Gospodarka Polski. Podsumowanie
Gospodarka dzieli się na 3 główne działy – rolnictwo, przemysł i usługi. W Polsce, tak jak w większości miejsc na świecie, najpierw rozwinęło się rolnictwo. Od XIX wieku na dużą skalę zaczął rozwijać się przemysł. Po II wojnie światowej władze komunistyczne oparły naszą gospodarkę na przemyśle ciężkim, bazującym na wydobyciu węgla kamiennego na Górnym Śląsku. Dopiero po przełomowym 1989 roku, kiedy przeszliśmy na gospodarkę wolnorynkową, z pełną mocą mogły zacząć rozwijać się usługi – handel, transport, telekomunikacja, bankowość, edukacja, turystyka, ochrona środowiska i wiele innych.
![Na zdjęciu zabudowania przemysłowe, liczne maszty i kominy.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RDw3o3ropBtip/4/2YAFqJSRXdtMQ2CsSqBhVnNBZomgseVr.jpg)
1. Użytki rolne w Polsce
Użytki rolne to grunty orne, łąki i pastwiska, uprawy wieloletnie (plantacje i sady) oraz ogródki działkowe i przydomowe. Zajmują one łącznie około 60% powierzchni Polski. Grunty orne dominują na nizinach, choć często spotkać je można też na wyżynach i w górach. Łąki i pastwiska również występują w całym kraju, ale najwięcej jest ich na wschodzie, m.in. w dolinach rzek i na terenach podmokłych, a także w górach. Uprawy wieloletnie i ogródki koncentrują się w pobliżu miast.
![Ilustracja przedstawia mapę Polski. Na mapie za pomocą kolorów przedstawiono użytkowanie ziemi w Polsce. Oznaczono i opisano główne miasta. Granice województw oznaczono szarymi liniami. Opisano państwa sąsiadujące. Na mapie kolorem kremowym oznaczono grunty orne, zajmujące większą część Polski. Kolorem jasnozielonym oznaczono łąki i pastwiska. Występują one nierównomiernie na terenie całego kraju ale największe ich skupisko jest we wschodniej części Polski. Kolorem zielonym oznaczono występowanie lasów, które występują nierównomiernie na terenie całego kraju. Kolorem różowym oznaczono tereny zabudowane, które pokrywają się z położeniem miast. Kolorem pomarańczowym oznaczono sady, które skupione są w województwie mazowieckim. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co jeden stopień. W legendzie na dole mapy objaśniono kolory użyte na mapie.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1OEERKmuuw0A/4/1zO26kkaxz2RWRGa7NuyzIsMn7G0tKry.png)
2. Przyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa w Polsce
Przyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa to ukształtowanie terenu, jakość gleby oraz klimat. Rolnictwo najlepiej rozwija się na terenach płaskich (niziny), pokrytych dobrymi glebami (np. czarnymi ziemiami, czarnoziemami, madami, glebami brunatnymi), w ciepłym i wilgotnym klimacie. W Polsce takie warunki występują na Nizinie Śląskiej i Szczecińskiej oraz na Kujawach i Żuławach. Najlepsze gleby – czarnoziemy – przyczyniły się do rozwoju rolnictwa na Wyżynie Lubelskiej.
