Przeczytaj
Monitoring środowiska
Monitoring środowiska to system ciągłych lub okresowo powtarzalnych pomiarów i obserwacji, umożliwiających śledzenie stanu środowiska i jego zmian w dłuższym okresie oraz pozwalających na prognozowanie dalszych przekształceń. Pozwala on także na ocenę skuteczności stosowanych metod ochrony środowiska.
W Polsce funkcjonuje Państwowy Monitoring Środowiska (PMŚ) utworzony na mocy Ustawy z dnia 10 lipca 1991 roku o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska. Jest on systemem pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowisku.
Do głównych celów PMŚ należy:
systematyczne badanie jakości poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego (powietrza, wód powierzchniowych i podziemnych, gleb, lasów i in.) i niektórych zagrożeń (hałas, promieniowanie elektromagnetyczne, jonizujące i in.),
ocena dotrzymywania standardów jakości środowiska, czyli tzw. norm określonych przepisami,
identyfikowanie obszarów występowania przekroczeń tych standardów,
ustalanie związków przyczynowo‑skutkowych występujących między emisjamiemisjami i stanem elementów przyrodniczych,
systematyczne informowanie organów administracji i społeczeństwa o stanie środowiska i występujących zmianach.
We wszystkich działaniach o charakterze pomiarowym, badawczym i analitycznym oraz przy opracowywaniu uzyskanych informacji w formie ocen i prognoz obowiązuje zasada jednolitości metod i wiarygodności wyników. W związku z tym badania i analizy mogą być wykonywane tylko w laboratoriach, które uzyskały akredytację. Należą do nich laboratoria inspektoratów ochrony środowiska oraz niektórych jednostek naukowo‑badawczych współpracujących z PMŚ. Są to m.in. Państwowy Instytut Geologiczny, Instytut Ochrony Środowiska, Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa, Instytut Badawczy Leśnictwa.
Działania prowadzone w ramach PMŚ są koordynowane przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska (GIOŚ) i realizowane zgodnie z zakresem określonym w wieloletnich strategicznych programach PMŚ zatwierdzanych przez Ministra Środowiska (Ministra Klimatu i Środowiska). Obecnie obowiązuje Program PMŚ na lata 2016‑2020, został też opracowany Strategiczny Program PMŚ na lata 2020–2025. Możesz się z nimi zapoznać na stronie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska: gios.gov.pl.
Informacje płynące z PMŚ wykorzystywane są przez jednostki administracji rządowej i samorządowej do różnorodnych celów, np. związanych z zarządzaniem ochroną środowiska, postępowaniami w sprawie ocen oddziaływania na środowiskoocen oddziaływania na środowisko, wydawaniem pozwoleń na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, opracowywaniem programów i planów ochrony środowiska oraz planów zagospodarowania przestrzennego i wieloma innymi. Dane te są także niezbędne do obsługi międzynarodowych zobowiązań Polski wynikających ze współpracy z agendami UE takimi jak Europejska Agencja Środowiska czy Eurostat oraz dla potrzeb związanych z rozwojem regionalnym, funkcjonowaniem funduszy strukturalnych i funduszy spójności oraz sprawozdawczości w ramach Wspólnoty.
Struktura PMŚ
System Państwowego Monitoringu Środowiska składa się z trzech wyodrębnionych bloków, między którymi odbywa się przepływ informacji. Blokami tymi są: Jakość Środowiska, Emisje oraz Oceny i Prognozy. Dodatkowo w każdym z nich wykorzystywane są informacje płynące z różnych źródeł zewnętrznych dotyczące cech środowiska przyrodniczego, działalności społeczno‑gospodarczej, zagrożeń transgranicznych i wielu innych.
