Geograficzne regiony Polski
Jak wiadomo, obszar Polski podzielony jest na pasy rzeźby terenu. Wewnątrz każdego pasa wydzielono mniejsze jednostki – krainy geograficzne czy regiony geograficzne. Jaka jest różnica między krainą a regionem? A może nie ma żadnej?
co to są góry, wyżyny, niziny, kotliny, równiny, płaskowyże;
że w Polsce występuje pasowy układ rzeźby terenu;
jaki jest wpływ budowy geologicznej i klimatu na ukształtowanie powierzchni.
wyjaśniać, co to są regiony geograficzne i na podstawie jakich kryteriów się je wyznacza;
wskazywać na mapach tematycznych różne regiony geograficzne Polski;
opisywać podział regionalny własnego województwa.
1. Jak i dlaczego dokonano podziału Polski na regiony geograficzne?
Określenia „kraina geograficzna” i „region geograficzny” są niekiedy traktowane jako synonimy, czyli terminy oznaczające to samo. Nie jest to dużym błędem, ponieważ wg definicji zarówno krainakraina, jak i regionregion to wydzielony obszar o charakterystycznych cechach fizycznogeograficznych mający jednorodne pochodzenie. Kraina zazwyczaj jest większa od regionu i to może być podstawowa różnica między tymi jednostkami.
Istnieje wiele klasyfikacji i podziałów regionalnych obszaru Polski. Najważniejszym kryterium jest na ogół ukształtowanie powierzchni. Rozmieszczenie gór, wyżyn i nizin ściśle wiąże się z budową geologiczną. Rzeźbę terenu kształtowały różnorodne procesy mające związek z warunkami klimatycznymi, np. temperaturą, wiatrami, opadami. Klimat wpłynął też na rozmieszczenie wód powierzchniowych (rzeki, jeziora) i podziemnych oraz zadecydował o ich zasobności. Wymienione warunki naturalne przyczyniły się do rozwoju określonego świata roślinnego i zwierzęcego. Wszystko to razem miało wpływ na wykształcenie się określonych gleb. A na koniec przyszedł człowiek, który na różne sposoby zaczął wykorzystać i przekształcać środowisko przyrodnicze.
Dokonując regionalizacji geograficznej, należy uwzględniać wszystkie ww. czynniki. W Polsce najbardziej rozpowszechniony jest, opracowany przez prof. Jerzego KondrackiegoJerzego Kondrackiego, podział z 1955 roku . Swój początek bierze on od geograficznego podziału Europy na Północną, Południową, Wschodnią i Zachodnią.
Większość obszaru Polski należy do Europy Zachodniej, a konkretnie do dwóch jej megaregionów – Pozaalpejskiej Europy Zachodniej i Regionu Karpackiego. Do Europy Wschodniej, a konkretnie do rozległego Niżu Wschodnioeuropejskiego, należy tylko północno‑wschodnia część naszego kraju.
Na mapie powyżej wskaż przebiegające przez Polskę odcinki granic między Europą Zachodnią i Wschodnią oraz między megaregionami geograficznymi.
Z map poniżej odczytaj najpierw nazwy prowincji geograficznych znajdujących się na obszarze Polski, a następnie nazwy wydzielonych wewnątrz nich podprowincji.
Jak widać, megaregiony geograficzne dzielą się na prowincje oraz podprowincje, które w pewnym stopniu pokrywają się z pasami rzeźby terenu.
2. Makroregiony i mezoregiony
Dalszy podział wyróżnia makroregiony – wiele z nich to dobrze nam znane krainy geograficzne.
Głównym celem podziału Kondrackiego było wyróżnienie na obszarze Polski jeszcze mniejszych regionów geograficznych – mezoregionów. Dokonując tego podziału, trzymał się on kilku podstawowych zasad:
region geograficzny jest jednostką indywidualną o niepowtarzalnych cechach i różni się od innych regionów, w tym sąsiednich;
region geograficzny ma jednorodną genezę;
wszystkie elementy środowiska przyrodniczego mezoregionu są ze sobą silnie powiązane.