![Ilustracja przedstawia mapę Polski. Na mapie kolorami zaznaczono długość okresu wegetacyjnego. Z lewej strony mapy jest kolor brązowy, przechodzący w kierunku wschodnim w czerwony, potem żółty, zielony do zielono-niebieskiego. Najwięcej obszarów w kolorze zielonym i zielono-niebieskim występuje na północnym-wschodzie i na południu. W południowej części mapy, obejmującym góry występuje również kolor niebieski. Na izoliniach opisano długość okresu wegetacyjnego od stu dziewięćdziesięciu dni – kolor niebieski do dwustu trzydziestu dni – kolor brązowy. Czerwonymi punktami zaznaczono miasta wojewódzkie. Mapa pokryta jest siatką równoleżników i południków. Dookoła mapy jest biała ramka, w której opisane są współrzędne geograficzne. Poniżej mapy w legendzie umieszczono prostokątny poziomy pasek. Pasek podzielono na osiem kolorów. Z lewej strony niebieski, niebiesko-zielony, dalej zielony przez żółty, pomarańczowy i czerwony do brązowego. Na izoliniach opisano długość okresu wegetacyjnego od stu dziewięćdziesięciu dni – kolor niebieski do dwustu trzydziestu dni – kolor brązowy. Opisano izolinie sto dziewięćdziesiąt dni, dwieście, dwieście pięć, dwieście dziesięć, dwieście piętnaście, dwieście dwadzieścia, dwieście dwadzieścia pięć, dwieście trzydzieści dni.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RBgVdB1g9UBY5/4/UfR61APBwusphpUOYDn2txB301MieZOJ.png)
3. Pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa w Polsce
Pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa wynikają z działalności człowieka. Są to przede wszystkim rozmaite zabiegi agrotechniczne – podstawowa uprawa ziemi, nawożenie, melioracje, płodozmian – mające na celu uzyskiwanie jak najwyższych zbiorów. Ważny jest też poziom mechanizacji prac, wielkość gospodarstw rolnych, specjalizacja produkcji, polityka rolna władz. Największa towarowość produkcji osiągana jest w dużych gospodarstwach specjalistycznych na zachodzie Polski.
![Ilustracja przedstawia dwie mapy Polski z podziałem na województwa. Na pierwszej diagramami kołowymi przedstawiono wielkość gospodarstw rolnych w poszczególnych województwach. W północno-zachodniej części kraju gospodarstwa duże – powyżej piętnastu hektarów, średnie – od pięciu do piętnastu hektarów i małe – poniżej pięciu hektarów – występują w podobnych ilościach. Na wchodzie i południu przeważają gospodarstwa małe – poniżej pięciu hektarów. Na drugiej mapie pokazany jest stopień towarowości rolnictwa. Największa towarowość jest w pasie od Żuław, poprzez Kujawy i Wielkopolskę po Dolny Śląsk i Śląsk Opolski, oraz w zachodniej części województwa zachodniopomorskiego i w centralnej części Mazowsza. Niska towarowość przeważa w Małopolsce](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1Fq2fFdToHjf/4/pV1GSeogXfJD8uSfPkWIyQ4VJYNP1wXa.png)
4. Główne rośliny uprawne w Polsce
Głównymi roślinami uprawnymi w Polsce są zboża, a wśród nich pszenica oraz pszenżyto, żyto, kukurydza i jęczmień. Z roślin niezbożowych ważne są ziemniaki, buraki cukrowe, rzepak, oraz warzywa i owoce. Na najlepszych glebach uprawia się pszenicę i buraki cukrowe, a także jęczmień, rzepak i kukurydzę. Na glebach słabych dominują ziemniaki, żyto i owies. Polska zajmuje 1. miejsce na świecie w uprawie pszenżyta. Liczymy się też w zbiorach jabłek, malin i truskawek.
![Na ilustracji diagram kołowy struktury zasiewów w Polsce w 2013 roku. Pszenica20,80%Żyto11,20%Kukurydza10,50%Jęczmień8,00%Owies4,20%Pszenżyto11,50%Pozostałe zboża(gryka, proso,mieszanki zbożowe)6,40%Ziemniaki3,30%Buraki cukrowe1,90%Rzepak i rzepik8,90%Warzywa1,20%Pozostałe(strączkowe, przemysłowe,owocowe, pastewne)12,10%](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1B4vdQliikVG/4/nlpaPKBpGlAeuMwJy0JpXOshcRtoT3QY.png)
5. Główne zwierzęta hodowlane w Polsce
Trzoda chlewna, bydło i drób to główne zwierzęta hodowlane w Polsce. Ponadto hoduje się owce, kozy, konie, króliki i inne zwierzęta futerkowe, a także ryby. Zwierzęta trzymane są przeważnie dla mięsa, a ponadto dla skór, tłuszczów, mleka, jaj (tylko drób). W Polsce od kilku lat najwięcej wytwarza się mięsa drobiowego, choć wcześniej zawsze dominowała wieprzowina.
