Ważne daty

Życie i twórczość Beli Bartóka

Kompozytorzy wkraczający na scenę muzyczną na przełomie XIX i XX wieku, o ile szukali inspiracji w folklorzeFolkloryzmfolklorze muzycznym, traktowali go zgoła inaczej niż ich poprzednicy. W romantyzmie sama obecność folkloru świadczyła o podążaniu twórcy za aktualną modą, dla twórców XX‑wiecznych, godnym zainteresowania wzorem były tylko najbardziej archaiczne formy folkloru, sięgające do historycznych skal, czy kapryśnych i nieregularnych ukształtowań rytmicznych. Jednym z pierwszych kompozytorów, który cenił w muzyce tradycyjnej inne, niż jego antenaci, wartości był Bela Bartók, węgierski kompozytor, pianista i badacz muzyki ludowej.

RxjTDHxHZEExA

Ilustracja interaktywna przedstawiająca Belę Bartóka w 1902 roku. Jest młodzieńcem o regularnych rysach i pogodnym wyrazie twarzy oraz dużych ciemnych oczach Na ilustracji umieszczono dodatkowe informacje: 1. Pierwszych lekcji gry na fortepianie udzielała mu matka. Następnie kształcił się w Bratysławie, by w 1899 roku rozpocząć studia z zakresu instrumentalistyki i kompozycji w Królewskiej Akademii Muzycznej w Budapeszcie. Niezadowolony z pierwszych prób kompozytorskich postanowił poświęcić się pianistyce, ale wysłuchanie poematu symfonicznego Tako rzecze Zarathustra Ryszarda Straussa w 1902 roku zdecydowało o zmianie decyzji. Skomponowany przez Bartóka w 1903 roku poemat symfoniczny Kossuth (na cześć Lajosa Kossutha, węgierskiego bohatera narodowego) przyniósł mu uznanie i popularność.

Ilustracja interaktywna przedstawiająca Belę Bartóka w 1902 roku. Jest młodzieńcem o regularnych rysach i pogodnym wyrazie twarzy oraz dużych ciemnych oczach Na ilustracji umieszczono dodatkowe informacje: 1. Pierwszych lekcji gry na fortepianie udzielała mu matka. Następnie kształcił się w Bratysławie, by w 1899 roku rozpocząć studia z zakresu instrumentalistyki i kompozycji w Królewskiej Akademii Muzycznej w Budapeszcie. Niezadowolony z pierwszych prób kompozytorskich postanowił poświęcić się pianistyce, ale wysłuchanie poematu symfonicznego Tako rzecze Zarathustra Ryszarda Straussa w 1902 roku zdecydowało o zmianie decyzji. Skomponowany przez Bartóka w 1903 roku poemat symfoniczny Kossuth (na cześć Lajosa Kossutha, węgierskiego bohatera narodowego) przyniósł mu uznanie i popularność.

1

1. Pierwszych lekcji gry na fortepianie udzielała mu matka. Następnie kształcił się w Bratysławie, by w 1899 roku rozpocząć studia z zakresu instrumentalistyki i kompozycji w Królewskiej Akademii Muzycznej w Budapeszcie. Niezadowolony z pierwszych prób kompozytorskich postanowił poświęcić się pianistyce, ale wysłuchanie poematu symfonicznego Tako rzecze Zarathustra Ryszarda Straussa w 1902 roku zdecydowało o zmianie decyzji. Skomponowany przez Bartóka w 1903 roku poemat symfoniczny Kossuth (na cześć Lajosa Kossutha, węgierskiego bohatera narodowego) przyniósł mu uznanie i popularność.

Inspiracje Beli Bartóka

Olbrzymi wpływ na zainteresowania i twórczość Bartóka miała przyjaźń z Zoltanem Kodály’em, który za cel postawił sobie prace związane z utrwalaniem folkloru węgierskiego: poddanie go analizie stylokrytycznej, twórcze opracowanie wzorów ludowych, przygotowanie „nowej” publiczności do percepcji „nowej” muzyki (drogą odpowiedniej edukacji, nie tylko w zawodowym szkolnictwie muzycznym, lecz przede wszystkim w powszechnym systemie kształcenia) i – ostatecznie – próba wprowadzenia tzw. profesjonalnej muzyki węgierskiej w obieg ogólnoeuropejski.

RCOmydnxknARu

Fotografia przedstawia Zoltana Kodály - mężczyznę w średnim wieku, z posiwiałym zarostem. Ma pochyloną głowę i jest skupiony na wykonywaniu pracy. Obok niego znajduje się tuba gramofonu. Na ilustracji umieszczono dodatkowe informacje: Zafascynowany tymi działaniami Bartók nie tylko kontynuował prace badawcze i popularyzatorskie Kodálya, ale - przede wszystkim - poszerzył ich zakres, badając także pieśni: słowackie, cygańskie, rumuńskie, serbo‑chorwackie, tureckie i arabskie.

