Galeria zdjęć interaktywnych

Co wiemy o François Villonie?

RKEBhYkgZ0nyA
Ilustracja interaktywna przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Jego twarz jest owalna, pulchna, oczy głęboko osadzone, nos wydatny. Mężczyzna ma kręcone włosy sięgające za uszy. Mężczyzna ma na głowie beret i ubrany jest w płaszcz wykończony futrzanym kołnierzem. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 1. Na temat Franciszka Villona, francuskiego piętnastowiecznego poety, napisano tak wiele, począwszy od XVI wieku, że chciałoby się powiedzieć może już wszystko. Nawet poszczególne wersy bywały przez krytyków poddawane wnikliwej analizie i stanowiły materię artykułów. Jednak nadal aktualne wydają się słowa, którymi w swoim czasie podsumował fenomen Villona jeden z jego wydawców i komentatorów, Pierre Michel: „Wszyscy dzisiejsi krytycy uznają zgodnie, że istnieje «tajemnica Villona», tak jak istnieje «tajemnica Homera» czy «tajemnica Szekspira».

Anna Gęsicka, „Intertekstualna biblioteka” Franciszka Villona, “Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” 2019, nr 9 (12), s. 201.
Portret François Villona namalowany przez Ludwiga Rullmanna
Źródło: dostępny w internecie: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Rmqispe5C7CI1
Ilustracja interaktywna przedstawia postać mężczyzny w pelerynie i kapeluszu. Mężczyzna stoi, ma uniesioną ku górze lewą rękę. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 1. Villon pozostawił niewiele utworów. Pierwszy zbiór wierszy nosi tytuł Legaty lub Mały Testament. Drugi tom to Wielki Testament, który jest uznawany za najważniejsze dzieło autora.
Drzeworyt z domniemanym wizerunkiem François Villona z wydania Wielkiego testamentu z 1489
R5RqU4LbgjJAS
Ilustracja interaktywna przedstawia pomnik. Jest to postać stojącego, młodego mężczyzny, w krótkiej pelerynie. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 1. Villon to paryski klerk, który odebrał typowe wykształcenie, uzyskując w 1449 roku tytuł bakałarza, a w 1452 roku kolejno licencjata i mistrza sztuk wyzwolonych.

Anna Gęsicka, „Intertekstualna biblioteka” Franciszka Villona, “Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” 2019, nr 9 (12), s. 202-203.
Marius van Beek, posąg François Villona w Utrechcie
Źródło: dostępny w internecie: Flickr.com, licencja: CC BY 2.0.
RFIMr2PhXuOTl
Ilustracja interaktywna przedstawia kartę średniowiecznej księgi. Tekst rozpoczynający się ozdobnym inicjałem zapisany jest odręcznie, łaciną, w dwóch kolumnach. Marginesy ozdobione są roślinnym ornamentem. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 1. W twórczości Villona odnajdujemy wiele intertekstualnych odniesień. Najbardziej czytelne są odniesienia biblijne, np.:

Bóg, co emauskie wsparł pielgrzymy
(Iak Ewangelia opowiada)
Ukazał drogi kres pocieszny
Nadzieią krzepiąc moią żałość [T, XIII].

Mówię to w IEZUSOWYM duchu,
Który położył Bogatego
W ogniu, nie wcale w miętkim puchu,
Zaś trędowatych wyżey niego [T, LXXXII].


Na podstawie: Anna Gęsicka, „Intertekstualna biblioteka” Franciszka Villona, “Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” 2019, nr 9 (12), s. 205.
Strona ze średniowiecznego rękopisu Biblii królowej Zofii
Źródło: dostępny w internecie: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Rp2kr6nkRGWLj
Ilustracja interaktywna przedstawia rzeźbę. To głowa dojrzałego mężczyzny. Rzeźba jest wykonana z białego marmuru. Na czole mężczyzny widoczne są poziome zmarszczki. Mężczyzna ma wydatny nos i wysokie czoło. Włosy mężczyzny są krótkie, przylegają do głowy, są lekko falujące, zaczesane na twarz. Mężczyzna ma gęstą brodę i wąsy. Opis punktu znajduje się na ilustracji: 1. Drugą kategorię stanowią liczne odwołania do kultury świeckiej. Są to powszechnie znane nazwiska-symbole, często z dopełniającą krótką charakterystyką, pasującą do poetyckiej koncepcji utworu.