![Na ilustracji cztery diagramy kołowe – struktura produkcji mięsa w Polsce. Pierwszy diagram dla roku 2000 – wieprzowina 65,9%, drób 19,8%, wołowina 11,2%, pozostałe mięso 3,1%. Drugi diagram dla roku 2005 – wieprzowina 58,5%, drób 30,0%, wołowina 9,2%, pozostałe mięso 2,3%. Trzeci diagram dla roku 2010 – wieprzowina 50,4%, drób 37,2%, wołowina 10,5%, pozostałe mięso 1,9%. Czwarty diagram dla roku 2014 – wieprzowina 39,5%, drób 45,7%, wołowina 13,8%, pozostałe mięso 1,0%.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1Ib7Qqs0RBn7/4/LnhB8e62BEqjNu2thAhkCXElPJbUc89A.png)
6. Energetyka konwencjonalna i niekonwencjonalna
Energetyka konwencjonalna polega na uzyskiwaniu energii w wyniku spalania paliw. Wykorzystuje się tu głównie paliwa mineralne, czyli węgiel, ropę i gaz. Ostatnio jednak coraz częściej spalane są biopaliwa – płynne i stałe (biomasa) oraz biogazy. Zaliczają się one do odnawialnych źródeł energii. W energetyce niekonwencjonalnej korzysta się niemal wyłącznie ze źródeł odnawialnych – energii wód płynących i geotermalnych, wiatru, Słońca, powietrza.
![Na ilustracji schemat podziału energetyki. 1. Energetyka konwencjonalna – spalanie paliw nieodnawialnych (węgiel kamienny, węgiel brunatny, gaz ziemny, ropa naftowa) i odnawialnych (biopaliwa, biomasa stała, biomasa ciekła, biogazy, paliwa z odpadów komunalnych). 2. Energetyka niekonwencjonalna – wykorzystanie energii: reakcji jądrowych, wód płynących, wód termalnych, wiatru, Słońca, ciepła otoczenia.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RndJ9V10jF96C/4/u44wTKBLZZAP69WoCS2zsvzrRdOJsVrP.png)
7. Energetyka w Polsce
Polska energetyka w bardzo dużym stopniu opiera się na spalaniu węgla kamiennego i brunatnego w elektrowniach cieplnych – uzyskujemy w ten sposób blisko 90% potrzebnej nam energii. Jednak wykorzystanie odnawialnych źródeł energii stale wzrasta i do roku 2020 ma wynieść 15%. Największy w tym udział mają mieć biopaliwa oraz energia wiatrowa.
Problemem dla Polski i Europy jest nadmierne uzależnienie od dostaw rosyjskiego gazu i ropy.
![Na ilustracji dwa wykresy liniowe: Udział źródeł odnawialnych w pozyskaniu energii w krajach Unii Europejskiej i w Polsce w latach 2003–2013. Tendencja rosnąca, kraje Unii Europejskiej 11,1%–25,5%, Polska 5,2%–11,3%.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R2kXmv8sJRHgi/4/NZnSMndc0cfwu1g8OTxKkn8b2gUbtTjG.png)
8. Zmiany w przemyśle Polski po 1989 r.
Przejście na gospodarkę rynkową w 1989 roku sprawiło, że działalność zakładów przemysłowych musiała stać się opłacalna. Konieczna była restrukturyzacja i prywatyzacja tych zakładów, które się do tego nadawały (pozostałe należało zlikwidować). Duże znaczenie miał napływ do Polski kapitału zagranicznego. Został on przyciągnięty m.in. dzięki utworzeniu 14 Specjalnych Stref Ekonomicznych. Wyraźnie spadło znaczenie przemysłu ciężkiego bazującego na węglu.
