Gady
Gady przez ponad 200 milionów lat były panami lądów, mórz, a przez pewien czas nawet powietrza. Jednak 66 milionów lat temu wyginęły dinozaury i większość przedstawicieli pozostałych grup gadów. Do czasów współczesnych przetrwały wywodzące się od nich ssaki i ptaki oraz kilka grup stosunkowo niewielkich gadów, które obecnie znamy.
jakie są warunki życia na lądzie;
że w niektórych środowiskach można spotkać organizmy takie jak węże i jaszczurki.
wskazywać charakterystyczne cechy budowy gadów;
wymieniać przystosowania gadów do życia z daleka od wody;
rozpoznawać gady występujące w Polsce;
wyjaśniać, dlaczego wszystkie gady w Polsce są objęte ochroną.
1. Jak przeżyć z dala od wody?
Gady, podobnie jak płazy, są czworonogami (z wyjątkiem węży, których przodkowie przed milionami lat posiadali kończyny). W przeciwieństwie do płazów gady mogą całe życie spędzać z dala od wody. Wszystkie gady oddychają powietrzem atmosferycznym za pomocą płuc. Są zwierzętami jajorodnymi, a niektóre jajożyworodnymi. Jaja znoszone są wyłącznie na lądzie. Przed wysychaniem zabezpieczają je specjalne błony i twarde wapienne skorupki. Z jaj wylęgają się młode o budowie wewnętrznej i wyglądzie bardzo przypominającej osobniki dorosłe – w ich rozwoju nie ma więc larwy. Skóra gadów pokryta jest łuskami lub rogowymi płytkami. Dzięki temu ich skóra jest zupełnie nieprzepuszczalna dla wody, co pozwala im przeżyć z daleka od niej. Niektóre gady żyją nawet na pustyni. Wśród gadów możemy wyróżnić kilka grup.
Węże to gady pozbawione nóg. Poruszają się poprzez wyginanie ciała oraz dzięki tarczkom na brzusznej stronie ciała.
Jaszczurki zwykle mają kończyny. Niektóre są beznogie – odróżniają się od węży brakiem tarczek na brzuchu.
Żółwie wyróżniają się ciałem pokrytym pancerzem złożonym z dużych tarcz.
Krokodyle przypominają duże jaszczurki, ale ich ciało pokrywają twarde rogowe tarczki.
Gady odgrywają w przyrodzie ważną rolę. Przede wszystkim wszędzie, gdzie żyją, są drapieżnikami, które ograniczają liczebność innych zwierząt. Same również stanowią pokarm dla wielu ptaków i ssaków. Ponadto jad węży służy jako środek do produkcji wielu lekarstw. W niektórych krajach węże jadowite są w tym celu poławiane lub hodowane.
Na kilku wyspach Nowej Zelandii żyją hatterie. Są to zwierzęta, których przodkowie pojawili się na Ziemi miliony lat temu. Od innych gadów hatteria odróżnia się posiadaniem aż dwóch rzędów zębów w górnej szczęce.
Wskaż różnice między gadami i płazami w ich przystosowaniach do życia na lądzie.
Niektóre jaszczurki posiadają zdolność odrzucania ogona, gdy zostaną zaatakowane. Mogą w ten sposób uratować życie, gdyż napastnik zjada ogon, nie interesując się już uciekającym gadem. Ogon po krótkim czasie odrasta. Ogon jaszczurki może stanowić nawet połowę długości jej ciała. U węży jest on wbrew pozorom krótki i osiąga najwyżej 1/5 długości całego ciała.
Wszystkie obecnie żyjące gady są zwierzętami zmiennocieplnymi, co oznacza, że temperatura ich ciała zależy od temperatury otoczenia. Nie mogą one funkcjonować w niskiej temperaturze. Dlatego zimą zapadają w sen zimowy.
2. Gady żyjące w Polsce
Polska jest krajem, w którym przez część roku panuje zima. Nie jest więc to kraj sprzyjający gadom. Zamieszkuje u nas co najmniej 9 gatunków tych zwierząt: 4 gatunki jaszczurek, 4 gatunki węży (w tym jeden jadowity) i 1 gatunek żółwia. Spotyka się też doniesienia o innych gatunkach gadów w Polsce. Zwykle są to zwierzęta dzikie, ale czasami można natknąć się też osobniki zbiegłe z hodowli, szczególnie żółwie.
Na podstawie fotografii i dostępnych ci opisów wskaż cechy pozwalające odróżnić padalca od węży oraz żmiję zygzakowatą od innych gatunków.
