Geograficzne regiony Polski
Jak wiadomo, obszar Polski podzielony jest na pasy rzeźby terenu. Wewnątrz każdego pasa wydzielono mniejsze jednostki – krainy geograficzne czy regiony geograficzne. Jaka jest różnica między krainą a regionem? A może nie ma żadnej?
![Ilustracja zawiera dwie mapy Polski, pierwsza zawiera prowincje geograficzne, a druga podprowincje geograficzne. Na pierwszej mapie czerwonymi liniami zaznaczono granice między prowincjami geograficznymi, Różnymi odcieniami koloru czerwonego, pomarańczowego i zielonego oznaczono poszczególne prowincje i opisano je: Niż Środkowoeuropejski, Niż Wschodniobałtycko-Białoruski, Masyw Czeski, Wyżyny Polskie, Wyżyny Ukraińskie, Karpaty Zachodnie z Podkarpaciem Zachodnim i Północnym oraz Karpaty Wschodnie z Podkarpaciem Wschodnim. Wszystkie te prowincje obejmują tereny Polski i sięgają poza granice kraju. Największą część mapy zajmuje Niż Środkowoeuropejski obejmujący zachodnią, północno-zachodnią i centralną część Polski oraz Niemcy. Na drugiej mapie różnymi odcieniami koloru czerwonego, pomarańczowego i zielonego oznaczono poszczególne prowincje z pierwszej mapy, a czerwonymi liniami zaznaczono granice między podprowincjami geograficznymi w ramach wydzielonych wcześniej prowincji i opisano je. W obrębie Niżu Środkowoeuropejskiego opisano Pobrzeża Południowobałtyckie i Pojezierza Południowobałtyckie oraz Niziny Środkowopolskie i Niziny Sasko-Łużyckie. W obrębie Wyżyn Polskich opisano Wyżynę Śląsko-Krakowską, Wyżynę Małopolską i Wyżynę Lubelsko-Lwowską. Karpaty Wschodnie i Zachodnie również rozbito na pięć mniejszych podprowincji, które opisano. Niż Wschodniobałtycko-Białoruski obejmuje cztery podprowincje, a w obrębie prowincji Wyżyny Ukraińskie znalazła się podprowincja Wyżyna Wołyńsko-Podolska.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/Rgjl6flsWg5dJ/8/bdLBE5vXEfixKTRQtDI9S7chXX6lW6hE.png)
co to są góry, wyżyny, niziny, kotliny, równiny, płaskowyże;
że w Polsce występuje pasowy układ rzeźby terenu;
jaki jest wpływ budowy geologicznej i klimatu na ukształtowanie powierzchni.
wyjaśniać, co to są regiony geograficzne i na podstawie jakich kryteriów się je wyznacza;
wskazywać na mapach tematycznych różne regiony geograficzne Polski;
opisywać podział regionalny własnego województwa.
1. Jak i dlaczego dokonano podziału Polski na regiony geograficzne?
Określenia „kraina geograficzna” i „region geograficzny” są niekiedy traktowane jako synonimy, czyli terminy oznaczające to samo. Nie jest to dużym błędem, ponieważ wg definicji zarówno krainakraina, jak i regionregion to wydzielony obszar o charakterystycznych cechach fizycznogeograficznych mający jednorodne pochodzenie. Kraina zazwyczaj jest większa od regionu i to może być podstawowa różnica między tymi jednostkami.
Istnieje wiele klasyfikacji i podziałów regionalnych obszaru Polski. Najważniejszym kryterium jest na ogół ukształtowanie powierzchni. Rozmieszczenie gór, wyżyn i nizin ściśle wiąże się z budową geologiczną. Rzeźbę terenu kształtowały różnorodne procesy mające związek z warunkami klimatycznymi, np. temperaturą, wiatrami, opadami. Klimat wpłynął też na rozmieszczenie wód powierzchniowych (rzeki, jeziora) i podziemnych oraz zadecydował o ich zasobności. Wymienione warunki naturalne przyczyniły się do rozwoju określonego świata roślinnego i zwierzęcego. Wszystko to razem miało wpływ na wykształcenie się określonych gleb. A na koniec przyszedł człowiek, który na różne sposoby zaczął wykorzystać i przekształcać środowisko przyrodnicze.
Dokonując regionalizacji geograficznej, należy uwzględniać wszystkie ww. czynniki. W Polsce najbardziej rozpowszechniony jest, opracowany przez prof. Jerzego KondrackiegoJerzego Kondrackiego, podział z 1955 roku . Swój początek bierze on od geograficznego podziału Europy na Północną, Południową, Wschodnią i Zachodnią.