![Na ilustracji wykresy słupkowe: wydobycie węgla w Polsce w latach 1950–2014 w milionach ton. W 1950 węgiel kamienny 78, węgiel brunatny 4,8. W 1960 węgiel kamienny 104, węgiel brunatny 10,3. W 1970 węgiel kamienny 140,1, węgiel brunatny 32,8. W 1980 węgiel kamienny 193,1, węgiel brunatny 36,9. W 1990 węgiel kamienny 147,7, węgiel brunatny 67,6. W 2000 węgiel kamienny 103,3, węgiel brunatny 59,5. W 2010 węgiel kamienny 76,7, węgiel brunatny 56,6. W 2014 węgiel kamienny 73,2, węgiel brunatny 63,9.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1RPGbqeFJklG/4/YmswLFDaKH2ujg3iKCG2PuHE3287UNJs.png)
9. Najlepiej rozwijające się gałęzie przemysłu w Polsce
Branża surowcowo‑energetyczna jest w Polsce motorem napędowym dla całej gospodarki. Największe firmy w kraju to rafinerie w Płocku i Gdańsku, Zakłady Energetyczne (PGE, Tauron, Enea, Energa), KGHM oraz spółki węglowe. Spośród przemysłu przetwórczego najlepiej rozwija się produkcja środków transportu (m.in. samochody fiat, opel, volkswagen) i AGD. Dużo produktów z Polski trafia na rynki zagraniczne – poza w/w eksportujemy też miedź, chemikalia, meble, żywność.
![Na ilustracji wykresy słupkowe – wartość eksportu polskich produktów przemysłowych w latach 2010, 2011, 2012. 201020112012Węgiel, koks, brykiet26 mld zł24 mld zł19 mld złMetale i wyroby metalowe74 mld zł68 mld zł54 mld złSamochody81 mld zł84 mld zł75 mld złArtykuły gospodarstwa domowego42 mld zł40 mld zł35 mld złKomputery, sprzęt elektroniczny i optyczny48 mld zł43 mld zł49 mld złWyroby przemysłu chemicznego83 mld zł76 mld zł61 mld złMeble28 mld zł27 mld zł23 mld złPozostałe wyroby przemysłu drzewno-papierniczego28 mld zł27 mld zł22 mld złWyroby przemysłu lekkiego23 mld zł22 mld zł20 mld złWyroby przemysłu spożywczego64 mld zł55 mld zł48 mld zł](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RQTJ75XGx49q9/8/nS1joR65P6qsusjqQavvjDXXufU74M1s.png)
10. Najlepiej rozwijające się branże usługowe w Polsce
Spośród branż usługowych największe zatrudnienie ma handel, ale będzie się ono zmniejszać ze względu na rozwój handlu w Internecie. Sam Internet i związana z nim branża telekomunikacyjna rozwijają się bardzo szybko. Największymi firmami usługowymi są w Polsce banki, sieci sklepów wielkopowierzchniowych i operatorzy telefonii komórkowej. Nieźle też radzą sobie prywatne firmy transportowe. Duże zatrudnienie utrzymuje się w państwowej administracji, służbie zdrowia i edukacji.
![Na ilustracji diagram kołowy - branżowa struktura zatrudnienia w polskich usługach. Handel23,50%Transport9,10%Łączność3,20%Edukacja13,50%Administracjapaństwowa11,90%Służba zdrowia9,80%Turystyka4,10%Finanse4,30%Pozostałe usługi20,70%](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1bwvhGzhrYaN/4/2Ig7hRyTrO11XL992L8lctLC8V78gcUo.png)
11. Transport lądowy w Polsce
Transport lądowy obejmuje ruch kolejowy, drogowy i częściowo specjalny – przesyłowy. Od 1989 roku polskie koleje przechodzą liczne restrukturyzacje, ale i tak niezbyt dobrze radzą sobie w gospodarce rynkowej, m.in. jedno wielkie PKP podzielono na mniejsze, wyspecjalizowane spółki, np. PKP Intercity, Przewozy Regionalne, PKP Cargo. Transport drogowy rozwija się znacznie lepiej, np. dzięki dotacjom z Unii Europejskiej powstaje coraz więcej nowych autostrad, dróg ekspresowych i innych.
