Formy ochrony przyrody w Polsce

Slajd informacyjny: Na zdjęciu przedstawiona jest azalia pontyjska. Ma eliptyczne zielone liście zaostrzone na wierzchołku i żółte groniaste kwiatostany. Kwiat jest dzwonowaty, składa się z pięciu płatków. Podpis: Rezerwat przyrody Kołacznia leży nieopodal przysiółka Kołacznia w pobliżu Leżajska w województwie podkarpackim. Jest najmniejszym rezerwatem w Polsce. Został utworzony dla ochrony jedynego w naszym kraju naturalnego stanowiska azalii pontyjskiej odkrytej w 1909 r. przez miejscowego nauczyciela. Stanowisko to jest ewenementem na skalę europejską, gdyż inne naturalne stanowiska tego krzewu znajdują się ponad 300 km na Wschód, na Wołyniu i Polesiu. W rezerwacie występują też inne gatunki chronione - rosiczka okrągłolistna i storczyk samiczy. Na fotografii przedstawiony jest stoczyk samczy, którego kwiaty mają fioletową barwę.

Na ostatnim slajdzie widoczna jest panorama rzeki rezerwatu Kołacznia. Animacje obracają się same. Można je zatrzymać i poruszać nimi w swoim tempie. Można zmieniać kierunek. Na dole przyciski do nawigacji, miniaturowa mapka Polski i plan. Na mapie Polski zlokalizowano rezerwat. Mieści się on w południowo‑wschodniej Polsce, na północny‑wschód od Rzeszowa. W niektórych miejscach grafiki interaktywnej umieszczono piktogramy informujące, można przeczytać tam opisy:

Kruszyna pospolita: zdjęcie przedstawia kruszynę pospolitą. Ma cienkie gałązki, na których osadzone są eliptyczne, szpiczasto zakończone, zielone liście. Ma kuliste czarne owoce. Podpis: Typowa roślina polskich lasów, licznie występująca w poszyciu lasów iglastych, liściastych i mieszanych. Kora kruszyny w ziołolecznictwie stosowana jest jako środek pobudzający pracę jelit.

Azalia pontyjska: Inaczej różanecznik żółty. Jest to roślina z rodziny wrzosowatych, w Polsce niewystępująca w naturze oprócz jednego stanowiska w rezerwacie Kołacznia. Legenda mówi, że różanecznik żółty został zasadzony na grobie tatarskiego chana. Obficie kwitnie w maju, rozprzestrzeniając wokół słodki, intensywny i przyjemny zapach.

Wycieczka wirtualna przedstawia rezerwat rzeka Drwęca.

Widoczne jest zdjęcie rzeki biegnącej przez las. Podpis: Drwęca jest prawym dopływem dolnej Wisły. Jej źródła znajdują się nieopodal miejscowości Drwęck w województwie warmińsko‑mazurskim. Do Wisły wpada w pobliżu Torunia. Od 1961 roku rzeka wraz z odcinkami niektórych swoich dopływów jest rezerwatem ichtiologicznym - najdłuższym w Polsce, bo liczącym ok. 300 km. długości.

Widoczne jest zdjęcia głowacza białopłetwego. Ryba ta ma brązowe, krępe ciało, zwężające się ku tyłowi. Posiada dwie płetwy grzbietowe oraz szerokie płetwy piersiowe. Na płetwach występują ciemne paski. Podpis: Oprócz wód i żyjących w nich organizmów ochroną objęty jest również 5‑metrowy pas przybrzeżny. Część siedlisk wchodzących w skład rezerwatu, np. Bagienna Dolina Drwęcy, znajduje się również w systemie obszarów chronionych Natura 2000.

Widać grafikę przedstawiającą trzy gatunki ryb: certę, łososia i troć. Podpis: Rezerwat został powołany w celu ochrony środowiska wodnego oraz żyjących w nim ryb, zwłaszcza zagrożonych zmianami środowiska ryb wędrownych: łososia, troci i certy. Obecnie gatunki te występują w rzece wyłącznie dzięki zarybieniom.