Blok JAKOŚĆ ŚRODOWISKA
Działania realizowane w tym bloku polegają przede wszystkim na określeniu rzeczywistego zanieczyszczenia poszczególnych komponentów środowiska oraz zmian ich cech fizycznych, chemicznych i biologicznych. Dane te uzyskuje się na podstawie bezpośrednich, ciągłych lub okresowych pomiarów obejmujących stężenie wybranych substancji w powietrzu, glebach, wodach (powierzchniowych, morskich i podziemnych), obserwacji kondycji szaty roślinnej, składu gatunkowego i liczebności populacji zwierzęcych i roślinnych, procesów obiegu biogeochemicznego zachodzących w wybranych zlewniach i wielu innych. Zakres pomiarów i obserwacji realizowanych w ramach PMŚ jest bardzo szeroki. Każdy z podsystemów ma własny zestaw monitorowanych parametrów. Oprócz cech poszczególnych komponentów w bloku Jakość Środowiska monitorowane są także wybrane zagrożenia takie jak hałas, promieniowanie jonizujące i elektromagnetyczne.
Pomiary są realizowane w punktach lub na poligonach badawczych w sieci krajowej, regionalnej i lokalnej. Sieć krajowa monitoringu środowiska obejmuje teren całej Polski, jednak jej układ przestrzenny oraz liczba punktów i poligonów pomiarowych jest, co oczywiste, różna w przypadku poszczególnych podsystemów. Sieć regionalna obejmuje teren województwa lub sąsiadujących województw w przypadku, gdy zagrożenie wykracza poza granice jednostki terytorialnej. Natomiast sieć lokalna obejmuje otoczenie obiektów o rzeczywistym lub potencjalnym negatywnym wpływie na środowisko.
Dane pochodzące z bezpośrednich pomiarów i obserwacji są gromadzone w tematycznych bazach, które są elementem Systemu Informatycznego Inspekcji Ochrony Środowiska EKOINFONET i udostępniane w postaci bezpośredniej lub przetworzonej za pośrednictwem portali mapowych, stale aktualizowanych tematycznych stron internetowych i serwisów informacyjnych.
Blok EMISJA
Blok ten obejmuje ilościową i jakościową charakterystykę zanieczyszczeń odprowadzanych przez określone źródła do powietrza, ścieki wprowadzane do wód i ziemi i wytwarzane odpady, składowane, wylewane oraz wykorzystywane gospodarczo. Dane gromadzone w tym bloku pochodzą głównie z systemu statystyki publicznej, innych systemów administracyjnych oraz są uzyskiwane od podmiotów gospodarczych. W przypadku emisji zanieczyszczeń do powietrza ważnym źródłem danych jest baza tworzona w Krajowym Ośrodku Bilansowania i Zarządzania Emisjami (KOBIZE), a w przypadku wód – kataster wodny prowadzony przez Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie. Tylko w wyjątkowych sytuacjach informacje o emisji zanieczyszczeń do powietrza, produkcji ścieków i odpadów są rezultatem pomiarów wykonywanych przez Inspekcję Ochrony Środowiska.
Blok OCENY i PROGNOZY
W bloku tym wykonywane są kompleksowe analizy, oceny i prognozy, do sporządzania których wykorzystuje się dane zgromadzone w wymienionych powyżej dwóch blokach informacyjnych – Jakość środowiska i Emisje. Na ich podstawie opracowywane są m.in. raporty o stanie środowiska w kraju i poszczególnych województwach, komunikaty i analizy tematyczne. Obejmują one m.in. oceny jakości poszczególnych komponentów środowiska, zintegrowane oceny i prognozy stanu środowiska, analizy przyczynowo‑skutkowe wiążące istniejący stan środowiska z kształtującymi go czynnikami o charakterze społeczno‑gospodarczym.
Wszystkie opracowania są realizowane w układzie określonym przez model zintegrowanej oceny środowiska stosowany od lat przez Komisję Europejską, Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz Europejską Agencję Środowiska (EEA). Przyjęcie jednolitego systemu prezentacji informacji zapewnia spójność syntetycznej informacji o środowisku.