![Ilustracja przedstawia mapę Polski z podziałem na województwa i obrazuje docelową sieć dróg szybkiego ruchu. Tło mapy jest w kolorze białym. Granice województw zaznaczone są szarą linią. Białymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie. Czarnymi kropkami oznaczono kontrole paszportowe na wschodniej granicy Polski z Białorusią i Ukrainą. Autostrady oznaczono ciemnoniebieskimi liniami. Na mapie zobrazowano trzy autostrady: pierwsza z północy na południe na trasie Gdańsk–Katowice i dalej do granicy Polski z Czechami , druga z zachodu na wschód w centralnej części Polski ze Świecka przez Poznań, Łódź i Warszawę do Kukuryków na granicy z Białorusią, trzecia z zachodu na wschód na południu Polski – z Olszyny i Jędrzychowic przez Katowice, Kraków i Rzeszów do Korczowej na granicy z Ukrainą. Drogi ekspresowe oznaczono kolorem jasnoniebieskimi. Ich sieć łączy głównie miasta wojewódzkie. Są rozmieszczone równomiernie, najrzadsza sieć tych dróg jest na północnym-wschodzie na Pomorzu Mazurskim. Na autostradach i drogach ekspresowych umieszczono czerwone tabliczki z numerami dróg. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co jeden stopień. W legendzie opisano znaki użyte na mapie.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RLnFAi7pV7DaP/4/1W7hVkb7dKVdKCaOHrlTDoQXh88Hvd7v.png)
12. Transport powietrzny w Polsce
Transport powietrzny – lotniczy – na dużą skalę zaczął się rozwijać w Polsce w latach 90. XX wieku, dzięki otwarciu naszych granic i ekspansji tanich linii lotniczych. Poza okresem ogólnoświatowego kryzysu z roku 2009 niemal cały czas przybywa nam pasażerów i połączeń lotniczych. Warszawa jest centralnym lotniskiem Polski, a oprócz niej działa kilkanaście portów regionalnych mających stałe połączenia głównie z miastami zachodnioeuropejskimi oraz liczne loty wakacyjne nad Morze Śródziemne.
PORTY LOTNICZE | Ogółem | Pasażerowie przybyli z portów | Pasażerowie odprawiani z portów | |||||
krajowy | zagraniczny | krajowych | zagranicznych | krajowych | zagranicznych | |||
razem | w tym w ruchu regularnym | razem | w tym w ruchu regularnym | |||||
ogółem 2012\* | 3533844 | 21001121 | 1767507 | 10455536 | 9002008 | 1766337 | 10545585 | 9092144 |
2013 | 2428580 | 22632580 | 1213137 | 11240647 | 9886330 | 1215443 | 11391933 | 10040485 |
Bydgoszcz | 23151 | 320175 | 11762 | 158091 | 154889 | 11389 | 162084 | 160377 |
Gdańsk | 355616 | 2490144 | 177816 | 1240589 | 1151109 | 177800 | 1249555 | 1157485 |
Katowice | 44935 | 2474608 | 22383 | 1224139 | 846496 | 22552 | 1250469 | 868865 |
Kraków | 304750 | 3337088 | 151344 | 1654868 | 1582273 | 153406 | 1682220 | 1612119 |
Lublin | 5412 | 183888 | 2730 | 90543 | 87047 | 2682 | 93345 | 89850 |
Łódź | 59 | 353574 | 27 | 173238 | 154789 | 32 | 180336 | 162807 |
Poznań | 81444 | 1254519 | 40563 | 618908 | 611969 | 40881 | 635611 | 631747 |
Rzeszów | 125413 | 464507 | 62274 | 228120 | 212662 | 63139 | 236387 | 221448 |
Szczecin | 77248 | 246496 | 38579 | 123087 | 123087 | 38669 | 123409 | 123409 |
Warszawa | 1135087 | 9548619 | 568379 | 4764083 | 4113234 | 566708 | 4784536 | 4134656 |
Warszawa‑Modlin | 306 | 344872 | 167 | 165750 | 165241 | 139 | 179122 | 178414 |
Wrocław | 262917 | 1613764 | 131367 | 799016 | 683534 | 131550 | 814748 | 699308 |
Zielona Góra | 12242 | 326 | 5746 | 215 | - | 6496 | 111 | - |
\*Uwzględniono port lotniczy Warszawa‑Modlin | ||||||||
źródło: Transport. Wyniki działalności w 2013 r., GUS, Warszawa 2014 |
13. Transport wodny w Polsce
Transport wodny obejmuje transport morski i śródlądowy (rzeczny). Transport morski obsługuje przede wszystkim handel zagraniczny. Przeładunek towarów odbywa się w dwóch naszych największych zespołach portowych – Gdańsk – Gdynia i Szczecin – Świnoujście. Ruch pasażerski to promy do Szwecji. Żegluga śródlądowa ma w Polsce niewielkie znaczenie. Prowadzona jest głównie na Odrze i Zalewie Szczecińskim w kierunku Niemiec. Najczęściej przewożone są surowce mineralne – węgiel kamienny, piasek, żwir.