Kolejne zdjęcie przedstawia minoga rzecznego. To podłużne, wężowate zwierzę, którego otwór gębowy przypomina lejek. Jego grzbiet jest w kolorze ciemnoniebieskim, a brzuch srebrno‑biały. Płetwy grzbietowe stykają się ze sobą. Na każdym boku ciała ma siedem okrągłych otworów skrzelowych. Podpis: Wśród 44 gatunków ryb zamieszkujących Drwęcę są też takie rzadkie gatunki chronione jak głowacz białopłetwy, głowacz pręgopłetwy, piekielnica. Ciekawostką rezerwatu są nienależące do gromady ryb kręgowce bezżuchwowce: minóg rzeczny i strumieniowy, objęte ścisłą ochroną. Mimo że rzeka podlega ochronie, świadomość tego faktu wśród zamieszkujących jej okolice społeczności jest niewielka.

Fotografia przedstawia rzekę wraz z jej brzegiem porośniętym zieloną trawą. Widoczny pływający biały łabędź. Podpis: Odzwierciedla się to w niezadowalającym stanie czystości wód, odłowach ryb, zaniku naturalnych zespołów roślinnych na brzegach rzeki. Drwęca jest popularnym szlakiem kajakowym o zróżnicowanej trudności. Biwakowanie na szlaku dozwolone jest tylko w wyznaczonych miejscach.

Na ostatnim slajdzie widoczna jest panorama rzeki Drwęcy. Animacje obracają się same. Można je zatrzymać i poruszać nimi w swoim tempie. Można zmieniać kierunek. Na dole przyciski do nawigacji, miniaturowa mapka Polski i plan. Na mapie Polski zlokalizowano rezerwat. Na planie zlokalizowano trzy miejsca, które sfotografowano w rezerwacie. Z tego planu można wybrać miejsce, które chcemy odwiedzić. Można też zmieniać oglądane  miejsce poprzez kliknięcie ikony ze strzałką. W niektórych miejscach umieszczono piktogramy informujące, można przeczytać tam opisy:

• roślinność łęgowa: łęgi to nadrzeczne lasy, w których występują głównie wierzby albo olchy; są cenne przyrodniczo, obfitują w różne gatunki roślin i zwierząt, przyczyniają się do retencji wód gruntowych i zalewowych; na obszarze rezerwatu zanikają na skutek wycinania pod łąki i pola uprawne;

• roślinność brzegowa: ochronie podlega 5‑metrowej szerokości pas przybrzeżny; niestety, użytki rolne takie jak łąki i pastwiska często wkraczają w ten obszar ochronny;

• most kolejowy: z nieczynnego mostu kolejowego w Brodnicy rozpościera się widok na rzekę i okalające ją łąki;

• certa: wędrowna ryba z rodziny karpiowatych, stadna; rozmnaża się w rzekach, po tarle spływa do morza; obecnie w Drwęcy prowadzi się restytucję tego gatunku;

• zakole rzeki: Drwęca w pewnym stopniu zachowała charakter rzeki meandrującej; w meandrach rzecznych dno rzeki jest zróżnicowane - od strony wewnętrznej woda jest płytsza, od zewnętrznej głębsza, a brzegi podcięte; w zakolach natrafia się na miejsca z nurtem wstecznym; wszystkie te czynniki sprzyjają liczniejszemu występowaniu ryb;

• minóg rzeczny: chroniony kręgowiec należący do bezżuchwowców; jego cechą charakterystyczną jest lejkokształtny otwór gębowy z rogowymi zębami; dorosłe minogi przysysają się nim do ryb, aby na nich pasożytować; mięso minogów jest uważane za przysmak;

• troć wędrowna: wędrowna ryba dwuśrodowiskowa, rozmnażająca się w rzekach, a część życia spędzająca w morzach; w Polsce obecnie dość liczna dzięki zarybieniom.

Panorama interaktywna przedstawia rezerwat Torfowisko Rąbień.