Znikła też i estymatywa,
Z której się perspektywa rodzi,
Symulatywa, formatywa,
Przez defekt których człek odchodzi
Od zmysłów, wpadłszy w omamienie,
Aż go jak lunatyka niesie.
Czytałem o tym, mam wrażenie,
Bodajże w Arystotelesie [L, XXXVII]

Anna Gęsicka, „Intertekstualna biblioteka” Franciszka Villona, “Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” 2019, nr 9 (12), s. 206-207.
Arystoteles, rzeźba Lizypa, Luwr
Źródło: dostępny w internecie: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.5.
RKqySBCuEHD5R
Ilustracja interaktywna przedstawia siedzących naprzeciw siebie kobietę i mężczyznę, którzy rozmawiają ze sobą. Gestykulują. Kobieta jest w długiej sukni, na głowie ma welon. Mężczyzna ubrany jest w szeroką, długą szatę. na głowie ma koronę. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 1. Jako ilustracja innej mądrości, tym razem o niszczącej sile miłości dotykającej każdego, w słynnej nostalgicznej balladzie Ballade des dames du temps jadis (u Boya Ballada o paniach minionego czasu) pomiędzy ofiarami pojawiają się między innymi także nazwiska uczonych:

Gdzie jest przemądra Heloiza,
Z powodu której Piotr Abelard,
Wytrzebion został [...]?
Podobnie, gdzie jest ta królowa,
Co zażądała, by Burydan
W Sekwanę w worku rzucon został?

Anna Gęsicka, „Intertekstualna biblioteka” Franciszka Villona, “Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” 2019, nr 9 (12), s. 208.
Abelard i Heloiza, ilustracja do Romansu o róży
Źródło: dostępny w internecie: Wikimedia Commons, domena publiczna.
RE6Y0nzF0BMRD
Ilustracja interaktywna przedstawia wnętrze pałacowej komnaty. Na jej środku stoi duży szezlong. Siedzi na nim półnagi mężczyzna z małą harfą w dłoniach. Obok niego stoi oparta o mężczyznę młoda kobieta. Mężczyzna trzyma ją za lewą rękę. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 1. Najbogatszym źródłem intertekstualnych odniesień pozostaje dla Villona literatura. Poeta przypomina nazwiska autorów i bohaterów literackich oraz przywołuje i rozwija znane toposy. Bohaterowie literaccy to w pierwszym rzędzie postaci mitologiczne. Przywoływana już Ballade des dames du temps jadis wprowadzona jest zwrotką wspominającą najsłynniejszą parę starożytnych kochanków: „Umarł y Paris, y Helena”.

Anna Gęsicka, „Intertekstualna biblioteka” Franciszka Villona, “Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” 2019, nr 9 (12), s. 208.
Parys z Heleną, Jacques‑Louis David, 1788 r.
Źródło: dostępny w internecie: Wikimedia Commons, domena publiczna.
R1X67q6qRIEWi
Obraz przedstawia siedzącą na skale młodą kobietę. Kobieta ma obnażony brzuch i piersi. Owinięta jest przeźroczystym materiałem. Kobieta trzyma się rękami za uszy. Ma otwarte usta, jakby krzyczała. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 1. W samej balladzie, i w tej samej funkcji ofiary miłości, pojawia się nieszczęśliwa nimfa: „Echo, co gada, gdy głos wydasz / Gdzieś ponad rzeką, ponad stawem”, a w funkcji sprawczyni nieszczęścia królowa przyrównana do złowrogich kusicielek z Odysei: „Królowa Blanka, iak liliia, / Syrenim głosem zawodząca”

Anna Gęsicka, „Intertekstualna biblioteka” Franciszka Villona, “Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” 2019, nr 9 (12), s. 208.
Echo – obraz olejny Alexandre'a Cabanela
Źródło: dostępny w internecie: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Rwx1YPNCm3oz5
Ilustracja interaktywna przedstawia fragment strony łacińskiego manuskryptu. Zaczyna się on od ozdobnego inicjału. Strona jest bogato zdobiona ornamentami i ilustracjami. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 1. Literatura to najbogatszy „katalog” Villonowskiej „intertekstualnej biblioteki”. Postaci z mitologii czy bohaterowie lub autorzy tekstów średniowiecznych oraz literackie aluzje pełnią w wierszach podobną egzemplifikacyjną funkcję − ilustrują poetycki przekaz, stanowiąc rozpoznawalny dla odbiorcy znak bądź punkt odniesienia uwypuklający myśl przewodnią.