![Ilustracja przedstawia mapę północnej części Polski i porty morskie. Na mapie niebieskimi liniami przedstawiono linie promu pasażerskiego ze Świnoujścia do Ystad, Kopenhagi, Treleborga i Rønne, z Kołobrzegu do Nexø, z Gdyni do Karlskrony i z Gdańska do Nynäshamn. Miasta portowe oznaczono sygnaturą sześcianu, wielkością sześcianu zaznaczono obroty ładunkowe portu w milionach ton w dwa tysiące trzynastym roku. Największy Gdańsk – dwadzieścia siedem milionów ton, Gdynia – piętnaście milionów ton, najmniejsza Ustka – trzy tysiące ton. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co jeden stopień.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R10lxuurmY6Mj/4/1J5Q8PR0YOEvTt06afMKtrIGhVfhgQdY.png)
14. Turystyczne walory Polski
Polska ma liczne walory turystyczne, zarówno przyrodnicze, jak i kulturowe. Walory przyrodnicze – wybrzeże morskie, jeziora, lasy, góry, piękne krajobrazy – wykorzystywane są w turystyce wypoczynkowej i krajoznawczej. Walory kulturowe to zabytkowe miasta oraz pojedyncze obiekty o dużym znaczeniu historycznym. Do Polski najwięcej turystów przyjeżdża z krajów sąsiednich, zwłaszcza z Niemiec, których mieszkańcy są najbogatsi i często mają powiązania rodzinne z naszymi Ziemiami Zachodnimi.
![Ilustracja przedstawia mapę Polski. Na mapie przedstawiono walory turystyczne. Główne ośrodki turystyczne podzielono na wypoczynkowe, krajoznawcze i uzdrowiskowe i przedstawiono w postaci kół w kolorze zielonym, czerwonym i niebieskim. Nad morzem, nad jeziorami i w górach oznaczono ośrodki turystyczne. Część z nich pełni jednocześnie kilka funkcji, więc sygnatury kół, którymi je oznaczono są w różnych kolorach. Wielkość ośrodków zróżnicowano wielkością sygnatur. Największe oznaczono dużymi kółkami i są to głównie miasta wojewódzkie, ale również popularne miejscowości wypoczynkowe w górach i nad morzem jak Karpacz, Zakopane, Kołobrzeg czy Świnoujście. W pozostałych rejonach czerwonym kółkiem oznaczono ośrodki krajoznawcze. Na mapie kolorem pomarańczowym oznaczono atrakcyjność obszarów turystycznych. Obszary atrakcyjne występują na pojezierzach, na Wyżynie Małopolskiej i w górach. Na mapie oznaczono sygnaturą z numerem obiekty wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Ich nazwy wraz z rokiem wpisu na listę opisano w legendzie mapy. Na mapie przedstawiono południki i równoleżniki. Dookoła mapy w ramce opisano współrzędne geograficzne co jeden stopień. W legendzie z lewej strony mapy opisano znaki użyte na mapie.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RWg9q0QLTmugP/4/1i0IBCumbA87rJcQkSla6l5KMuQhsb5h.png)
15. Zanieczyszczenie i ochrona przyrody
Globalne ocieplenie wywołane efektem cieplarnianym, dziura ozonowa i kwaśne opady to obecnie największe zagrożenia dla środowiska naturalnego. W Polsce na zanieczyszczenie najbardziej narażone są gęsto zaludnione i uprzemysłowione obszary na południu (Górny Śląsk) i w centrum kraju. Działania ochronne to m.in. zakładanie filtrów kominowych, budowa oczyszczalni ścieków, stosowanie katalizatorów spalin samochodowych, utylizacja lub powtórne wykorzystanie odpadów.