Fotografia przedstawia Zoltana Kodály - mężczyznę w średnim wieku, z posiwiałym zarostem. Ma pochyloną głowę i jest skupiony na wykonywaniu pracy. Obok niego znajduje się tuba gramofonu. Na ilustracji umieszczono dodatkowe informacje: Zafascynowany tymi działaniami Bartók nie tylko kontynuował prace badawcze i popularyzatorskie Kodálya, ale - przede wszystkim - poszerzył ich zakres, badając także pieśni: słowackie, cygańskie, rumuńskie, serbo‑chorwackie, tureckie i arabskie.

1

1. Zafascynowany tymi działaniami Bartók nie tylko kontynuował prace badawcze i popularyzatorskie Kodálya, ale - przede wszystkim - poszerzył ich zakres, badając także pieśni: słowackie, cygańskie, rumuńskie, serbo‑chorwackie, tureckie i arabskie.

Zebrane materiały Bartók dokładnie analizował stając się jednym z prekursorów etnografii muzycznejEtnomuzykologiaetnografii muzycznej, ponadto w rozmaity sposób wprowadzał wzory ludowe bądź ich dalekie reminiscencje do własnych kompozycji. Obok cytatów i stylizowanych melodii odnaleźć można w jego twórczości przykłady szczególnego rodzaju syntezy tego, co tradycyjne, z nowoczesnym językiem muzycznym.

Rvvywd7MZidPp

Ilustracja interaktywna 1. Poza inspiracją folklorem muzycznym, w utworach Beli Bartóka pobrzmiewają echa fascynacji ówczesną muzyką, szczególnie awangardową – twórczością Claude’a Debussy’ego, Arnolda Schoenberga i Igora Strawińskiego.

Ilustracja interaktywna 1. Poza inspiracją folklorem muzycznym, w utworach Beli Bartóka pobrzmiewają echa fascynacji ówczesną muzyką, szczególnie awangardową – twórczością Claude’a Debussy’ego, Arnolda Schoenberga i Igora Strawińskiego.

1

1. Poza inspiracją folklorem muzycznym, w utworach Beli Bartóka pobrzmiewają echa fascynacji ówczesną muzyką, szczególnie awangardową – twórczością Claude’a Debussy’ego, Arnolda Schoenberga i Igora Strawińskiego.

Jako wybitny humanista, Bartók dostrzegał zagrożenia związane z ekspansją haseł nacjonalistycznych w Niemczech i Austrii. Po rozpoczęciu działań wojennych wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie utrzymywał się z pracy badawczej w archiwum folklorystycznym przy Columbia University oraz z lekcji gry na fortepianie. Z czasem, najznamienitsi muzycy zaczęli zamawiać u niego utwory. Tak powstał Koncert na orkiestrę dla Sergiusza Kusewickiego (1943) oraz skrzypcowa Sonata dla Yehudi Menuhina (1944).

RFLyQw3ACs46g

Ilustracja interaktywna przedstawia Belę Bartóka w 1927 r. W tle w oddali widoczna nocna panorama miasta. Na ilustracji umieszczono dodatkową informację: Bela Bartók stworzył wyjątkową syntezę folkloru i języka artystycznego, zachwyca impresjonistyczną instrumentacją, dysonansową harmoniką, uwypukleniem czynnika rytmicznego i przemyślaną konstrukcją formalną, wykorzystującą zasadę złotej proporcji i ciągu liczb Fibonacciego.

Ilustracja interaktywna przedstawia Belę Bartóka w 1927 r. W tle w oddali widoczna nocna panorama miasta. Na ilustracji umieszczono dodatkową informację: Bela Bartók stworzył wyjątkową syntezę folkloru i języka artystycznego, zachwyca impresjonistyczną instrumentacją, dysonansową harmoniką, uwypukleniem czynnika rytmicznego i przemyślaną konstrukcją formalną, wykorzystującą zasadę złotej proporcji i ciągu liczb Fibonacciego.

1

1. Bela Bartók stworzył wyjątkową syntezę folkloru i języka artystycznego, zachwyca impresjonistyczną instrumentacją, dysonansową harmoniką, uwypukleniem czynnika rytmicznego i przemyślaną konstrukcją formalną, wykorzystującą zasadę złotej proporcji i ciągu liczb Fibonacciego.