Dostęp do danych
Aktualnie obowiązujące przepisy gwarantują powszechny dostęp do danych o środowisku, jego stanie i zagrożeniach. W ramach PMŚ dostęp do tych informacji, zapewniony jest m.in. poprzez rozwijający się geoportal GIOŚ INSPIRE. Uwzględnia on dane pozyskiwane z poszczególnych podsystemów monitoringu, obejmujące m.in. lokalizacje punktów i poligonów pomiarowych, a w przyszłości także wyniki pomiarów i obserwacji danego parametru środowiska oraz syntetyczne oceny, wskaźniki itp. Dostęp do poszczególnych elementów infrastruktury GIOŚ INSPIRE można uzyskać pod adresem inspire.gios.gov.pl
W przyszłości w ramach zasobów informacyjnych GIOŚ gromadzone będą dane zarówno w postaci gotowych zbiorów GIS, jak i w postaci baz danych umożliwiających bezpośrednie lub pośrednie generowanie i przetwarzanie informacji geograficznej.
Cennym źródłem danych o środowisku są także stale aktualizowane tematyczne strony internetowe, serwisy informacyjne lub bardziej rozbudowane portale tematyczne i portale mapowe, umożliwiające dostęp do usług sieciowych. Informacje o środowisku zawierają również raporty o stanie środowiska (krajowe – opracowane przez GIOŚ – i wojewódzkie, przygotowane przez wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska), raporty dotyczące jakości i zagrożeń poszczególnych komponentów środowiska, specjalistyczne publikacje i opracowania, przewodniki metodyczne oraz raporty branżowe. Wszystkie te materiały są publikowane w sieci w ramach serii wydawniczej Biblioteka Monitoringu Środowiska.
Słownik
wprowadzanie do środowiska zanieczyszczeń, w szczególności: substancji (np. zanieczyszczeń stałych, ciekłych lub gazowych) oraz energii (np. hałasu, wibracji, pól elektromagnetycznych) do powietrza, wody, gleby lub ziemi
usuwanie zanieczyszczeń z gleby poprzez wykorzystanie roślin o naturalnych zdolnościach do pobierania, akumulacji i tolerancji dużych stężeń, tzw. hiperakumulatorów
relatywnie zamknięty wycinek przyrody stanowiący całość dzięki zachodzącym w nim procesom i współzależnościom budujących go komponentów biotycznych i abiotycznych
stężenie substancji chemicznych, biologicznych w poszczególnych komponentach środowiska; imisja stanowi miarę zanieczyszczenia definiowaną jako ładunek zanieczyszczeń, który w następstwie emisji dostał się do obszaru, w którym następuje oddziaływanie zanieczyszczeń na receptory
Indeks dolny Źródło: teraz‑srodowisko.pl Indeks dolny koniecŹródło: teraz‑srodowisko.pl
oddzielny element wód powierzchniowych taki jak jezioro, zbiornik, strumień, rzeka lub kanał, część strumienia, rzeki lub kanału, wody przejściowe lub pas wód przybrzeżnych; na obszarze Polski wyznaczono ponad 4586 jednolitych części wód rzecznych, 1041 części wód jeziornych, 11 jednolitych części wód przybrzeżnych, 9 jednolitych części wód przejściowych
wody podziemne, które występują w warstwach wodonośnych o porowatości i przepuszczalności umożliwiających pobór znaczący w zaopatrzeniu ludności w wodę lub przepływ o natężeniu znaczącym dla kształtowania pożądanego stanu wód powierzchniowych i ekosystemów lądowych
Indeks dolny Źródło: PIG–PIB Indeks dolny koniecŹródło: PIG–PIB
postępowanie oceniające wpływ planowanego przedsięwzięcia (budowlanego czy wydobywczego) na środowisko, łącznie z wpływem na zdrowie ludzi
pozwolenie na prowadzenie działalności przemysłowej uzyskiwane dla instalacji przemysłowych i innych (np. hodowla, oczyszczalnie ścieków komunalnych itp.)
zawartość gazów lub pyłów w powietrzu atmosferycznym określana jako średnia roczna wartość ich stężenia
wody powierzchniowe w obszarach ujść rzek, które są częściowo zasolone na skutek bliskości wód przybrzeżnych, ale które są pod znacznym wpływem dopływów wód słodkich