![Zanieczyszczenie i ochrona środowiska w Polsce](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/Rzx5LjBWAks9w/4/2ZjxYDZoxuA7RpXFfdotjSG56MRg5XDQ.png)
16. Prawne formy ochrony środowiska w Polsce
Prawne formy ochrony przyrody obejmują unikalne obszary, obiekty i gatunki. Najważniejsze formy to parki narodowe i krajobrazowe, rezerwaty i pomniki przyrody oraz ochrona gatunkowa. Polska uczestniczy w międzynarodowych programach ekologicznych, np. Natura 2000 (UE), Man and Biosphere (UNESCO). Ochrona dziedzictwa kulturowego polega na wpisaniu obiektu do rejestru zabytków. Najcenniejsze zabytki uznano pomnikami historii, a kilkanaście z nich wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
![Prawne formy ochrony środowiska w Polsce](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/ReJxb0iyd182U/4/zzY2GP4G284q6lKrd9ri4YuRhCvuTtVz.png)
Zadania
Pamiętam i rozumiem
Na których obszarach Polski występują najlepsze warunki naturalne do rozwoju rolnictwa i dlaczego właśnie tam?
Wymień główne rośliny uprawiane w Polsce i podaj przykłady ich wykorzystania.
Wymień główne zwierzęta hodowane w Polsce i podaj przykłady ich wykorzystania.
Na jakie sposoby w Polsce wykorzystywane są odnawialne źródła energii?
Omów główne zmiany w polskim przemyśle po roku 1989.
Które gałęzie przemysłu rozwijały się w Polsce dawniej, a które rozwijają się obecnie?
Wymień rodzaje usług, które rozwijają się w Polsce najlepiej, oraz te, które zanikają.
Jakie znasz rodzaje transportu lądowego i do jakich celów jest on najczęściej wykorzystywany?
Podaj zakres działalności polskiego transportu morskiego.
Wymień najważniejsze walory turystyczne Polski – przyrodnicze i kulturowe.
Podaj przykłady działań człowieka, które niszczą i które chronią środowisko naturalne.
Czytam i interpretuję
Wyjaśnij związek między towarowością produkcji rolnej a wielkością gospodarstw rolnych.
R1Fq2fFdToHjf1 Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.Wyjaśnij, dlaczego pszenicę i żyto uprawia się w Polsce w zupełnie innych miejscach.
R17CUy0qdfYuR1 Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.Wyjaśnij przyczyny widocznego na mapie rozmieszczenia hodowli bydła w Polsce
RYG99i7fEoCoo1 Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.Wskaż i wyjaśnij różnice w obrocie węglem kamiennym i brunatnym w Polsce.
R1DGKjqeC515u1 Źródło: ContentPlus, licencja: CC BY 3.0.Wskaż i wyjaśnij różnice w produkcji stali i miedzi w Polsce.
RgF25zkj2O4gI1 Źródło: ContentPlus, licencja: CC BY 3.0.Określ branże, w których działają największe firmy przemysłowe w Polsce.
Największe firmy przemysłowe w Polsce Miejsce
Firma
Przychody ze sprzedaży
w tys. złPrzychody ogółem
w tys. złZysk brutto
w tys. złZysk netto
w tys. złZatrudnienie
1
PKN Orlen SA, Płock
88 348 971
90 361 420
2 663 963
2 127 798
4 445
2
GK Grupy Lotos SA, Gdańsk
33 111 000
33 539 283
361 202
922 970
5 015
3
PGE Polska Grupa Energetyczna SA, Warszawa
30 556 814
31 952 421
4 102 537
3 232 834
41 395
4
GK PGNiG SA, Warszawa
28 730 000
28 946 000
2 542 000
2 234 000
32 326
5
GK Tauron Polska Energia SA, Katowice
24 741 257
24 991 464
1 935 849
1 541 299
27 281
6
KGHM Polska Miedź SA, Lubin
21 337 870
22 595 877
6 417 086
4 868 249
18 644
7
Fiat Auto Poland SA, Bielsko‑Biała
14 113 720
14 172 570
107 555
106 770
4 857
8
BP Europa SE Oddział w Polsce, Kraków
13 458 535
13 506 054
46 946
4 126
429
9
GK Energa SA, Gdańsk
11 176 799
11 391 132
626 333
456 421
11 009
10
Kompania Węglowa SA, Katowice
10 720 643
11 730 004
196 740
164 023
60 177
Opisz wzajemne powiązania między rozwojem usług, miast i przemysłu.