RCUb769dXH1O91 
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
Korzystając z powyższych map, ustal, na terenie których jednostek podziału geograficznego – megaregionu, prowincji, podprowincji, makroregionu czy mezoregionu – położona jest twoja miejscowość.
Podział wg Kondrackiego posiada też oznaczenia cyfrowe w układzie dziesiętnym, gdzie np.:
megaregion Pozaalpejskiej Europy Zachodniej oznaczony jest jedną cyfrą 3;
prowincja Niżu Środkowoeuropejskigo oznaczona jest dwiema cyframi 31;
podprowincja Pobrzeży Południowobałtyckich oznaczona jest trzema cyframi 313;
makroregion Pobrzeża Koszalińskiego oznaczony jest czterema cyframi 313.4;
mezoregion Wybrzeża Słowińskiego oznaczony jest pięcioma cyframi 313.41.
Geograficzny podział Polski wg J. Kondrackiego do pobrania poniżej.
Z listy poniżej wybierz mapę hipsometryczną swojego województwa i odczytaj nazwy występujących tam regionów geograficznych. Następnie ustal, czy są to makroregiony czy mezoregiony (ewentualnie podprowincje).
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1Fs3n8z2
Podział Kondrackiego jest powszechnie stosowany w naukach geograficznych. Szczególne znaczenie mają jednostki najmniejsze, tj. mezoregiony, ponieważ odnoszą się one do konkretnych form terenu o w miarę wyraźnych granicach. Ich nazwy utrwaliły się w geografii Polski. Inaczej jest z jednostkami wyższego rzędu – makroregionami, podprowincjami, prowincjami, megaregionami. Stanowią one grupy mniejszych jednostek i tu już dosyć często wśród geografów pojawiają się wątpliwości, które z tych jednostek można zaliczyć do danego regionu. Z tego też względu nie zawsze używa się nazw makroregionów, podprowincji czy prowincji w postaci identycznej jak w podziale Kondrackiego. Istnieje tu pewna dowolność, toteż śmiało możemy mówić na przykład o jednym Pojezierzu Pomorskim czy o jednej Nizinie Mazowieckiej, bo takie nazwy również utrwaliły się w naszej geografii.
Z odpowiedniej mapy powyżej odczytaj nazwy makroregionów, które składają się na Pojezierze Pomorskie, Nizinę Mazowiecką i Nizinę Podlaską.
Podsumowanie
Krainy i regiony to obszary o odrębnych cechach fizycznogeograficznych mające jednorodną genezę i wyraźnie różniące się od innych obszarów, w tym sąsiednich. Przyjęło się, że kraina jest na ogół większa od regionu.
Podstawowym kryterium wyróżniającym region geograficzny jest rzeźba terenu. W dalszej kolejności bierze się pod uwagę budowę geologiczną, klimat, wody powierzchniowe, roślinność, gleby, zaludnienie.
W każdym regionie geograficznym powinny występować silne powiązania między elementami własnego środowiska przyrodniczego.
Podział Kondrackiego jest pięciostopniowy i wyróżnia kolejno: megaregiony, prowincje, podprowincje, makroregiony i mezoregiony geograficzne.
Największe znaczenie w tym podziale mają mezoregiony, ponieważ ich nazwy odnoszą się do konkretnych form terenu i często są dla nich jedynymi nazwami.
Wymień i opisz główne cechy fizycznogeograficzne własnego mezoregionu, które zadecydowały o jego wyróżnieniu. Wybierz się w teren, np. na wycieczkę rowerową, i znajdź przykłady tych cech. Spróbuj też dotrzeć do granicy mezoregionu i sprawdź, czy jest ona wyraźnie widoczna w terenie. Zrób odpowiednie zdjęcia i je opisz.
