RpxNwumQCnb8J1

Ważne daty

1660‑1725 – lata życia Alessandro Scarlattiego

1685‑1750 – lata życia Johanna Sebastiana Bacha

1683‑1764 – lata życia Jeana Phillippe`a Rameau

1685‑1759 – lata życia Georga Friedricha Haendla

1727 – George Friedrich Haendel, Zadok the Priest HWV 258

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R1Y41Pb0dhKp61

Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.

5. Barok. Uczeń:

2) omawia cechy wybranych form muzycznych (fuga, preludium, toccata, suita i partita, tańce: menuet, gawot; koncert, concerto grosso, sonata barokowa, uwertura, opera, oratorium, pasja, kantata);

4) wymienia i charakteryzuje twórczość kompozytorów (Claudio Monteverdi, Johann Sebastian Bach, Georg Friedrich Haendel, Antonio Vivaldi, Arcangelo Corelli, klawesyniści francuscy: Jean Philippe Rameau, François Couperin);

6) zna pojęcia: system dur‑moll, polifonia imitacyjna, bas cyfrowany (basso continuo), kontrapunkt, forma ewolucyjna, orkiestra barokowa, improwizacja, forma wariacyjna, ostinato, system równomiernie temperowany, bel canto.

II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:

1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;

4. dokonuje analizy percepcyjnej, uwzględniając:

a) elementy muzyki,

b) podstawowe techniki kompozytorskie,

c) cechy stylów muzycznych,

d) strukturę gatunków i form muzycznych, ich zmiany i rozwój,

e) funkcje: np. religijna, społeczna, użytkowa, artystyczna i in..

III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:

1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię;

3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne.

Nauczysz się

przedstawiać cechy kantaty jako formy wokalno‑instrumentalnej baroku;

charakteryzować rodzaje kantaty;

przyporządkowywać dzieła do ich autorów;

identyfikować dzieła na podstawie nagrań dźwiękowych;

używać właściwą terminologię muzyczną.

Geneza i klasyfikacja kantaty jako formy wokalno‑instrumentalnej

W baroku w wyniku przenikania i łączenia się XVI‑wiecznych utworów wokalnych (madrygałuMadrygałmadrygału, motetuMotetmotetu, monodiiMonodiamonodii i pieśniPieśńpieśni) powstała nowa, wokalno‑instrumentalna forma – kantata (wł. cantare – śpiewać). Strukturalnie była podobna do operyOperaopery, tworzyły ją kontrastujące ze sobą arieAriaarie, poprzedzone recytatywamiRecytatywrecytatywami, jednak nie zawierała akcji scenicznej i scenografii. Termin kantata użyty był po raz pierwszy w tytule publikacji dopiero w 1620 roku w zbiorze Cantade ed arie a voce sola Alessandra Grandiego (1590‑1630) i oznaczał utwór wokalny o tematyce świeckiej na głos solowy z towarzyszeniem basso continuoBasso continuobasso continuo. Wcześniej używano innych określeń, m. in.: anthem, contade, motetto, actus tragicus, ode, serenata, ale powstawały też kantaty, które nie posiadały nazwy.

Podział kantaty ze względu na jej funkcję, budowę i tekst.

R9KjDeXuy8MHv1

Schemat obrazujący podział kantaty, online-skills, CC BY 3.0; Źródło opisów w schemacie: Danuta Szlagowska, „Muzyka baroku”, Akademia Muzyczna im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku, 1998

Rozwój kantaty w ośrodkach europejskich

Ważnymi miejscami rozwoju kantaty były włoskie miasta: Florencja, Bolonia, Wenecja oraz Rzym. W połowie XVII wieku naprzemiennie stosowano arie (A) i recytatywy (R) w układach: RARA bądź RARARA. Kolejność arii i recytatywów mogła być w dowolny sposób zamieniana. Pod koniec XVII wieku wykształciła się kantata neapolitańska, która szczególną popularność zyskała w wieku XVIII. Zawierała dwie trzyczęściowe arie da capoAria da capoarie da capo, przybierając układy: RARA, ARA lub ARARA. Pojawiły się w niej także fragmenty instrumentalne oraz technika koncertującaTechnika koncertującatechnika koncertująca. Najpopularniejszym kompozytorem kantat neapolitańskich był Alessandro Scarlatti (1660‑1725).

R9ZfIirJW3SvO

Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.

We Francji kantata pozostawała pod wpływem neapolitańskim, dominowały w niej kompozycje przeznaczone na sopranSopransopran i basBasbas, z towarzyszeniem basso continuoBasso continuobasso continuo, jednak wykonywane były w języku francuskim. Cechowały się rozległą tematyką – występowały wątki antyczne, miłosne, pastoralne. Najważniejszymi kompozytorami byli: Michel Pignolet de Montéclair (1667‑1737), Jean Phillipe Rameau (1683‑1764) i Jean‑Baptiste Morin (1677‑1745).