RybzMaRvL1ySZ1 Źródło: ContentPlus, licencja: CC BY 3.0.Na podstawie map poniżej wyjaśnij przyczyny zróżnicowania gęstości sieci transportu lądowego w Polsce.
R124WxHW3XORT1 Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.Na mapie poniżej wskaż główne wodne drogi śródlądowe w Polsce i określ do jakich przewozów są lub były one wykorzystywane.
R1EWWM4puMsYW1 Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.Czy można połączyć wypoczynek z krajoznawstwem? Jeśli tak, to podaj odpowiednie przykłady.
R14ltvZ2HLddV1 Pamiętaj o różnych rodzjach turystyki, które rozwinęły się w poszczególnych regionachWskaż prawne formy ochrony przyrody, w ramach których ochrona jest najbardziej ścisła.
Wskaż prawne formy ochrony przyrody obejmujące największe obszary.RV4YE5i3nIJjo1 Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Rozwiązuję problemy
Jakie są główne przeszkody w rozwoju rolnictwa ekologicznego i co można zrobić, aby je przezwyciężyć.
W jaki sposób można uzyskiwać wyższe zbiory pszenicy?
Co można zrobić, aby zwiększyć hodowlę owiec w Polsce?
W jaki sposób Polska może zmniejszyć swoje uzależnienie od dostaw ropy i gazu z Rosji?
Podaj propozycje zmian w funkcjonowaniu zakładu przemysłowego, który nie radzi sobie w gospodarce wolnorynkowej.
Czy Polska może dogonić kraje przodujące w rozwoju przemysłu nowoczesnych technologii (Hi‑Tech)? Jeśli tak, to w jaki sposób?
Jakie są główne przeszkody dla intensywnego rozwoju usług w Polsce i co można zrobić, by je niwelować?
Jaki jest Twój pomysł na usprawnienie działania polskich kolei?
Czy wewnątrzkrajowy ruch lotniczy ma szansę rozwinąć się w Polsce? Co można tu zrobić?
Zastanów się, w jaki sposób można zwiększyć liczbę turystów zagranicznych przyjeżdżających do Polski.
Co można zrobić, by jeszcze lepiej chronić środowisko naturalne i kulturowe?
Projekt badawczy
Autor/Nauczyciel | Tytuł projektu | Gospodarka Polski po 1989 roku |
Temat projektu | Gospodarka Polski po 1989 roku | |
Badana hipoteza | W polskiej gospodarce po 1989 roku zaszły olbrzymie zmiany. | |
Materiały źródłowe (strony internetowe, rozdział w podręczniku) | Rocznik Statystyczny RP oraz inne źródła danych statystycznych. | |
Uczeń | Co dokładnie mam zamiar zrobić, by sprawdzić, czy hipoteza jest prawdziwa) | Porównać dane statystyczne dotyczące polskiej gospodarki z roku 1989 (lub pobliskich lat) z danymi aktualnymi. Wychwycić różnice i je wyjaśnić. |
Co trzeba przygotować, by zweryfikować hipotezę | Z materiałów źródłowych wybrać odpowiednie dane statystyczne. | |
Co będę obserwować (mierzyć) | Różnice między danymi dawnymi i aktualnymi. | |
Czas trwania (ile czasu potrzeba, by wykonać projekt) | Kilka dni. | |
Wyniki (tabela, wykres, rysunek, fot) | Tabele ze wszystkimi danymi pokazującymi różnice między gospodarką z 1989 roku a obecną. Wykresy, diagramy i inne ilustracje przedstawiające w sposób graficzny wybrane dane. Opis i wyjaśnienie uzyskanych wyników. | |
Wniosek | Wyniki potwierdzają hipotezę. | |
Refleksja (czego projekt mnie nauczył?) | Czy warto było przechodzić na gospodarkę wolnorynkową? |
Test sprawdzający do działu: III. Gospodarka Polski
Test sprawdzający
Klucz testu