Wszystkie gady żyjące w Polsce są objęte ochroną. Nie wolno ich płoszyć, łapać, ranić ani zabijać. Warto przy tym pamiętać, że gady – w tym również jadowita żmija – są bardzo pożyteczne, gdyż zjadają duże ilości owadów i gryzoni, które niszczą uprawy.
Żmija zygzakowata jest jedynym jadowitym gadem żyjącym w Polsce. Jej jad może być niebezpieczny dla zdrowia niektórych osób podatnych na jad, szczególnie dzieci i ludzi starych lub chorych. Znany jest tylko jeden przypadek, kiedy ukąszenie żmii okazało się śmiertelne. Należy pamiętać, że żmija nie ma powodu, aby kąsać człowieka. Zaniepokojona woli uciec niż ukąsić. Pamiętaj, że nie wolno zabijać napotkanych żmij!
3. Wymarłe gady
W erze mezozoicznej, to jest 230–66 mln lat temu, nastąpił niezwykły rozwój gadów. Doprowadziło to do ogromnego zróżnicowania tych zwierząt, w tym także do powstania dinozaurów – gadów lądowych, które często osiągały ogromne rozmiary (chociaż najmniejsze z nich były wielkości małego psa). Gady jedne opanowały wszystkie lądy, inne przystosowały się do życia w wodzie (choć nadal oddychały płucami i jaja znosiły na lądzie), a jeszcze inne opanowały środowisko powietrzne. Liczne gatunki dinozaurów posiadały nawet pióra służące im jako ochrona przed zimnem i wilgocią oraz do maskowania.
Gady mezozoiczne wymarły w wyniku wielkiej katastrofy. Stało się tak prawdopodobnie na skutek uderzenia w Ziemię ogromnej asteroidy o średnicy nawet 15 km. Po jej upadku Ziemię objęły huraganowe wiatry o niespotykanej sile, znacząco wzrosło zapylenie atmosfery ziemskiej. Promienie słoneczne tygodniami nie docierały do powierzchni planety. Nastąpiło zatrucie wody, trzęsienia Ziemi, padały kwaśne deszcze, a nawet zmienił się przebieg prądów morskich. Ostatecznie spowodowało to śmierć planktonu, większości roślin, a w efekcie głód i śmierć roślinożerców – i na koniec także drapieżników i padlinożerców. Przetrwały tylko małe zwierzęta, jak płazy, jaszczurki, ptaki, drobne ssaki czy stawonogi.
Podsumowanie
Gady są w pełni przystosowane do życia na lądzie. Składają jaja na lądzie, oddychają płucami, a ich skóra nie przepuszcza wody, jest pokryta łuskami lub tarczkami.
Współczesne gady należą do zaledwie kilku grup, z których najważniejsze to węże, jaszczurki, żółwie i krokodyle.
W Polsce żyją 4 gatunki jaszczurek, 4 gatunki węży i jeden gatunek żółwia.
Wyjaśnij, dlaczego większość gatunków gadów żyje w strefie międzyzwrotnikowej, stosunkowo niewiele w strefie umiarkowanej, a w obszarach podbiegunowych wcale nie występują.
Dowiedz się, w jakich środowiskach występują gady. Sprawdź, na jakich szerokościach geograficznych się je spotyka. Porównaj zasięg ich występowania z płazami.
Zobacz także
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Czy wszędzie żyje się tak samo?
Różnorodność zwierząt
Płazy
Strefy oświetlenia Ziemi
Zadania
Wskaż opisy przystosowania gadów do rozwoju zarodków na lądzie.
- jaja okryte grubą błoną, a nawet skorupką
- czworonożność
- ostre zęby
- stałocieplność
- odrażający wygląd
- żyworodność
Wskaż nazwy gadów żyjących w Polsce.
- zaskroniec
- padalec zwyczajny
- ropucha
- salamandra
- traszka
Wskaż opisy cech charakteryzujących węża Eskulapa.
- w Polsce bardzo rzadki
- wąż niejadowity
- dusi swoje ofiary przed zjedzeniem
- największy z polskich węży
- na pewno występuje w Bieszczadach
- powszechny w całej Polsce
- wąż jadowity
- wąż plujący jadem
- najmniejszy z polskich węży
- na pewno spotykany na Helu
Wskaż nazwy gatunków węży żyjących w Polsce.
- gniewosz plamisty
- wąż Eskulapa
- zaskroniec zwyczajny
- żmija zygzakowata
- kobra plująca
- grzechotnik rogaty
- boa dusiciel
- kobra pospolita
- waran z Komodo
- padalec zwyczajny