Anna Gęsicka, „Intertekstualna biblioteka” Franciszka Villona, “Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” 2019, nr 9 (12), s.213.
Giulio Clovio: Colonna‑Missale (Włochy, 1532)
Polecenie 1

Wyjaśnij, jak w świetle fragmentów tekstu Anny Gęsickiej rozumiesz tytuł artykułu „Intertekstualna biblioteka” Franciszka Villona.

RIXd5bJ6DzL69
(Uzupełnij).
Polecenie 2

Czego o autorze Wielkiego Testamentu dowiaduje się czytelnik jego wierszy? Zredaguj odpowiedź.

RAyoeErKQHQTL
(Uzupełnij).
Rf011offVgz2z1
Ćwiczenie 1
Do fragmentów utworów François Villona dobierz nazwy toposów. „Żałuię czasu mey młodości:
— Barziey niż inny iam weń szalał! —
Aż do mych lat podeszłych mdłości
Iam pożegnanie z nią oddalał;
Odeszła; ba, ni to piechotą,
Ni konno; pomkła iako zaiąc;
Tak nagle uleciała oto,
Nic w darze mi nie ostawiaiąc.”
Wielki Testament, XXII


François Villon, Wielki Testament, [w:] Pieśń o Rolandzie, Dzieje Tristana i Izoldy, François Villon Wielki Testament, tłum. T. Boy-Żeleński, Warszawa 1998, s. 276. Możliwe odpowiedzi: 1. Topos danse macabre, 2. Idea vanitas vanitatum, 3. Topos tempus fugit, 4. Topos ubi est? „Wiem, że bogate y ubogie,
Mądre, szalone, świeckie, xiędze,
Hoyne i skąpe, tanie, drogie,
Małe y duże, pychy, nędze,
Damy z kołnierzem w zmyślne rurki −
Iakietamkolwiek godło czyie −
Iedwabie czy siermiężne burki:
Wszytko dołapi śmierć za szyie.”
Wielki Testament, XXXIX

François Villon, Wielki Testament, [w:] Pieśń o Rolandzie, Dzieje Tristana i Izoldy, François Villon Wielki Testament, tłum. T. Boy-Żeleński. Warszawa 1998, s. 281. Możliwe odpowiedzi: 1. Topos danse macabre, 2. Idea vanitas vanitatum, 3. Topos tempus fugit, 4. Topos ubi est? „Powiedz mi, gdzie y w iakiey ziemi, /
Iest [...]”
„Ach, gdzie są niegdysiejsze śniegi!”
Wielki Testament, Ballada o paniach minionego czasu

François Villon, Wielki Testament, [w:] Pieśń o Rolandzie, Dzieje Tristana i Izoldy, François Villon Wielki Testament, tłum. T. Boy-Żeleński. Warszawa 1998, s. 283. Możliwe odpowiedzi: 1. Topos danse macabre, 2. Idea vanitas vanitatum, 3. Topos tempus fugit, 4. Topos ubi est? „Świat ten, zaiste, nie iest wieczny,
Iako łupieżca możny mniema;
Wszytkich miecz czeka obosieczny;
Lepszey pociechy ponoś nie ma
Staremu, co za młodu słynął
Z uciesznych figlów y trefności;”

François Villon, Wielki Testament, [w:] Pieśń o Rolandzie, Dzieje Tristana i Izoldy, François Villon Wielki Testament, tłum. T. Boy-Żeleński. Warszawa 1998, s. 289. Możliwe odpowiedzi: 1. Topos danse macabre, 2. Idea vanitas vanitatum, 3. Topos tempus fugit, 4. Topos ubi est?

Do fragmentów utworów François Villona dobierz nazwy toposów.