Slajd informacyjny przedstawia zieloną żabę jeziorkową, której tułów zanurzony jest w wodzie, a głowa znajduje się ponad powierzchnią. Na głowie wyłupiaste oczy. Podpis: W rezerwacie przyrody Rąbień ochroną objęte jest unikalne w województwie łódzkim torfowisko wysokie, położone w zagłębieniu między dwiema wydmami. Rezerwat ten został założony w 1988 roku. Do rosnących w nim roślin chronionych zaliczają się rosiczka okrągłolistna i bagno zwyczajne. Występuje tu również kilka gatunków płazów oraz ptaki związane ze środowiskiem wodnym.

Na kolejnym slajdzie widoczna jest panorama Torfowiska Rąbień. Animacje obracają się same. Można je zatrzymać i poruszać nimi w swoim tempie. Można zmieniać kierunek. Na dole przyciski do nawigacji, miniaturowa mapka Polski i plan. Na mapie Polski zlokalizowano rezerwat. Na planie zlokalizowano trzy miejsca, które sfotografowano w rezerwacie. Z tego planu wybieramy miejsce, które chcemy odwiedzić. Można też zmieniać oglądane miejsce poprzez kliknięcie ikony ze strzałką. W niektórych miejscach umieszczono piktogramy informujące, można przeczytać tam opisy:

Wśród drzew: na skraju torfowiska las zwykle jest podmokły. Często występują w nim gatunki roślin typowe dla obszarów bagiennych.

Szuwar trzcinowy: trzciny okalające zalane wodą wyrobiska torfowe (torfianki) przyczyniają się do i zarastania i zmniejszania.

Torfowisko: torfowiska wysokie powstają zwykle w nieckach i zagłębieniach bezodpływowych. Wskutek narastania złoża torfu rośliny porastające wierzch torfowiska zostają odcięte od wód gruntowych, a całość wody potrzebnej im do życia czerpią z wód opadowych. Są to zbiorowiska ubogie w substancje odżywcze, dlatego rosną na nich tylko nieliczne, mało wymagające gatunki roślin, wśród nich owadożerne rosiczki.

Oczko wodne: zbiorniki wodne na torfowisku powstały wskutek wtórnego zalania wyrobisk powstałych w wyniku eksploatacji torfu. Są to tak zwane torfianki. Ulegają one stopniowemu zarastaniu - najpierw roślinnością szuwarową i wodnymi roślinami o gęstych kłączach, potem pływającymi torfowcami i wełnianką. Równocześnie następuje wypłycanie zbiorników.

Zobacz z bliska: borówka bagienna. Pojawia się zdjęcie borówki bagiennej, która ma okrągłe granatowe owoce. Podpis: Zwana jest także łochynią lub pijanicą. Jest krzewinką o niebieskawych liściach, charakterystyczną dla środowisk podmokłych, takich jak bagna i torfowiska. Jej jagody są jadalne, lecz w nadmiarze mogą wywoływać objawy lekkiego zatrucia.

Slajd informacyjny: Jaskinia Raj to obok Jaskini Niedźwiedziej (Masyw Śnieżnika) najpiękniejsza jaskinia w Polsce. Znajduje się w Górach Świętokrzyskich, w pobliżu miejscowości Chęciny, kilka kilometrów od drogi Kraków‑Kielce (762). Powstała w wyniku zjawisk krasowych w skałach wapiennych pochodzących ze środkowego dewonu (sprzed 390 mln lat). Długość wszystkich jej korytarzy wynosi 240 metrów. Dla turystów udostępniono trasę o długości 180 metrów. Wewnątrz panuje stała temperatura (ok. 9 stopni Celsjusza) i wilgotność (ok. 95 %). Trasa rozpoczyna się w pawilonie wejściowym, gdzie zorganizowano niewielkie muzeum przedstawiające geologię jaskini, jej historię i znaleziska archeologiczne oraz paleontologiczne wydobyte podczas eksploracji przez naukowców.