RixtxzjiKhG4v

Źródeł kantaty niemieckiej należy szukać w chorale protestanckimChorał protestanckichorale protestanckim i dramatycznych formach przedstawiających Pismo Święte, dlatego jej charakter jest inny, niż kantaty neapolitańskiej. W wyniku związku z kościołem luterańskim uzyskała religijną formę użytkową. Wykorzystywano w niej technikę koncertującąTechnika koncertującatechnikę koncertującą oraz basso ostinato, zaczerpnięte z wariacjiWariacjawariacji organowych. Do najważniejszych twórców kantat niemieckich należą: Heinrich Schütz (1585‑1672) i Johann Sebastian Bach (1685‑1750), który napisał ich ponad dwieście.

R2865CO6y7hIy

md4716a1851a7a274_0000000000016

md4716a1851a7a274_0000000000017

md4716a1851a7a274_0000000000018

Inna wersja zadania

Wyjaśnij pojęcie basso continuo.

Anthem jako reprezentacyjna forma kantaty angielskiej

Angielskim odpowiednikiem kantaty jest anthem (z ang. hymn). W renesansie funkcjonował już full anthem i był podniosłym chóralnym śpiewem nieliturgicznym kościoła anglikańskiego, formalnie podobnym do motetuMotetmotetu. W XVII wieku wraz z rozwojem stylu koncertującego i basso continuoBasso continuobasso continuo przekształcił się w kantatę (verse anthem) i został wzbogacony o partie solowe z akompaniamentem orkiestrowym oraz partie instrumentalne. Od kantaty luterańskiej różnił się pochodzeniem tekstów, wykorzystywano w nim wyłącznie psalmy. W wyniku powiązania kościoła anglikańskiego z państwem, anthem uzyskał rangę formy narodowej, był często wykorzystywany podczas uroczystości związanych z najważniejszymi wydarzeniami dworu królewskiego, czego przykładem jest Coronation‑Anthems Georga Fridricha Haendla (1685‑1759), cykl napisany z okazji koronacji króla Jerzego II w 1727 roku. Kompozycje koronacyjne Haendla zawierały bogate instrumentarium (ok. 160 instrumentów), a jego Zadok the Priest uważany jest za najsłynniejszy anthem, wykonywany podczas koronacji nowej głowy państwa Imperium Brytyjskiego.

RPG656kbWMJ2D

md4716a1851a7a274_0000000000019

Zadania

R2sxBJllBmLFn

Ćwiczenie 1

Uzupełnij luki w tekście.

W baroku w wyniku przenikania i łączenia się XVI-wiecznych utworów wokalnych: ...................., motetu, monodii i pieśni, powstała nowa, wokalno-instrumentalna forma, ...............
Strukturalnie była podobna do ............, tworzyły ją kontrastujące ze sobą arie, poprzedzone recytatywami, jednak nie zawierała w sobie akcji scenicznej i scenografii.
Termin ten użyty był po raz pierwszy dopiero w 1620 roku w zbiorze Cantade ed arie a voce sola ........................................ (1590-1630) i oznaczał utwór wokalny o tematyce świeckiej na głos solowy z towarzyszeniem .............................

R1DoVOj3dn2q4

Ćwiczenie 2

Przestaw szyk wyrazów w zdaniach tak, by utworzyć polski odpowiednik danej sentencji łacińskiej. Wstaw ją w wolne pole. Następnie dopasuj autorów do sentencji.

Utwór 1, Utwór 2, Utwór 3

Przykład audio	Utwór	Autor
Utwór 1
Utwór 2
Utwór 3

R2L0q6QdXmYj5

Utwór nr 1 do zadania 2, online-skills, CC BY 3.0

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

Utwór nr 1 do zadania 2, online-skills, CC BY 3.0

utwór 1 do zadania 2

R1BzY9NlpsnOH

Utwór nr 2 do zadania 2, online-skills, CC BY 3.0

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

Utwór nr 2 do zadania 2, online-skills, CC BY 3.0

utwór 2 do zadania 2

RZBpFptxdo3a7

Utwór nr 3 do zadania 2, online-skills, CC BY 3.0

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

Utwór nr 3 do zadania 2, online-skills, CC BY 3.0

utwór 3 do zadania 2

R19nC609ucgAz1

Ćwiczenie 3

RFoXw0nOCjyqU

Ćwiczenie 4

Zaznacz odpowiednie cechy kantaty.

Forma wokalno-instrumentalna
Forma instrumentalna
Forma wokalna
Posiada ruch sceniczny i scenografię
Nie posiada ruchu scenicznego i scenografii
Forma jednoczęściowa
Forma cykliczna

RjYZfAS1EFcXu

Ćwiczenie 5

Do podanych form dopisz kraj ich pochodzenia.