Topos <em>danse macabre</em>, Idea <em>vanitas vanitatum</em>, Topos <em>ubi est?</em>, Topos <em>tempus fugit</em>

„Żałuię czasu mey młodości:
— Barziey niż inny iam weń szalał! —
Aż do mych lat podeszłych mdłości
Iam pożegnanie z nią oddalał;
Odeszła; ba, ni to piechotą,
Ni konno; pomkła iako zaiąc;
Tak nagle uleciała oto,
Nic w darze mi nie ostawiaiąc.”
Wielki Testament, XXII


François Villon, Wielki Testament, [w:] Pieśń o Rolandzie, Dzieje Tristana i Izoldy, François Villon Wielki Testament, tłum. T. Boy-Żeleński, Warszawa 1998, s. 276.		  
„Wiem, że bogate y ubogie,
Mądre, szalone, świeckie, xiędze,
Hoyne i skąpe, tanie, drogie,
Małe y duże, pychy, nędze,
Damy z kołnierzem w zmyślne rurki −
Iakietamkolwiek godło czyie −
Iedwabie czy siermiężne burki:
Wszytko dołapi śmierć za szyie.”
Wielki Testament, XXXIX

François Villon, Wielki Testament, [w:] Pieśń o Rolandzie, Dzieje Tristana i Izoldy, François Villon Wielki Testament, tłum. T. Boy-Żeleński. Warszawa 1998, s. 281.		  
„Powiedz mi, gdzie y w iakiey ziemi, /
Iest [...]”
„Ach, gdzie są niegdysiejsze śniegi!”
Wielki Testament, Ballada o paniach minionego czasu

François Villon, Wielki Testament, [w:] Pieśń o Rolandzie, Dzieje Tristana i Izoldy, François Villon Wielki Testament, tłum. T. Boy-Żeleński. Warszawa 1998, s. 283.		  
„Świat ten, zaiste, nie iest wieczny,
Iako łupieżca możny mniema;
Wszytkich miecz czeka obosieczny;
Lepszey pociechy ponoś nie ma
Staremu, co za młodu słynął
Z uciesznych figlów y trefności;”

François Villon, Wielki Testament, [w:] Pieśń o Rolandzie, Dzieje Tristana i Izoldy, François Villon Wielki Testament, tłum. T. Boy-Żeleński. Warszawa 1998, s. 289.		  
1
Ćwiczenie 2

Zapoznaj się z balladą i w dwóch punktach wymień, co wiąże ten utwór ze średniowieczem.

François Villon Wielki Testament

Ballada, iaką Wilon napisał na prośbę swey matki, aby ubłagać łaski nayswiętszey panny
Królowo niebios, cysarzowo ziemi,
Pani monarsza czeluści piekielnych,
Przyim mnie, pokorną miedzy pokornemi,
Niech pośród sług twych siądę nieśmiertelnych,
Mimo, iż barzo niegodna twey łaski.
Dobroć twa, pani nadziemskiey pociechy,
Więtsza o wiele niźli moie grzechy;
Bez niey daremnie duszy się wydzierać
Tam, kędy świecą wiekuiste blaski.
W tey wierze pragnę żyć, iak y umierać.

Twemu Synowi powiedz, że w nim żyię;
Iżby me grzechy wymazał do tyla,
Iako Egipską rozgrzeszył Maryię,
Lub iak wybawił mędrca Teofila,
Który przez Ciebie spełnił święte dzieła,
Mimo iż djabłu zaprzedał swą wolę.
Strzeż mnie, bych w taką nie popadła dolę,
Dziewico, któraś, nie racząc otwierać
Żywota, owoc bez zmazy poczęła.
W tey wierze pragnę żyć, iak y umierać.

Prostaczka iestem stara y uboga,
Nic nie znam — liter czytać nie znam zgoła —
Oprócz parafii mey niskiego proga,
Gdzie ray oglądam y harfy dokoła,
Y piekło, w którem potępieńców prażą.
Iedno mnie trwoży, drugie zaś raduie:
O day, Bogini, niech wciąż radość czuię!
Ku tobie duszy day grzeszney pozierać,
Z ufnością w sercu y rzetelną twarzą.
W tey wierze pragnę żyć, iak y umierać.

4 Źródło: François Villon, Wielki Testament, [w:] Pieśń o Rolandzie, Dzieje Tristana i Izoldy, François Villon Wielki Testament, tłum. Tadeusz Boy-Żeleński, Warszawa 1998, s. 310–311.
R2dHoEYZRLelC
(Uzupełnij).
Audiobook
Dla nauczyciela