![Ilustracja przedstawia mapę Europy. Kolorami wyróżniono wielkie regiony: Europa Wschodnia, Europa Północna, Europa Zachodnia, Europa Południowa. W ich obrębie nasyceniem kolorów wyróżniono megaregiony – Europa Północna ؘ– Archipelagi Europy Północnej I Półwysep Fennoskandzki, Europa Zachodnia – Wyspy Brytyjskie, Pozaalpejska Europa Zachodnia, Region Karpacki, Region Alpejski, Europa Południowa – Półwysep Iberyjski, Wyspy Morza Śródziemnego, Półwysep Apeniński, Półwysep Bałkański, Europa Wschodnia – Niż Wschodnioeuropejski, Ural. W obrębie megaregionów wyznaczono jeszcze mniejsze jednostki – prowincje. Mapa zawiera południki i równoleżniki, dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dziesięć stopni.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RjWcuxJivm7c3/4/20WZ8iJkJ9rQUYTIhQ88ugQ8z2jhcSzj.png)
Większość obszaru Polski należy do Europy Zachodniej, a konkretnie do dwóch jej megaregionów – Pozaalpejskiej Europy Zachodniej i Regionu Karpackiego. Do Europy Wschodniej, a konkretnie do rozległego Niżu Wschodnioeuropejskiego, należy tylko północno‑wschodnia część naszego kraju.
Na mapie powyżej wskaż przebiegające przez Polskę odcinki granic między Europą Zachodnią i Wschodnią oraz między megaregionami geograficznymi.
Z map poniżej odczytaj najpierw nazwy prowincji geograficznych znajdujących się na obszarze Polski, a następnie nazwy wydzielonych wewnątrz nich podprowincji.
![Ilustracja zawiera dwie mapy Polski, pierwsza zawiera prowincje geograficzne, a druga podprowincje geograficzne. Na pierwszej mapie czerwonymi liniami zaznaczono granice między prowincjami geograficznymi, Różnymi odcieniami koloru czerwonego, pomarańczowego i zielonego oznaczono poszczególne prowincje i opisano je: Niż Środkowoeuropejski, Niż Wschodniobałtycko-Białoruski, Masyw Czeski, Wyżyny Polskie, Wyżyny Ukraińskie, Karpaty Zachodnie z Podkarpaciem Zachodnim i Północnym oraz Karpaty Wschodnie z Podkarpaciem Wschodnim. Wszystkie te prowincje obejmują tereny Polski i sięgają poza granice kraju. Największą część mapy zajmuje Niż Środkowoeuropejski obejmujący zachodnią, północno-zachodnią i centralną część Polski oraz Niemcy. Na drugiej mapie różnymi odcieniami koloru czerwonego, pomarańczowego i zielonego oznaczono poszczególne prowincje z pierwszej mapy, a czerwonymi liniami zaznaczono granice między podprowincjami geograficznymi w ramach wydzielonych wcześniej prowincji i opisano je. W obrębie Niżu Środkowoeuropejskiego opisano Pobrzeża Południowobałtyckie i Pojezierza Południowobałtyckie oraz Niziny Środkowopolskie i Niziny Sasko-Łużyckie. W obrębie Wyżyn Polskich opisano Wyżynę Śląsko-Krakowską, Wyżynę Małopolską i Wyżynę Lubelsko-Lwowską. Karpaty Wschodnie i Zachodnie również rozbito na pięć mniejszych podprowincji, które opisano. Niż Wschodniobałtycko-Białoruski obejmuje cztery podprowincje, a w obrębie prowincji Wyżyny Ukraińskie znalazła się podprowincja Wyżyna Wołyńsko-Podolska.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/Rgjl6flsWg5dJ/8/bdLBE5vXEfixKTRQtDI9S7chXX6lW6hE.png)
Jak widać, megaregiony geograficzne dzielą się na prowincje oraz podprowincje, które w pewnym stopniu pokrywają się z pasami rzeźby terenu.
2. Makroregiony i mezoregiony
Dalszy podział wyróżnia makroregiony – wiele z nich to dobrze nam znane krainy geograficzne.
