Franciszek Liszt - demoniczny talent

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1NghnsBrDBL5

Film pt. Franciszek Liszt - demoniczny talent. Franciszek Liszt, węgierski kompozytor epoki romantyzmu, pianista, filozof i autor publikacji, urodził się 22 października 1811 roku w Raiding, a zmarł 31 lipca 1886 w Bayreuth. Jako syn urzędnika, muzyka amatora, od najmłodszych lat z ogromną pilnością ćwiczył grę na fortepianie, czym zaskarbił sobie miano cudownego dziecka. Po swoim pierwszym publicznym koncercie dziewięcioletni Liszt dostrzeżony został przez arystokrację, która zapewniła mu fundusze na edukację muzyczną. W latach 1821 23 młody muzyk pobierał lekcje gry na fortepianie u Carla Czernego i kompozycji u Antonio Salieriego. Z tych czasów pochodzą jego najwcześniejsze utwory - kompozycje wirtuozowskie, związane ze stylem brillant oraz liczne opracowania i parafrazy dzieł Jana Sebastiana Bacha, Ludwiga van Beethovena, Franza Schuberta czy Fryderyka Chopina. W kolejnych latach Liszt odbywał liczne podróże koncertowe, między innymi do Francji, Anglii, Szwajcarii i Irlandii. Narastające tempo popularności przyczyniło się do słabego stanu psychicznego kompozytora, pogłębionego dodatkowo śmiercią jego ojca w 1826 roku. W roku 1830 Liszt przeprowadził się do Paryża, gdzie zaprzyjaźnił się z Fryderykiem Chopinem, Hektorem Berliozem i Niccolò Paganinim, który wywarł istotny wpływ na jego kompozycje. W twórczości z tego okresu zauważalne są już pewne typowe dla Liszta tendencje, rozwijane w latach późniejszych - między innymi zainteresowanie muzyką programową oraz folklorem cygańskim i węgierskim. Od 1848 roku Liszt zajmował stanowisko kierownika orkiestry dworskiej w Weimarze, jednak na skutek załamania nerwowego kilkanaście lat później przeprowadził się do Rzymu i przyjął święcenia kapłańskie. Ostatnie lata życia przebywał na zmianę w Weimarze, Budapeszcie i Bayreuth, gdzie zmarł w 1886 roku. Liszt - pianista nie tylko odnosił niewiarygodne sukcesy, ale gruntownie zmienił obyczaje koncertowe. Jako pierwszy wypełnił cały program spektaklu wyłącznie swoją grą (wcześniej koncerty były współdzielone przez kilku artystów), znacznie poszerzył muzyczny repertuar (grał kompozycje od Bacha do Chopina), zaś wszystkie utwory wykonywał z pamięci. Innowacją było też zatrudnienie przez Liszta impresaria, którego zadaniem było sporządzanie różnego rodzaju środków reklamujących koncerty wirtuoza. Niezaprzeczalny talent pianistyczny, w połączeniu ze wspomnianymi zabiegami, wywołał narodziny szaleństwa Lisztomanii, porównywalnego do emocji towarzyszących występom dzisiejszych muzyków popularnych. Warto wspomnieć, iż dzięki ewolucji fortepianu Liszt mógł koncertować na instrumencie nowego typu. Na swoim ciężkim, siedmio oktawowym Erardzie o grubych strunach uzyskiwał brzmienie niemal tak mocne, jak cała orkiestra. Z tego względu do wirtuoza przywarło określenie: tytan fortepianu (w kontraście do koncertującego ówcześnie Chopina, poety fortepianu, preferującego brzmienie mniejszego Pleyela). W twórczości Franciszka Liszta wyznaczyć można dwa główne nurty: muzyki fortepianowej i muzyki symfonicznej. Liszt wywarł ogromny wpływ na muzykę fortepianową. Wprowadził nowe środki techniczne i jakości kolorystyczne, traktując klawiaturę instrumentu konkurencyjnie do faktury symfonicznej. W utworach na fortepian śmiało stosował odcinki atonalne, nie cofał się także przed załamaniem tradycyjnej koncepcji formy. Tworzył głównie kompozycje programowe, inspirowane dziełami literackimi i przeżyciami religijnymi. Nieraz wzorował się na pomysłach innych muzyków i wykorzystywał motywy ludowe (zwłaszcza folklor węgierski). Do najważniejszych dzieł na fortepian Franciszka Liszta należą: Harmonie poetyckie i religijne - cykl dziesięciu utworów fortepianowych, powstałych z inspiracji poezją i przeżyciami duchowymi; Etiudy transcendentalne i Etiudy wg Paganiniego - cykle etiud fortepianowych, inspirowane twórczością wirtuoza skrzypiec (z