie 24-godzinnych stężeń pyłu PM10. Zdjęcie przedstawia stronę internetową Inspekcji Ochrony Środowiska. Jest na niej fragment mapy Europy wraz z Polską. Po prawej stronie można zaznaczyć zanieczyszczenia poszczególnymi pyłami, a poniżej jest legenda. Podpis pod zdjęciem: Bieżące dane dotyczące jakości powietrza, 2. Monitoring jakości śródlądowych wód powierzchniowych. Monitoring wód powierzchniowych prowadzony jest w trzech różnych zakresach: monitoring diagnostyczny mający na celu ustalenie stanu wód powierzchniowych, określenie antropogenicznych oddziaływań, dokonanie oceny długoterminowych zmian stanu wód, monitoring operacyjny prowadzony w celu ustalenia stanu wód powierzchniowych o określonym przeznaczeniu użytkowym lub oceny skuteczności programów naprawczych, monitoring badawczy podejmowany doraźnie m.in. w celu określenia wielkości i wpływu przypadkowego zanieczyszczenia wód, monitoring obszarów chronionych prowadzony w takim zakresie jak diagnostyczny i operacyjny na obszarach chronionych (np. w ujęciach wody pitnej, na obszarach Natura 2000 itp.). Zakres monitoringu: badania i ocena stanu rzek, w tym zbiorników zaporowych, badania i ocena stanu jezior, badania i ocena jakości osadów dennych w rzekach i jeziorach, badania i ocena stanu wód przejściowych i przybrzeżnych, obserwacje elementów hydromorfologicznych wód powierzchniowych. W wodach powierzchniowych badane są różnorodne elementy biologiczne oraz wskaźniki charakteryzujące stan fizyczny i chemiczny, w tym warunki termiczne, warunki tlenowe i zasolenie, odczyn pH, substancje biogenne oraz substancje chemiczne szkodliwe dla środowiska wodnego. Dobór badanych elementów zależy od rodzaju monitoringu. Ocena stopnia zanieczyszczenia wód powierzchniowych odbywa się poprzez porównanie wartości stwierdzanych w badaniach z normami określonymi w aktach prawnych. Na tej podstawie przeprowadza się klasyfikację wód wg pięciostopniowej skali. I – wody bardzo dobrej jakości niewykazujące żadnego oddziaływania antropogenicznego, II – wody dobre, wykazujące niewielki wpływ oddziaływania czynników antropogenicznych, III – wody zadowalające, wykazujące przeciętny wpływ oddziaływania czynników antropogenicznych, IV – wody niezadowalającej jakości wykazujące, na skutek oddziaływań antropogenicznych, zmiany ilościowe i jakościowe w populacjach biologicznych, V – wody złej jakości, nienadające się do spożycia, charakteryzujące się zanikiem znacznej części populacji biologicznych. Wyniki oceny przedstawiane są w granicach Jednolitych Części Wód Powierzchniowych (JCWP). Mapa Polski przedstawia miejsca, w którym jest dobry i zły stan wód. Zły obejmuje niemal cały kraj z nielicznymi wyjątkami głównie na północy kraju. Podpis pod zdjęciem: Przykład prezentacji wyników oceny jakości wód rzecznych w granicach JCWP w latach 2011–2016. Na mapie Polski zaznaczono jeziora ze stanem chemicznym dobrym i złym. Stan chemiczny dobry zdecydowanie przeważa nad złym. Jeziora zaznaczono w północnej części Polski i województwie lubelskim. Podpis pod zdjęciem: Przykład prezentacji wyników oceny jakości wód jeziornych w granicach JCWP w latach 2011–2016. Zdjęcie przedstawia kobietę w białym fartuchu pracującą w laboratorium., 3. Monitoring