Ptaki
Ptaki od dawna pobudzały wyobraźnię ludzi. Wiele z nich znajduje się na herbach państw. Malarze umieszczali je na obrazach jako symbol wolności, waleczności i dostojeństwa. Dlaczego właśnie ptaki wywarły tak ogromny wpływ na sztukę? Odpowiedź jest prosta – ze względu na zdolność lotu. Do tego wiele z nich pokonuje co roku ogromne odległości.
że ptaki sprawnie latają;
że ptaki spotykamy w różnych środowiskach;
że w twoim otoczeniu są ptaki żyjące w Polsce przez cały rok, inne odlatują na zimę do ciepłych krajów, a jeszcze inne do nas przylatują.
wymieniać przystosowania ptaków do lotu;
rozpoznawać niektóre ptaki żyjące w Polsce;
wymieniać przyczyny wędrówek ptaków.
1. Cechy charakterystyczne ptaków
Ptaki są kręgowcami przystosowanymi do lotu. Jest to charakterystyczny sposób poruszania się większości tych zwierząt. Cechą charakterystyczną ptaków jest pokrycie ciała piórami. Zwiększają one powierzchnię skrzydeł i ogona, co umożliwia lot. Skrzydła pozwalają na wytworzenie siły nośnej, która przeciwdziała grawitacji i umożliwia wznoszenie się zwierzęcia. Ogon zaś służy jako ster. Pióra na tułowiu zmniejszają opór powietrza, chronią ptaki przed utratą ciepła i przed zamoknięciem. Opływowy kształt ciała ptaków także ułatwia im latanie.
Przednie kończyny ptaków przekształcone są w skrzydła. Ptaki mają małą czaszkę z dużymi oczodołami, a zamiast zębów rogowy dziób. Mostek łączący żebra ma duży wyrostek zwany grzebieniem, do którego przyczepione są potężne mięśnie poruszające skrzydła. Niektóre kości są wypełnione powietrzem. Ważną cechą ptaków są worki powietrzneworki powietrzne będące częścią układu oddechowego. Ptaki są stałocieplne, a temperatura ich ciała przeciętnie wynosi niemal 40°C. Wszystkie ptaki są jajorodne, ogromna większość opiekuje się jajami i młodymi. Jaja okryte są mocną, wapienną skorupką.
Najlepiej rozwiniętym zmysłem ptaków jest wzrok. Widzą znacznie dalej i dokładniej od nas. Także słuch ptaków jest bardzo czuły, pomimo że nie posiadają widocznych na zewnątrz ciała uszu. Większość ptaków ma jednak bardzo słaby zmysł węchu i smaku.
Worki powietrzne i płuca napełniają się bogatym w tlen powietrzem w tym samym momencie, podczas wdechu. Gdy ptak wydycha z płuc powietrze zużyte, to przepływa przez nie także bogate w tlen powietrze z worków powietrznych. Dzięki temu ptasie płuca pobierają tlen zarówno w trakcie wdechu, jak i wydechu.
Wszystkie ptaki są potomkami latających gadów, które wymarły 66 milionów lat temu. Dowodem pokrewieństwa gadów i ptaków są na przykład szczątki archeopteryksa. Ptaki odziedziczyły po gadach wiele cech budowy zewnętrznej i wewnętrznej. Inne cechy wykształciły się u ptaków wraz z ciągłym doskonaleniem przystosowań do lotu.
Na podstawie informacji z różnych źródeł znajdź podobieństwa i różnice w budowie współczesnych ptaków i gadów.
2. Różnorodność ptaków
Ptaki są niezwykle zróżnicowaną grupą – znanych jest ponad 12 000 gatunków tych zwierząt. Spotyka się je we wszystkich niemal środowiskach – niektóre potrafią przeżyć nawet na gorących pustyniach. Większość ptaków posiada zdolność lotu, ale są i takie, które tego nie potrafią (struś, emu, kiwi). Pingwiny także utraciły zdolność lotu, ale za to doskonale pływają.
Zdolność lotu pozwala ptakom na odbywanie długich wędrówek. Niektóre ptaki odbywają co roku wędrówki wynikające ze zmieniających się pór roku i okresowego braku pożywienia w środowisku. Najlepiej znamy coroczne wędrówki bocianów białych, które na zimę odlatują do wschodniej i południowej Afryki, albo jaskółek, które zimę spędzają w środkowej lub południowej Afryce. Odlatuje też wiele innych ptaków wodnych i błotnych (dzikie gęsi, żurawie, czajki) oraz owadożernych i wszystkożernych (pliszki, zięby). Wśród niektórych gatunków tylko część osobników odlatuje, a inne zostają na zimę (łabędzie, kaczki, kosy). Istnieją także ptaki, które na zimę przylatują do Polski z północy i ze wschodu (gawrony, gile, jemiołuszki). Liczne gatunki spędzają całe życie w jednej okolicy i nie odlatują na zimę, więc nazywamy je ptakami osiadłymi. Przykładami takich ptaków w Polsce są dzięcioł, wróbel, sikory, sroka.
Inną charakterystyczną cechą ptaków jest porozumiewanie się za pomocą różnych dźwięków. Śpiew jest charakterystyczny dla gatunku ptaka. Oprócz śpiewu ptaki wydają głosy służące w różnych sytuacjach życiowych, np. ostrzegawcze.