Z pawilonu do wnętrza jaskini prowadzi sztuczny tunel pełniący rolę śluzy zabezpieczającej mikroklimat jaskini. Dochodzi się nim do rozpoczynającej trasę Komory Wstępnej. Dalej droga prowadzi przez największą w jaskini Salę Złomisk, następnie przez sztucznie przekopany chodnik do Sali Kolumnowej. Po przejściu przez mostek można obejrzeć najbogatszą w nacieki Salę Stalaktytową. Dalej mieści się Sala Wysoka, stąd ponownie trafia się do Komory Wstępnej i wyjścia. W jaskini można obejrzeć różnorodne formy krasu podziemnego: stalaktyty, stalagmity, stalagnaty, misy martwicowe wypełnione jeziorkami jaskiniowymi, tzw. pola ryżowe i perły jaskiniowe.

Wirtualny spacer po Jaskini Raj. Wewnątrz jaskini w kilku miejscach zostały wykonane panoramy trzysta sześćdziesiąt stopni. Animacje obracają się same. Można je zatrzymać i poruszać nimi w swoim tempie. Można zmieniać kierunek. Na dole przyciski do nawigacji, miniaturowa mapka Polski i plan. Na mapie Polski zlokalizowano Jaskinię Raj. Na planie jaskini zlokalizowano siedem miejsc, które sfotografowano w jaskini. Z tego planu wybieramy komorę lub salę, którą chcemy odwiedzić. Można też zmieniać oglądaną komorę poprzez kliknięcie ikony ze strzałką.

W niektórych miejscach umieszczono piktogramy informujące, można przeczytać tam opis:

Jaskinia zamieszkiwana była przez wymarłych około 30000 lat temu neandertalczyków, spokrewnionych ze współczesnymi ludźmi. Według ostatnich odkryć od jednego do kilku procent DNA współcześnie żyjących ludzi pochodzi od neandertalczyka.

Komora Wstępna skupia trzy ciągi korytarzy Jaskini Raj, prowadzące przez sztucznie wykute sztolnie i udostępnioną dla turystów Komorę Złomisk, Salę Kolumnową, Salę Stalaktytową i Salę Wysoką. Przez szczelinę w stropie tej właśnie komory do wnętrza jaskini przedostali się jej odkrywcy w latach 60. XX wieku.

Stalagmity – nacieki wapienne narastające od dna jaskini, powstałe w wyniku wytrącania się węglanu wapnia z kropel wody kapiących z jej stropu lub ze zwisających nad nimi stalaktytów; gdy dochodzi do połączenia stalaktytu i stalagmitu powstaje stalagnat.

Stalaktyty - nacieki jaskiniowe mające najczęściej kształt wydłużonego sopla narastającego od stropu jaskini. Powstają one na skutek wytrącania zawartego w wodzie węglanu wapnia. To stalaktytom zawdzięcza swą nazwę Sala Stalaktytowa, w której znajdują się ich setki, w różnych stadiach rozwoju. Liczba stalaktytów osiąga tu ponad 200 sztuk.

Sala Wysoka – swoją nazwę zawdzięcza bardzo wysokiemu stropowi, który sięga aż 8 metrów ponad poziom chodnika.

Kolumna naciekowa zwana „Pagodą” – jeden z wielu znajdujących się w jaskini stalagnatów – form krasowych powstałych z połączenia stalaktytów i stalagmitów.

Makarony – stalaktyty rurkowate, współcześnie przyrastające. Osiągają długość kilkudziesięciu cm, występując niekiedy w dużych skupiskach.

Polewy, często o znacznej grubości, pokrywają duże powierzchnie ścian i dna jaskini.

Misy naciekowe powstające w dnie jaskini, przypominające czasem swym wyglądem pola ryżowe z Azji Południowo‑Wschodniej.