jakości śródlądowych wód podziemnych. Monitoring wód podziemnych prowadzony jest podobnie jak w przypadku wód powierzchniowych w trzech różnych zakresach, są to: monitoring diagnostyczny, operacyjny i badawczy. Badania jakości wód podziemnych są prowadzone w około 1200 punktach pomiarowych (studnie wiercone, piezometry i in.), w których ujmowane są głównie płytkie poziomy występujące przeważnie w obrębie czwartorzędowego piętra wodonośnego. Zakres monitoringu: elementy fizykochemiczne, m.in.: ogólne: odczyn, temperatura, przewodność elektrolityczna, tlen rozpuszczony, węgiel organiczny, nieorganiczne: amoniak, azotany, azotyny, bor, chlorki, cyjanki, fosforany, metale ciężkie, węglowodory, pestycydy. Ocena stopnia zanieczyszczenia wód podziemnych odbywa się poprzez porównanie wartości stwierdzanych w badaniach z normami określonymi w aktach prawnych. Na tej podstawie przeprowadza się klasyfikację wód wg pięciostopniowej skali.  Wyniki oceny przedstawiane są w granicach Jednolitych Części Wód Podziemnych (JCWPd). Zdjęcie przedstawia niski słupek stojący wśród traw na wybetonowanej podstawie. Podpis pod zdjęciem: Piezometr do pomiarów wód podziemnych. Na mapie Polski zaznaczono kolorami stan chemiczny wód podziemnych. Dominuje stan dobry. Stan słaby występuje miejscami głównie w północnej Polsce. Podpis pod zdjęciem: Przykład prezentacji wyników oceny stanu chemicznego wód podziemnych w granicach JCWP w 2016 roku., 4. Monitoring jakości Morza Bałtyckiego. Badania stanu środowiska wód morskich polskiej strefy Bałtyku obejmują monitoring strefy głębokowodnej (stacje badawcze w rejonie Basenu Gotlandzkiego, Głębi Bornholmskiej i Głębi Gdańskiej) oraz uzupełniający program badań strefy przybrzeżnej, zatok i zalewów (Zatoka Gdańska i Pomorska, Zalew Wiślany i Szczeciński). Zakres monitoringu: wskaźniki fizykochemiczne, m.in. temperatura, zasolenie, stężenie tlenu, widoczność, zawartość biogenów, metali ciężkich i trwałych związków organicznych, wskaźniki biologiczne środowiska morskiego, m.in. ichtiofauna, fitoplankton, zooplankton, fitobentos, zoobentos oraz poziom substancji szkodliwych w wodzie i organizmach morskich i zawartości radionuklidów w wodzie i osadach, monitoring gatunków i siedlisk morskich, pomiary odpadów w środowisku morskim oraz hałasu podwodnego. Fragment mapy północnej Polski przedstawia przykład pomiarów Morza Bałtyckiego. Wybrzeże podzielono na Basen Bornholmski, wschodni Basen Gotlandzki, Basen Gdański. W ich obrębie są miejsca zaznaczone kolorowymi punktami. Punkty oznaczają między innymi hydrologię, fitoplankton, substancje niebezpieczne w rybach. Podpis pod zdjęciem: Punkty pomiarowe monitoringu Morza Bałtyckiego., 5. Monitoring jakości gleby i ziemi. Monitoring chemizmu gleb ornych Polski jest realizowany od roku 1995 w 5-letnich cyklach. Próby gleb z profili glebowych pobierane są w 216 stałych punktach pomiarowo-kontrolnych, zlokalizowanych na gruntach ornych w obrębie charakterystycznych dla Polski typów gleb i w zróżnicowanych warunkach antropopresji. Zakres monitoringu: 40 parametrów fizyko-chemicznych, w tym m.in.: uziarnienie, zawartość próchnicy, różne typy kwasowości, w tym odczyn pH, zawartość CaCO₃, zasobność w składniki pokarmowe, zawartość azotu ogólnego, węgla organicznego, WWA, siarki, fosforu, potasu, magnezu, wapnia, sodu oraz metali ciężkich. Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb odbywa się poprzez porównanie wartości stwierdzanych w badaniach z normami określonymi w aktach prawnych. Na zdjęciu mężczyzna stoi na łące. Trzyma w dłoni plastikowy pojemnik i przesypuje jego zawartość do przezroczystego worka. Podpis pod zdjęciem: Pobór próbki gleby sondą glebową., 6. Monitoring przyrody. Monitoring przyrody służy uzyskaniu informacji w skali regionu biogeograficznego oraz całego kraju dotyczących stanu zachowania wybranych dzikich gatunków flory i fauny oraz siedlisk przyrodniczych. Zakres monitoringu: Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000. Badania są przeprowadzane na powierzchniach próbnych i obejmują: 67 typów siedlisk przyrodniczych na łącznie ok. 4 tys. stanowisk, 62 gatunki roślin na 517 stanowiskach i 75 gatunków zwierząt na 1648 stanowiskach na obszarze całego kraju ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000. Na ich podstawie są oceniane parametry stanu siedlisk i gatunków oraz potrzeby ich ochrony. Badaniami są także objęte siedliska i gatunki morskie. Monitoring ptaków. Monitoring ptaków składa się z czterech programów: Monitoringu Gatunków Rozpowszechnionych, Gatunków Średniolicznych, Gatunków Przelotnych oraz Gatunków Rzadkich i obejmuje takie parametry jak: liczebność populacji, areał, trendy i status ochrony. Obszarami monitorowanymi są całkowite powierzchnie lęgowe gatunku. Monitoringiem Ptaków Polski objęto prawie 20% powierzchni kraju, 169 gatunków ptaków lęgowych, 24 gatunki ptaków zimujących (wody śródlądowe, wody przybrzeżne Bałtyku), 3 gatunki ptaków wędrownych. Wykres dotyczy udziału procentowego poszczególnych ocen stanu ochrony dla siedlisk przyrodniczych, gatunków roślin i zwierząt w danym regionie biogeograficznym. Wykresy dotyczą regionu biogeograficznego kontynentalnego, regionu biogeograficznego alpejskiego, regionu morskiego Morza Bałtyckiego. Region biogeograficzny kontynentalny: siedliska 71 typologii – 10% FV właściwy stan ochrony, 53% U1 niezadowalający stan ochrony, 28 U2 zły stan ochrony, 8% XX nieznany stan ochrony; rośliny 41 gatunków - 22% FV właściwy stan ochrony, 53% U1 niezadowalający stan ochrony, 24% U2 zły stan ochrony; zwierzęta 128 gatunków - 30% FV właściwy stan ochrony, 40% U1 niezadowalający stan ochrony, 12% U2 zły stan ochrony, 18% XX nieznany stan ochrony. Region biogeograficzny alpejski: siedliska 41 typów – 49% FV właściwy stan ochrony, 48% U1 niezadowalający stan ochrony, 10% U2 zły stan ochrony, 3% XX nieznany stan ochrony; rośliny 20 gatunków - 60% FV właściwy stan ochrony, 34% U1 niezadowalający stan ochrony, 5% U2 zły stan ochrony; zwierzęta 89 gatunków - 31% FV właściwy stan ochrony, 21% U1 niezadowalający stan ochrony, 9% U2 zły stan ochrony, 38% XX nieznany stan ochrony. Region morski Morza Bałtyckiego: siedliska 4 typologii - 100% XX Nieznany stan ochrony, zwierzęta cztery gatunki - 25% U1 niezadowalający stan ochrony, 74% U2 zły stan ochrony. Podpis pod zdjęciem: Stan ochrony gatunków i siedlisk przyrodniczych., 7. Monitoring lasów. W ramach monitoringu lasów jest