![Ilustracja przedstawia mapę Polski z wydzielonymi różnymi kolorami podprowincjami, a wewnątrz nich pooddzielane cienkimi czerwonymi liniami są makroreginy. Wydzielone są następujące podprowincje – kolorem niebieskim wydzielone są Pobrzeża Południowobałtyckie, szaroniebieskim Pobrzeża Wschodniobałtyckie, fioletowym Pojezierza Połuniowobałtyckie, fioletowym ciemniejszym Pojezierza Wschodniobałtyckie, ciemnozielonym Niziny Sasko-Łużyckie, jasnozielonym Niziny Środkowopolskie, zielononiebieskim Wysoczyzny Podlasko-Białoruskie, innym odcieniem ciemnozielonym Polesie, jasnobrązowym Sudety i Pogórze Sudeckie, jasnopomarańczowym Wyżyna Śląsko-Krakowska, pomarańczowym Wyżyna Małopolska, innym odcieniem pomarańczowego Wyżyna Lubelsko-Lwowska, brązowym Wyżyna Wołyńsko-Podlaska, żółtopomarańczowym Północne Podkarpacie, czerwonobrązowym Zewnętrzne Karpaty Zachodnie, intensywnym czerwonobrązowym Centralne Karpaty Zachodnie, oraz innym odcieniem tego koloru Beskidy Wschodnie.Czerwonymi liniami średniej grubości zaznaczono granice między podprowincjami geograficznymi w ramach wydzielonych wcześniej prowincji.Cienkimi czerwonymi liniami zaznaczono granice makroregionów w obrębie podprowincji i opisano je. W każdej podprowincji wydzielono kilka makroregionów.Przez Polskę przebiega zaznaczona granatową grubszą linią granica pomiędzy obszarem Europy Wschodniej i obszarem Europy Zachodniej.Kolory poza granicami Polski są zamglone, opisane są państwa sąsiadujace z Polską i Morze Bałtyckie.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1VDsou8vqtID/4/2Van9cOkw2sI5URlnNMca5gWVIFAddGp.png)
Głównym celem podziału Kondrackiego było wyróżnienie na obszarze Polski jeszcze mniejszych regionów geograficznych – mezoregionów. Dokonując tego podziału, trzymał się on kilku podstawowych zasad:
region geograficzny jest jednostką indywidualną o niepowtarzalnych cechach i różni się od innych regionów, w tym sąsiednich;
region geograficzny ma jednorodną genezę;
wszystkie elementy środowiska przyrodniczego mezoregionu są ze sobą silnie powiązane.
RCUb769dXH1O91 Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
Korzystając z powyższych map, ustal, na terenie których jednostek podziału geograficznego – megaregionu, prowincji, podprowincji, makroregionu czy mezoregionu – położona jest twoja miejscowość.
Podział wg Kondrackiego posiada też oznaczenia cyfrowe w układzie dziesiętnym, gdzie np.:
megaregion Pozaalpejskiej Europy Zachodniej oznaczony jest jedną cyfrą 3;
prowincja Niżu Środkowoeuropejskigo oznaczona jest dwiema cyframi 31;
podprowincja Pobrzeży Południowobałtyckich oznaczona jest trzema cyframi 313;
makroregion Pobrzeża Koszalińskiego oznaczony jest czterema cyframi 313.4;
mezoregion Wybrzeża Słowińskiego oznaczony jest pięcioma cyframi 313.41.
Geograficzny podział Polski wg J. Kondrackiego do pobrania poniżej.
Z listy poniżej wybierz mapę hipsometryczną swojego województwa i odczytaj nazwy występujących tam regionów geograficznych. Następnie ustal, czy są to makroregiony czy mezoregiony (ewentualnie podprowincje).
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R17zmH2x0TXIg/5/2H7VhN634AXUzi8E6oD2feol6SaNdeVa.png)
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1Fs3n8z2
Podział Kondrackiego jest powszechnie stosowany w naukach geograficznych. Szczególne znaczenie mają jednostki najmniejsze, tj. mezoregiony, ponieważ odnoszą się one do konkretnych form terenu o w miarę wyraźnych granicach. Ich nazwy utrwaliły się w geografii Polski. Inaczej jest z jednostkami wyższego rzędu – makroregionami, podprowincjami, prowincjami, megaregionami. Stanowią one grupy mniejszych jednostek i tu już dosyć często wśród geografów pojawiają się wątpliwości, które z tych jednostek można zaliczyć do danego regionu. Z tego też względu nie zawsze używa się nazw makroregionów, podprowincji czy prowincji w postaci identycznej jak w podziale Kondrackiego. Istnieje tu pewna dowolność, toteż śmiało możemy mówić na przykład o jednym Pojezierzu Pomorskim czy o jednej Nizinie Mazowieckiej, bo takie nazwy również utrwaliły się w naszej geografii.
Z odpowiedniej mapy powyżej odczytaj nazwy makroregionów, które składają się na Pojezierze Pomorskie, Nizinę Mazowiecką i Nizinę Podlaską.
Podsumowanie
Krainy i regiony to obszary o odrębnych cechach fizycznogeograficznych mające jednorodną genezę i wyraźnie różniące się od innych obszarów, w tym sąsiednich. Przyjęło się, że kraina jest na ogół większa od regionu.
Podstawowym kryterium wyróżniającym region geograficzny jest rzeźba terenu. W dalszej kolejności bierze się pod uwagę budowę geologiczną, klimat, wody powierzchniowe, roślinność, gleby, zaludnienie.
W każdym regionie geograficznym powinny występować silne powiązania między elementami własnego środowiska przyrodniczego.