Harfa – jeden ze stalagnatów (kolumn naciekowych) szczególnej urody – prześwituje po podświetleniu. Kiedyś, zanim jej górna część połączyła się z dolną, tworzyła tzw. draperię naciekową, czyli stalagmit w formie cienkiej zasłony powstałej w wyniku wytrącania się węglanu wapnia z wody sączącej się ze szczeliny skalnej.

Naciek warkoczowy powstający z mleka wapiennego - gęstej wodnej zawiesiny kalcytu.

Rumowisko głazów scementowanych naciekami. Od nich pochodzi nazwa Komory Złomisk.

Slajd informacyjny: Widoczna stuletnia sosna z dużą rozpiętą koroną. Rośnie koło drogi. Podpis: Rezerwat Góra Uszeście znajduje się w miejscowości Mielnik na Podlasiu. Utworzony został w celu ochrony stanowiska roślin ciepłolubnych, tzw. kserofitów, porastających dwa wzgórza morenowe - Duże Uszeście i Małe Uszeście. Szczególne uwarunkowania geologiczno‑klimatyczne spowodowały, że miejsce to sprzyja występowaniu roślin charakterystycznych dla basenu Morza Śródziemnego. Jest to ostoja bioróżnorodności. W rezerwacie na powierzchni 12 ha stwierdzono obecność 290 gatunków roślin naczyniowych. Rezerwat został utworzony w 1985 roku.

Wirtualny spacer po rezerwacie. Animacje obracają się same. Można je zatrzymać i poruszać nimi w swoim tempie. Można zmieniać kierunek. Na dole przyciski do nawigacji, miniaturowa mapka Polski i plan. Na mapie Polski zlokalizowano rezerwat. Na planie zlokalizowano cztery miejsca, które sfotografowano w rezerwacie. Z tego planu wybieramy miejsce, które chcemy odwiedzić. Można też zmieniać oglądane miejsce poprzez kliknięcie ikony ze strzałką.

W niektórych miejscach umieszczono piktogramy informujące, można przeczytać tam opis:

Wzgórze Duże Uszeście mierzy 204 m n.p.m. Jest najwyższym wzniesieniem Wysoczyzny Drohickiej. Oba wzgórza po części porośnięte są ciepłolubnym lasem, głównie sosnowym, o bardzo bogatym poszyciu.

Ciepłolubna roślinność zielna rezerwatu zagrożona jest przez rozrastający się las, który odcina dopływ światła do dolnych partii gleby i zmienia warunki na mniej sprzyjające kserofitom.

Jałowiec jest gatunkiem światłolubnym, dobrze tolerującym wysokie temperatury i niedobór wody. Z tego względu dobrze znosi warunki panujące w rezerwacie. Granatowe szyszkojagody jałowca używane są jako przyprawa.

Wzgórze Małe Uszeście mierzy 174 m n.p.m. Znajdują się tu tablice informacyjne opisujące poszczególne gatunki muraw kserotermicznych. Rozpościera się stąd widok na dolinę Bugu.

Murawa kserotermiczna to zbiorowisko roślinne złożone z traw i roślin zielnych, cechujących się ciepłolubnością, światłolubnością i tolerancją niewielkiej wilgotności. Murawom na wzgórzu Uszeście nie przeszkadza, że temperatura gruntu w słoneczne dni osiąga tam nawet 78 stopni Celsjusza! Zbiorowiska tego typu są charakterystyczne dla basenu Morza Śródziemnego. Są bardzo bogate gatunkowo, a najpiękniej wyglądają w czerwcu, w okresie kwitnienia.

Płytko pod powierzchnią polodowcowych piasków, żwirów i glin pokrywających wzgórza Uszeście znajdują się skały kredowe, eksploatowane w pobliskiej kopalni. Ich obecność jest jednym z elementów sprzyjających występowaniu kserofitów, gdyż rośliny te lubią suche wapienne podłoże. Płytko zalegająca warstwa kredy powoduje również, że gleba na wzgórzach szybko się nagrzewa.