Kantata neapolitańska – ..............
Kantata chorałowa – ............
Anthem – ............

RKATOeNzS8WsB

Ćwiczenie 6

Połącz nazwisko kompozytora z ośrodkiem, który reprezentował.

Anglia, Francja, Niemcy, Włochy

George Fridrich Haendel
Alessandro Scarlatti
Heinrich Schütz
Jean Phillipe Rameau

R1WAQxHcnMuzu

Ćwiczenie 7

Do terminów dobierz właściwe definicje.

Pieśń solowa z akompaniamentem instrumentalnym, wchodząca w skład opery, kantaty, oratorium i mszy., Śpiew o charakterze deklamacyjnym, służący do prezentacji akcji scenicznej w operze., Angielska odmiana kantaty religijnej, związana z kościołem anglikańskim., Jedna z najstarszych form wielogłosowej muzyki wokalnej, uprawiana od XIII do XIX wieku, do czasu baroku wyłącznie a cappella.

Aria
Motet
Recytatyw
Anthem

Polecenie 1

Uzasadnij, że w odniesieniu do wcześniejszych form wokalno‑instrumentalnych, kantata jest formą bardziej uniwersalną.

RJZf3L8xgx8YU

Słownik pojęć

Aria

pieśń solowa z akompaniamentem instrumentalnym, wchodząca w skład opery, kantaty, oratorium i mszy, różniąca się od poprzedzającego ją często recytatywu rozwiniętą kantyleną, śpiewnością, stanowiąca wyodrębniony, samodzielny fragment.

Aria da capo

aria trzyczęściowa o budowie ABA, szczególnie rozwinęła się w szkole neapolitańskiej.

Bas

najniższy głos męski.

Basso continuo

bas cyfrowany, typ instrumentalnego towarzyszenia, stanowiącego harmoniczną podstawę utworu, stosowany we wszystkich gatunkach muzyki XVII i XVIII wieku.

Chorał protestancki

chorał ewangelicki, oficjalne pieśni i hymny niemieckiego Kościoła protestanckiego.

Madrygał

gatunek świeckiej muzyki wokalnej, uprawiany w okresie średniowiecza, renesansu i wczesnego baroku, głównie we Włoszech.

Monodia

śpiew solowy z towarzyszeniem instrumentalnym, uprawiany w średniowieczu (ballada, rondo, virelai, madrygał) i renesansie (np. pieśń z akompaniamentem lutni).

Motet

jedna z najstarszych form wielogłosowej muzyki wokalnej, uprawiana od XIII do XIX wieku, do czasu baroku wyłącznie a cappella.

Opera

forma dramatyczno‑muzyczna, wokalno‑instrumentalna, z akcją dramatyczną, monologami i dialogami ujętymi w libretcie, przeznaczony do wykonania na scenie (z odpowiednią scenografią), zwykle w specjalnie do tego celu zbudowanym teatrze operowym, również zwanym operą.

Ostinato

wielokrotne powtarzanie w toku utworu struktury melodycznej (także harmonicznej lub rytmicznej), najczęściej w głosie najniższym.

Pieśń

utwór wokalny, na ogół do tekstu lirycznego, solowy lub chóralny.

Recytatyw

śpiew o charakterze deklamacyjnym, służący do prezentacji akcji scenicznej w operze.

Sopran

najwyższy głos kobiecy.

Technika koncertująca

przeciwstawianie jednego zespołu wykonawczego innemu, eksponowanie elementów wirtuozowskich.

Wariacja

cykliczna forma muzyczna, polegająca na przedstawieniu tematu i następnie określonej liczby jego odmian.

Źródło pojęć:

https://encyklopedia.pwn.pl/

Biblioteka muzyczna

R2L0q6QdXmYj5

R1BzY9NlpsnOH

RZBpFptxdo3a7

Bibliografia

Bukofzer M., Muzyka w epoce baroku. Od Monteverdiego do Bacha, PWN 1970.

Gwizdalanka D., Historia muzyki 2, PWM 2006.

Habela J, Słowniczek muzyczny, PWN 1983.

Szlagowska D., Muzyka Baroku, Akademia Muzyczna w Gdańsku, 1998.

Chomiński J., Witkowska‑Chomińska K., Historia muzyki, cz. 1, PWM 1989.

Gatunki wokalno-instrumentalne baroku - kantata

Ważne daty

Geneza i klasyfikacja kantaty jako formy wokalno‑instrumentalnej

Rozwój kantaty w ośrodkach europejskich

Anthem jako reprezentacyjna forma kantaty angielskiej

Zadania

Słownik pojęć

Biblioteka muzyczna

Bibliografia