Ptaki rozmnażają się płciowo. Często samce są barwniejsze od samic, obie płcie mogą też różnić się wielkością. W czasie godów samce mogą toczyć walki (np. głuszce lub bataliony), tańczyć (np. żurawie, łabędzie) lub tylko prezentować upierzenie (np. paw), aby zwrócić uwagę samicy. Ptaki składają jaja i wysiadują je w różnych rodzajach gniazd, dziupli lub nor. Wysiadywanie polega na ogrzewaniu jaj ciepłem ciała rodzica.
Ptaki opiekują się swoim potomstwem, jednak pod tym względem możemy wyróżnić dwie grupy. Gniazdowniki wylęgają się z jaj niezdolne do samodzielnego życia. Pisklęta są nagie lub okryte rzadkim puchem, ślepe i nie potrafią samodzielnie zdobywać pożywienia. Osobniki dorosłe muszą im dostarczać pokarm, chronić przed deszczem i ogrzewać własnymi ciałami. Zagniazdowniki natomiast wylęgają się pokryte gęstym puchem i potrafią chodzić lub pływać. Podążają za rodzicem, który wyszukuje pokarm, samodzielnie zjadany przez pisklęta.
Ptaki żwią się zarówno pokarmem roślinnym, jak i bezkręgowcami (np. owadami) czy kręgowcami (np. rybami, gryzoniami). Wiele z nich zjada różne rodzaje pokarmu, zależnie od pory roku. Same też są pokarmem dla wielu zwierząt i człowieka. Odgrywają ogromną rolę w ograniczaniu ilości owadów – ptaki owadożerne zjadają aż połowę wszystkich dorosłych owadów, które pojawiają się latem! Ptaki mają też znaczny udział w rozsiewaniu nasion. Ważną rolę odgrywają też dzięcioły, które wykuwają dziuple służące nie tylko im, ale też innym zwierzętom.
Wymień przynajmniej 5 gatunków ptaków, które człowiek hoduje dla mięsa, jaj, pierza albo tylko dla swojej przyjemności.
U wielu ptaków występuje wyraźne zróżnicowanie wyglądu obu płci. Samce są barwniejsze i zwykle większe od samic. Często mają dłuższe, bardziej kolorowe pióra, a czasem także efektowne, barwne narośla na głowie i szyi. Wyjątkiem są ptaki drapieżne, gdzie to samice są większe od samców.
Kukułki zwane są pasożytami lęgowymi, gdyż podrzucają swoje jaja do wysiedzenia innym ptakom. Samica kukułki składa po jednym jaju w gnieździe drobnych ptaków śpiewających, przy czym wyrzuca z gniazda jedno jajo gospodarza. Pisklę kukułki wylęga się szybciej niż inne i wyrzuca z gniazda pozostałe jaja. W ten sposób otrzymuje tylko dla siebie cały pokarm przynoszony przez przybranych rodziców.
Istnieje niewielka grupa ptaków, które są do tego stopnia zagniazdownikami, że już w kilka godzin od wylęgnięcia się z jaj opuszczają gniazdo i żyją w pełni samodzielnie, bez kontaktu z rodzicami. Tak zachowują się na przykład australijskie nogale prążkowane.
Podsumowanie
Ptaki to kręgowce, których szczęki przekształcone są w dziób, a ciało jest pokryte piórami.
Ptaki mają cztery kończyny, przy czym przednie są przekształcone w skrzydła.
Ptaki są stałocieplne.
Ptaki rozmnażają się płciowo, są jajorodne i zwykle opiekują się młodymi.
Wiele ptaków migruje na znaczne odległości.
Na podstawie różnych źródeł wyszukaj informacje o następujących gatunkach ptaków: słowik rdzawy, kaczka krzyżówka, gołąb grzywacz, sroka. Dowiedz się, czym się żywią, czy są wędrowne i czy są gniazdownikami. Spróbuj zaobserwować je w swoim otoczeniu.
Korzystając z Internetu, dowiedz się, jak na tereny Polski zawędrował wróbel. Oceń, w jaki sposób ten ptak przystosował się do życia wśród ludzi.
Zobacz także
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Czy wszędzie żyje się tak samo?
Różnorodność zwierząt
Procesy życiowe zwierząt
Co pomaga rybom pływać?
Słowniczek
połączone z płucami pęcherze, w których gromadzi się powietrze podczas oddychania; umożliwiają wymianę gazową również podczas wydechu
Zadania
Jakie są przyczyny, dla których niektóre ptaki odlatują z Polski na zimę?
- spadek temperatury powietrza
- brak pokarmu w postaci roślin i owadów
- brak kryjówek
- pojawienie się dużej liczby drapieżników
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących gniazdowników i zagniazdowników.
| Prawda | Fałsz | |
| Gniazdowniki wylęgają się niezdolne do samodzielnego życia. | □ | □ |
| Zagniazdowniki po wylęgu są niezdolne do samodzielnego życia. | □ | □ |
| Młode gniazdowniki same wyszukują sobie pokarm. | □ | □ |
| Młode zagniazdowniki po wylęgu potrafią chodzić i szukać pokarmu. | □ | □ |
Oceń prawdziwość stwierdzeń.
| Prawda | Fałsz | |
| Kaczki, gęsi i łabędzie znoszą jaja w wodzie. | □ | □ |
| Ptaki są żyworodne. | □ | □ |
| Ptaki znoszą jaja w twardych wapiennych skorupkach. | □ | □ |
| Ptaki opiekujące się młodymi w gnieździe to gniazdowniki. | □ | □ |
| Zagniazdowniki to ptaki, które wypadły z gniazda. | □ | □ |