Slajd informacyjny: widoczne zdjęcie rupii morskiej, rosnącej w jeziorze. Ma cienkie mocno rozgałęzione zielone pędy. Podpis: Rezerwat Owczary powstał w 1959 roku w celu ochrony słonego bagna z rzadko spotykaną w Polsce roślinnością słonolubną (halofilną). Mieści się w obniżeniu terenu pomiędzy polami uprawnymi. Na obszarze rezerwatu znajdują się cztery słone źródła, z których jeszcze pod koniec XX wieku wypływały wody tworzące płytkie bajorka. Rozwijały się w nich słonorośla, między innymi spotykana w Morzu Bałtyckim rupia morska.

Widoczne zdjęcie trzciny zwyczajnej. Podpis: Obecnie, między innymi wskutek zaczopowania jednego ze źródeł solanki i zmniejszenia zasolenia terenu poprzez wody opadowe, rezerwat zagrożony jest ekspansją trzciny pospolitej. Zarasta ona nieckę, odcinając dopływ światła roślinom słonolubnym, które mają duże wymagania świetlne, i powodując ich ustępowanie. Rezerwat leży w pobliżu Buska‑Zdroju.

Wirtualny spacer po rezerwacie. Animacje obracają się same. Można je zatrzymać i poruszać nimi w swoim tempie. Można zmieniać kierunek. Na dole przyciski do nawigacji, miniaturowa mapka Polski i plan. Na mapie Polski zlokalizowano rezerwat. Na planie zlokalizowano cztery miejsca, które sfotografowano w rezerwacie. Z tego planu wybieramy miejsce, które chcemy odwiedzić. Można też zmieniać oglądane miejsce poprzez kliknięcie ikony ze strzałką.

W niektórych miejscach umieszczono piktogramy informujące, można przeczytać tam opis:

Na obszarze rezerwatu następuje ekspansja trzciny pospolitej. Bez podjęcia odpowiednich działań, polegających na wykaszaniu trzcinowisk i umożliwieniu dłuższej stagnacji słonej wody na obszarze rezerwatu, słonolubna roślinność prawdopodobnie skazana jest na zaniknięcie.

Na terenie rezerwatu biją źródła chlorkowo‑siarczanowe. Do przeżycia w tak słonej wodzie przystosowane są jedynie niektóre rośliny. Większość roślin przy podwyższonym stężeniu soli w podłożu wysycha.

Panorama pomnik przyrody głaz Trygław.

Slajd informacyjny: widoczny jest bardzo duży szary głaz o nieregularnym kształcie. Podpis: Trygław to granitowy ciemnoszary, miejscami czarny głaz gnejsowy złożony z szarego kwarcu, żółtawo‑szarego skalenia, czarnego łuszczyka i wielu granitów. Jest największym głazem narzutowym w Polsce i jednym z największych w Europie. Jego obwód wynosi 44 m. Pod ziemią ukryte jest jeszcze ponad 4 m głazu, jego długość to 13,7 m, a szerokość 9,3 m. Trygław ma około 700 m sześciennych objętości i waży ok. 2000 ton!

Każdego roku głaz zapada się pod swoim ciężarem o od 2 do 3 milimetrów. Głaz Trygław przywędrował do nas podczas jednego ze zlodowaceń - najprawdopodobniej zlodowacenia bałtyckiego w czwartorzędzie, niesiony jako fragment litej skały przez lądolód ze Skandynawii. Nazwa głazu pochodzi od imienia bóstwa pogańskich Wenedów, którzy niegdyś zamieszkiwali te tereny. Swego Boga nazywali Trygławem, Trygłowem lub Trzygłowem - jego trzy głowy symbolizowały władze, jaką ma nad ziemią, niebem i światem podziemnym. W Tychowie składano mu hołd i ofiary z płodów Ziemi Pomorskiej.

Wirtualny spacer po wokół pomnika przyrody. Animacje obracają się same. Można je zatrzymać i poruszać nimi w swoim tempie. Można zmieniać kierunek. Na dole przyciski do nawigacji i miniaturowa mapka Polski. Na mapie Polski zlokalizowano rezerwat.