Podział Kondrackiego jest pięciostopniowy i wyróżnia kolejno: megaregiony, prowincje, podprowincje, makroregiony i mezoregiony geograficzne.
Największe znaczenie w tym podziale mają mezoregiony, ponieważ ich nazwy odnoszą się do konkretnych form terenu i często są dla nich jedynymi nazwami.
Wymień i opisz główne cechy fizycznogeograficzne własnego mezoregionu, które zadecydowały o jego wyróżnieniu. Wybierz się w teren, np. na wycieczkę rowerową, i znajdź przykłady tych cech. Spróbuj też dotrzeć do granicy mezoregionu i sprawdź, czy jest ona wyraźnie widoczna w terenie. Zrób odpowiednie zdjęcia i je opisz.
Słowniczek
wydzielony i nazwany imieniem własnym teren, który wyróżnia się określonym zespołem cech fizycznogeograficznych
wydzielony obszar, względnie jednorodny, różniący się od terenów sąsiednich cechami naturalnymi bądź nabytymi na przestrzeni dziejów; regiony uważa się zwykle za jednostki mniejsze od krain
![Na zdjęciu popiersie starszego mężczyzna z dużą łysiną. Ubrany w garnitut i krawat.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1Au9MzXLja7R/4/2AhqNA8vP0z9R7nwNLiI3lAbBAHVRGQ8.jpg)
Jerzy Kondracki
Wybitny polski geograf, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, autor najbardziej znanej regionalizacji fizycznogeograficznej Polski. Był też długoletnim działaczem Polskiego Towarzystwa Geograficznego oraz Komitetu Historii Nauki i Techniki Polskiej Akademii Nauk. Brał m.in. udział w pracach grupy ekspertów ONZ zajmujących się standaryzacją nazw geograficznych.
Zadania
Wskaż kryteria, na podstawie których wyróżnia się regiony geograficzne.
- budowa geologiczna
- gleby
- klimat
- krajobraz
- roślinność
- ukształtowanie terenu
- granice administracyjne
- przynależność państwowa
Biorąc pod uwagę regionalizację geograficzną, przeważająca część obszaru Polski należy do
- Europy Zachodniej.
- Europy Południowej.
- Europy Północnej.
- Europy Wschodniej.
Uporządkuj jednostki regionalizacji geograficznej Kondrackiego w kolejności od największej do najmniejszej obszarowo.
- megaregion
- podprowincja
- prowincja
- makroregion
- mezoregion
Uporządkuj numery jednostek regionalizacji geograficznej Kondrackiego w kolejności od numeru oznaczającego jednostkę największą do numeru oznaczającego jednostkę najmniejszą obszarowo.
- 514.52
- 33
- 313.5
- 5
- 842
Zakwalifikuj wymienione nazwy geograficzne jako jednostki regionalizacji wg Kondrackiego.
megaregion, podprowincja, mezoregion, makroregion, prowincja
Nizina Śląska | |
Niziny Środkowopolskie | |
Niż Środkowoeuropejski | |
Pozaalpejska Europa Zachodnia | |
Równina Wrocławska |
Korzystając z odpowiednich map, rozwiąż krzyżówkę.
- Wrocławska na Nizinie Śląskiej (mezoregion).
- Środkowoeuropejski (prowincja).
- Południowobałtyckie nad samym morzem (podprowincja).
- Południowobałtyckie nie nad morzem (podprowincja).
- Warciańsko-Odrzańska (makroregion).
- Kaliska na Nizinie Wielkopolskiej (mezoregion).
1 | ||||||||||||
2 | ||||||||||||
3 | ||||||||||||
4 | ||||||||||||
5 | ||||||||||||
6 |
Korzystając z odpowiednich map, rozwiąż krzyżówkę.
- Najwyższy mezoregion polskich wyżyn.
- Najdalej na wschód wysunięta prowincja geograficzna w Polsce.
- Mezoregion leżący na południowy wschód od Beskidu Śląskiego.
- Do tej prowincji należą Sudety.
- Największy makroregion Podkarpacia Północnego.
- Mezoregion na południowym wschodzie Wyżyny Śląskiej.
- Makroregion będący obniżeniem na Wyżynie Małopolskiej.
- Pasmo górskie pomiędzy Beskidem Żywieckim a Sądeckim.
- Makroregion na przedpolu Sudetów Środkowych i Wschodnich.
- Na zachód od Tatr Wschodnich.
- Najwyższy mezoregion polskiej części Sudetów Wschodnich.
1 | ||||||||||||||||||||||
2 | ||||||||||||||||||||||
3 | ||||||||||||||||||||||
4 | ||||||||||||||||||||||
5 | ||||||||||||||||||||||
6 | ||||||||||||||||||||||
7 | ||||||||||||||||||||||
8 | ||||||||||||||||||||||
9 | ||||||||||||||||||||||
10 | ||||||||||||||||||||||
11 |