Słowniczek
wydzielony i nazwany imieniem własnym teren, który wyróżnia się określonym zespołem cech fizycznogeograficznych
wydzielony obszar, względnie jednorodny, różniący się od terenów sąsiednich cechami naturalnymi bądź nabytymi na przestrzeni dziejów; regiony uważa się zwykle za jednostki mniejsze od krain
Jerzy Kondracki
Wybitny polski geograf, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, autor najbardziej znanej regionalizacji fizycznogeograficznej Polski. Był też długoletnim działaczem Polskiego Towarzystwa Geograficznego oraz Komitetu Historii Nauki i Techniki Polskiej Akademii Nauk. Brał m.in. udział w pracach grupy ekspertów ONZ zajmujących się standaryzacją nazw geograficznych.
Zadania
Wskaż kryteria, na podstawie których wyróżnia się regiony geograficzne.
- budowa geologiczna
- gleby
- klimat
- krajobraz
- roślinność
- ukształtowanie terenu
- granice administracyjne
- przynależność państwowa
Biorąc pod uwagę regionalizację geograficzną, przeważająca część obszaru Polski należy do
- Europy Zachodniej.
- Europy Południowej.
- Europy Północnej.
- Europy Wschodniej.
Uporządkuj jednostki regionalizacji geograficznej Kondrackiego w kolejności od największej do najmniejszej obszarowo.
- megaregion
- podprowincja
- prowincja
- makroregion
- mezoregion
Uporządkuj numery jednostek regionalizacji geograficznej Kondrackiego w kolejności od numeru oznaczającego jednostkę największą do numeru oznaczającego jednostkę najmniejszą obszarowo.
- 514.52
- 33
- 313.5
- 5
- 842
Zakwalifikuj wymienione nazwy geograficzne jako jednostki regionalizacji wg Kondrackiego.
megaregion, podprowincja, mezoregion, makroregion, prowincja
| Nizina Śląska | |
| Niziny Środkowopolskie | |
| Niż Środkowoeuropejski | |
| Pozaalpejska Europa Zachodnia | |
| Równina Wrocławska |
Korzystając z odpowiednich map, rozwiąż krzyżówkę.
- Wrocławska na Nizinie Śląskiej (mezoregion).
- Środkowoeuropejski (prowincja).
- Południowobałtyckie nad samym morzem (podprowincja).
- Południowobałtyckie nie nad morzem (podprowincja).
- Warciańsko-Odrzańska (makroregion).
- Kaliska na Nizinie Wielkopolskiej (mezoregion).
| 1 | ||||||||||||
| 2 | ||||||||||||
| 3 | ||||||||||||
| 4 | ||||||||||||
| 5 | ||||||||||||
| 6 |
Korzystając z odpowiednich map, rozwiąż krzyżówkę.
- Najwyższy mezoregion polskich wyżyn.
- Najdalej na wschód wysunięta prowincja geograficzna w Polsce.
- Mezoregion leżący na południowy wschód od Beskidu Śląskiego.
- Do tej prowincji należą Sudety.
- Największy makroregion Podkarpacia Północnego.
- Mezoregion na południowym wschodzie Wyżyny Śląskiej.
- Makroregion będący obniżeniem na Wyżynie Małopolskiej.
- Pasmo górskie pomiędzy Beskidem Żywieckim a Sądeckim.
- Makroregion na przedpolu Sudetów Środkowych i Wschodnich.
- Na zachód od Tatr Wschodnich.
- Najwyższy mezoregion polskiej części Sudetów Wschodnich.
| 1 | ||||||||||||||||||||||
| 2 | ||||||||||||||||||||||
| 3 | ||||||||||||||||||||||
| 4 | ||||||||||||||||||||||
| 5 | ||||||||||||||||||||||
| 6 | ||||||||||||||||||||||
| 7 | ||||||||||||||||||||||
| 8 | ||||||||||||||||||||||
| 9 | ||||||||||||||||||||||
| 10 | ||||||||||||||||||||||
| 11 |