najpopularniejszą etiudą La Campanella, będącą parafrazą 24 kaprysu a moll wspomnianego kompozytora); Lata pielgrzymstwa - dwa cykle fortepianowe, pierwszy (Szwajcaria) inspirowany przyrodą, historią i literaturą wspomnianego kraju, drugi (Italia) - sztuką Petrarki, Dantego, Rafaela i Michała Anioła; Rapsodie węgierskie - cykl 19 miniatur, w których Liszt wykorzystuje model węgierskiego tańca czardasza, złożonego z dwóch części: powolnej, o melancholijnym charakterze, zwykle w tonacji molowej i metrum 4/4 (lassan) oraz bardzo szybkiej, gwałtownej, w takcie 2/4 ((friska). Za najpopularniejszą z całego cyklu uchodzi II rapsodia węgierska cis moll. Sonata fortepianowa h moll (1853) - przykład nowatorskiej koncepcji formy muzycznej u Liszta - kolejne fazy utworu, połączone (attaca, można interpretować zarówno jako części formy sonatowej, jak i całego cyklu sonatowego. Początkowe Allegro może stanowić ekspozycję formy sonatowej lub pierwszą część cyklu sonatowego, następujące po nim (Andante sostenuto - przetworzenie albo wolną część cyklu. Kolejną fazę, (Fugato, można uznać za łącznik w formie sonatowej lub (scherzo w cyklu sonatowym, zaś końcowe Presto - za repryzę formy sonatowej bądź finał całego cyklu. W sonacie wprowadzone zostały cztery tematy muzyczne, z których pierwszy (główny), oparty na skoku o septymę zmniejszoną, spokrewniony jest z tematem innej kompozycji Liszta - Symfonii Faustowskiej. W drugim istotnym nurcie swojej twórczości Franciszek Liszt odznaczył się przede wszystkim jako twórca nowego gatunku muzycznego - poematu symfonicznego oraz autor symfonii. Poematem symfonicznym nazywamy programowy utwór instrumentalny o swobodnej formie, wyrażający wskazane w tytule treści (inspirowane literaturą, dziełami plastycznymi, naturą, wydarzeniami historycznymi czy osobistymi przeżyciami twórcy). Liszt skomponował 13 poematów, wszystkie o zbliżonym schemacie: prezentacja wyrazistego tematu muzycznego, proces jego przekształceń, ekspozycja mniejszych motywów, repryza i rozbudowana koda. Każdy z utworów Liszt opatrywał komentarzem, mającym wprowadzić odbiorcę w program. Do najważniejszych poematów symfonicznych Franciszka Liszta należą: - Preludia wg Medytacji poetyckich Alphonse de Lamartine'a - Mazepa wg Victora Hugo - Bitwa Hunów wg obrazu Wilhelma von Kaulbacha - Hamlet wg Williama Shakespeara - Orfeusz wg greckiej mitologii. Liszt był także twórcą symfonii. Są to utwory programowe z wokalnym zakończeniem, o swobodnej formie, podporządkowanej wyrażanym treściom. Pojawiają się w nich charakterystyczne tematy przewodnie i motywy związane z bohaterami programu. Rozbudowana obsada utworów (m.in. rożek angielski, tuba, harfa, organy, fisharmonia) nawiązuje raczej do instrumentarium operowego niż symfonicznego. - Symfonia Faustowska wg Fausta Johanna Wolfganga Goethe (1857) - składa się z trzech części: 1. Faust 2. Małgorzata 3. Mefisto. Postać Fausta charakteryzują cztery różne, choć motywicznie pokrewne tematy, mające przedstawiać sprzeczności w psychice bohatera, Małgorzacie przypisano liryczne Andante, zaś Mefistofelesowi - zniekształcone, karykaturalne tematy Fausta. Kompozycja ta do dnia dzisiejszego uznawana jest za jedno z największych osiągnięć Liszta na polu symfoniki. - Symfonia Dantejska wg Boskiej Komedii Dante Alighieri (1856) - jest złożona z trzech części: 1. Piekło 2. Czyściec 3. Magnificat. Każda z nich posiada odrębny charakter - pierwsza pełna grozy, odnosząca się do cytatu z Dantego (Przeze mnie droga do boleści grodu... Rzućcie nadzieje, wy, co tu wchodzicie); druga, przedstawiająca losy kochanków Pada i Franceski, pełna liryzmu; trzecia to chóralny kantyk maryjny. Pod względem budowy kompozycja jeszcze bardziej odcina się od modelu formalnego symfonii, stanowi raczej zestawienie kolejnych obrazów i przeżyć bohaterów. Niezaprzeczalny wkład Franciszka Liszta w kulturę muzyczną romantyzmu sprawił, że pozostał on do dnia dzisiejszego jednym z najwybitniejszych przedstawicieli swojej epoki.