realizowana ocena stanu zdrowotnego lasów w ramach krajowej sieci stałych powierzchni obserwacyjnych (SPO). Badaniami są objęte drzewostany wszystkich gatunków lasotwórczych w wieku powyżej 20 lat, w lasach wszystkich kategorii własności. Zakres monitoringu: SPO I rzędu (2294): obserwacje cech morfologicznych koron drzew, w tym utrata liści (defoliacja), ich przebarwienie, uszkodzenia pni i konarów drzew, pomiary obwodu i in. SPO II rzędu (148): obserwacje jak w SPO I oraz badania składu chemicznego liści, różnorodności biologicznej, odnowień naturalnych, miąższości i przyrostu drzewostanów oraz badania chemizmu gleb. SPO MI – monitoringu intensywnego (12): pomiary i obserwacje jak w SPO I i SPO II oraz badania zanieczyszczeń powietrza, badania chemizmu opadu atmosferycznego, badania chemizmu opadu podkoronowego i spływu po pniach, badania roztworów glebowych, pomiary meteorologiczne. Na mapie Polski zaznaczono drzewostany uszkodzone oraz zdrowe. Uszkodzone, powyżej 25% występują na znacznym obszarze Polski, z wyjątkiem wyjątkiem północnej części Polski, w tym zachodniego wybrzeża Bałtyku, i zachodniej. Tam oraz na pozostałym obszarze kraju drzewostany zaznaczono na poziomie ostrzegawczym od 11 do 25%. Uszkodzenia lasów poniżej 10% nie występuje. Podpis pod zdjęciem: Poziom uszkodzenia lasów w 2016 roku na podstawie oceny defoliacji na stałych powierzchniach obserwacyjnych., 8. Monitoring hałasu. Pomiary prowadzone w poszczególnych porach roku, z uwzględnieniem zróżnicowanych aktywności źródeł hałasu i warunków meteorologicznych, są źródłem informacji dla potrzeb ochrony przed hałasem. Na podstawie ich wyników wyznacza się w wybranych obszarach długookresowe wartości średnich poziomów dźwięku i sporządza mapy akustyczne. Zakres monitoringu: Pomiary i ocena stanu akustycznego środowiska. Badania hałasu drogowego. Badania hałasu kolejowego. Badania hałasu lotniczego. Badania hałasu przemysłowego. Na ilustracji jest mapa akustyczna Warszawy. W centrum poziom hałasu jest najwyższy - od 60 do 70 decybeli. Na obrzeżach hałas jest niższy., 9. Monitoring promieniowania jonizującego. Pomiary służą do bieżącej oceny stopnia skażenia promieniotwórczego atmosfery na obszarze kraju oraz wczesnego ostrzegania ludności przed niebezpieczeństwem radiacyjnym. Monitoring jest realizowany na 9 stacjach (w Warszawie, Gdyni, Włodawie, Świnoujściu, Gorzowie/Poznaniu, Lesku, Zakopanem, Legnicy, Mikołajkach), które stanowią element krajowej sieci wczesnego wykrywania. Zakres monitoringu: ciągły pomiar mocy dawki promieniowania gamma w powietrzu na wysokości 1 m od podłoża, ciągły pomiar radioaktywności próbek aerozoli powietrza na 7 stacjach sieci, pomiary globalnej aktywności beta próbek dobowych i miesięcznych opadu całkowitego w sieci 9 stacji, pomiary aktywności ¹³⁷Cs i wybranych naturalnych izotopów gammapromieniotwórczych w próbkach zbiorczych miesięcznego opadu całkowitego, radiochemiczne oznaczanie ⁹⁰Sr w próbkach zbiorczych miesięcznego opadu całkowitego. Na mapie Polski zaznaczono kolorami stężenie cezu 137 w glebie. Jest ono wysokie w rejonie Opola, na południe od Wrocławia i Katowic, na wschód od Lublina. Wynosi około 8 $\left[\mathrm{k}\mathrm{B}\mathrm{q}/{\mathrm{m}}^{\wedge }2\right]$. Na pozostałym obszarze kraju jest niższe. Około 1-2 $\left[\mathrm{k}\mathrm{B}\mathrm{q}/{\mathrm{m}}^{\wedge }2\right]$ wynosi przede wszystkim we wschodniej połowie kraju. Około 0,5 $\left[\mathrm{k}\mathrm{B}\mathrm{q}/{\mathrm{m}}^{\wedge }2\right]$ dotyczy głównie obszarów wokół Rzeszowa, Zielonej Góry, Poznania, Szczecina, Bydgoszczy, na zachód od Łodzi. Podpis pod zdjęciem: Depozycja cezu ¹³⁷Cs w próbkach gleby pobranych na obszarze Polski w październiku 2016 roku, 10. Monitoring pól elektromagnetycznych. Pomiary wykonywane są na terenie każdego z województw w 135 punktach pomiarowych, w trzyletnim cyklu (45 punktów rocznie) po 15 punktów dla trzech typów terenów: w centralnych dzielnicach lub osiedlach miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 tys., w pozostałych miastach, na terenach wiejskich. Zakres monitoringu: Pomiary monitoringu pól elektromagnetycznych w środowisku obejmują natężenie składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego w przedziale częstotliwości co najmniej od 3 MHz do 3000 MHz, w miejscach dostępnych dla ludności., 11. Zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego. Zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego (ZMŚP) obejmuje badania i ocenę stanu środowiska przyrodniczego wybranych krajobrazów (geoekosystemów) Polski. Przedmiotem monitoringu są wybrane jednostki przestrzenne (11 zlewni rzecznych lub jeziornych) reprezentatywne dla zróżnicowanych pasowo krajobrazów Polski. W odróżnieniu od monitoringów specjalistycznych badania i obserwacje obejmują możliwie jak największą liczbę elementów środowiska przyrodniczego w granicach tej samej jednostki przestrzennej. Do zlewni badawczych należą: zlewnia górnej Parsęty (Stacja Bazowa Storkowo), Czarnej Hańczy (Stacja Bazowa Wigry), jeziora Łękuk (Stacja Bazowa Puszcza Borecka), Strugi Toruńskiej (Stacja Bazowa Koniczynka), zlewnia Kanału Olszowieckiego (Stacja Bazowa Kampinos), zlewnia rolniczo-leśna w Górach Świętokrzyskich (Stacja Bazowa Św. Krzyż), zlewnia Bystrzanki (Stacja Bazowa Szymbark), zlewnia jeziora Gardno (Stacja Bazowa Wolin), zlewnia Świerszcza (Stacja Bazowa Roztocze), zlewnia Wrzosówki (Stacja Bazowa Karkonosze), zlewnia Różanego Strumienia (Stacja Bazowa Różany Strumień). Zakres monitoringu: Cechy elementów biotycznych i abiotycznych określające stan i funkcjonowanie geoekosystemów, w tym m.in.: pomiary meteorologiczne, pomiary zanieczyszczeń powietrza, pomiary i analizy chemizmu opadów atmosferycznych, pomiary i analizy chemizmu opadu podkoronowego i spływu po pniach, pomiary i analizy gleb i roztworów glebowych,pomiary i analizy opadu biologicznego, pomiary i analizy ilości i jakości wód powierzchniowych, pomiary i analizy składu chemicznego i poziomu wód podziemnych, pomiary i analizy składu chemicznego śniegu, obserwacje i pomiary porostów (w tym koncentracje metali ciężkich i siarki w plechach), obserwacje i pomiary roślinności, uszkodzenia drzewostanów, rejestracja zmian pokrycia terenu i użytkowania ziemi. Na mapie Polski punktami oznaczono lokalizację stacji bazowych: Szymbark, Święty Krzyż, Roztocze, Wigry, Puszcza Borecka, Wolin, Storkowo. Podpis pod zdjęciem: Lokalizacja stacji bazowych ZMŚP.