Fonograf - prezentacja obiektu

RhDKGTNItUjXr1

Prezentacja 3D przedstawiająca Fonograf. Wokół niego pojawiają się dodatkowe informacje: Doświadczenia związane z próbami utrwalenia dźwięków rozpoczęły się w II połowie XIX wieku. Jednym z pierwszych wynalezionych narzędzi rejestrujących był fonoautograf, który za pomocą połączonego z membraną rysika nacinał wzory w papierowym wałku. Przyrządem, któremu nie wróżono zawrotnej kariery okazał się wynaleziony w 1877 roku przez Thomasa Edisona fonograf. Założeniem Edisona było stworzenie urządzenia, które umożliwiłoby zapisanie listu w postaci tzw. fotografii dźwiękowej albo też nagrywanie książek dla osób niewidomych. Działanie fonografu polegało na wyryciu na folii cynowej głębszych bądź płytszych rowków, odpowiednio do wychylenia drgającej membrany. Pierwszym zarejestrowanym tekstem był wierszyk „Mary had a little lamb”. Stosunkowo szybko folię cynową zastąpiono umożliwiającymi kopiowanie wałkami woskowymi, na których nagrywano 2‑minutowe próbki, a już w XX stuleciu zastąpiono je wałkami z celuloidu, które mieściły „aż” 4 minuty nagrania. Fonograf znalazł zastosowanie m.in. w badaniach etnomuzykologicznych – pozwalał na utrwalenie, a następnie wielokrotne odtworzenie zarejestrowanych przykładów muzyki tradycyjnej. Używał go w swoich badaniach nad muzyką ludową Bela Bartók. W Polsce, za pomocą fonografu, po raz pierwszy w roku 1904 utrwalono folklor muzyczny Podhala – śpiewki w wykonaniu Jana Krzeptowskiego, syna najsłynniejszego góralskiego muzykanta Sabały. Kiedy zaś dziesięć lat później swoje badania nad folklorem Podhala rozpoczął Juliusz Zborowski, anegdotom nie było końca. Oto jedna z nich: „Rozpoczął tedy fonograf zbieranie melodii góralskich, wałki napełniały się szybko, a na pierwszy ogień szedł grajek nad grajki, bozy talent muzyki Podhala, Bartuś Obrochta. Trzeba go było widzieć, jak z całą satysfakcją przysłuchiwał się nagranym przez siebie wałkom, jak co chwila przygadywał «dobrze, dobrze» – i jak, przytupując nogą do taktu, wygłosił swoją opinię: «Wiecie, panie profesorze, to niegłupia trąba!».

Prezentacja 3D przedstawiająca Fonograf. Wokół niego pojawiają się dodatkowe informacje: Doświadczenia związane z próbami utrwalenia dźwięków rozpoczęły się w II połowie XIX wieku. Jednym z pierwszych wynalezionych narzędzi rejestrujących był fonoautograf, który za pomocą połączonego z membraną rysika nacinał wzory w papierowym wałku. Przyrządem, któremu nie wróżono zawrotnej kariery okazał się wynaleziony w 1877 roku przez Thomasa Edisona fonograf. Założeniem Edisona było stworzenie urządzenia, które umożliwiłoby zapisanie listu w postaci tzw. fotografii dźwiękowej albo też nagrywanie książek dla osób niewidomych. Działanie fonografu polegało na wyryciu na folii cynowej głębszych bądź płytszych rowków, odpowiednio do wychylenia drgającej membrany. Pierwszym zarejestrowanym tekstem był wierszyk „Mary had a little lamb”. Stosunkowo szybko folię cynową zastąpiono umożliwiającymi kopiowanie wałkami woskowymi, na których nagrywano 2‑minutowe próbki, a już w XX stuleciu zastąpiono je wałkami z celuloidu, które mieściły „aż” 4 minuty nagrania. Fonograf znalazł zastosowanie m.in. w badaniach etnomuzykologicznych – pozwalał na utrwalenie, a następnie wielokrotne odtworzenie zarejestrowanych przykładów muzyki tradycyjnej. Używał go w swoich badaniach nad muzyką ludową Bela Bartók. W Polsce, za pomocą fonografu, po raz pierwszy w roku 1904 utrwalono folklor muzyczny Podhala – śpiewki w wykonaniu Jana Krzeptowskiego, syna najsłynniejszego góralskiego muzykanta Sabały. Kiedy zaś dziesięć lat później swoje badania nad folklorem Podhala rozpoczął Juliusz Zborowski, anegdotom nie było końca. Oto jedna z nich: „Rozpoczął tedy fonograf zbieranie melodii góralskich, wałki napełniały się szybko, a na pierwszy ogień szedł grajek nad grajki, bozy talent muzyki Podhala, Bartuś Obrochta. Trzeba go było widzieć, jak z całą satysfakcją przysłuchiwał się nagranym przez siebie wałkom, jak co chwila przygadywał «dobrze, dobrze» – i jak, przytupując nogą do taktu, wygłosił swoją opinię: «Wiecie, panie profesorze, to niegłupia trąba!».

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D16iblbl1

Zadania

Słownik pojęć

Źródło:

encyklopedia.pwn.pl

Biblioteka muzyczna

Bibliografia

T. A. Zieliński, Bartok, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1969

L. Lesznai, Bela Bartok : sein Leben, seine Werke, Deutscher Verlag für Musik, Leipzig 1961