Ilustracja interaktywna. Na obrazie dwóch starszych mężczyzn siedzi na ławce w parku. Jeden z nich wspiera się na lasce i pali papierosa. Przy drugim mężczyźnie leży stos książek. Elementy ilustracji interaktywnej: 1. Adam Asnyk Adam Asnyk wykpiwał przeżycia młodego pokolenia w wierszu Szkic do współczesnego obrazu:

I w estetycznym roztopione smutku,
Co z prozy życia powszechnie wyrwany,
Nadobne pary szepcą po cichutku,
Do bladolicej wzdychając nirwany.

Jest im niezbędny wśród wrażeń przesytu
Gorzki, trujący nicestwa narkotyk.
Więc rozpaczają nad marnością bytu...
I w nowy zaraz przechodzą erotyk., 2. Jan Kasprowicz Ów ból istnienia nie był jednak tylko stylizacją. Jego bardzo przejmującą artykulację znajdujemy w Hymnach Jana Kasprowicza, w Salve Regina, Dies irae, z którego pochodzi poniższy fragment:

Jedno jest tylko w przestworzach widomym,
jedno w zachodniej płomienieje zorzy
nad płomiennymi falami
wiekuistego żywota
(...)
wielki, wszechmocny Ból.
Na obrazie kobieta zakrywa oczy starszemu mężczyźnie._{Jacek Malczewski, Śmierć, 1902
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.}, 3. Kazimierz Przerwa-Tetmajer Sięgnijmy do tekstów najbardziej reprezentatywnego poety tego dekadenckiego nurtu – Kazimierza Przerwy‑Tetmajera. W Hymnie do Nirwany wszechogarniającym uczuciem okazuje się pragnienie unicestwienia, pogrążenia w niebycie, któremu patronuje młodopolsko rozumiany Schopenhauer:

Z otchłani klęsk i cierpień podnoszę głos do ciebie,
Nirwano!
Przyjdź twe królestwo jako na ziemi, tak i w niebie,
Nirwano!
Złemu mnie z szponów wyrwij, bom jest utrapion srodze,
Nirwano!
I niech już więcej w jarzmie krwawiącym kark nie chodzę,
Nirwano!
Oto mi ludzka podłość kałem w źrenice bryzga,
Nirwano!
Oto się w złości ludzkiej błocie ma stopa ślizga,
Nirwano!
Oto mię wstręt przepełnił, ohyda mię zadusza,
Nirwano!
I w bólach konwulsyjnych tarza się moja dusza,
Nirwano!
O, przyjdź i dłonie twoje połóż na me źrenice,
Nirwano!
Twym unicestwiającym oddechem pierś niech sycę,
Nirwano!
żem żył, niech nie pamiętam, ani wiem, że żyć muszę,
Nirwano!
Od myśli i pamięci oderwij moją duszę,
Nirwano!
Od oczu mych odegnaj złe i nikczemne twarze,
Nirwano!
Człowiecze zburz przede mną bożyszcza i ołtarze,
Nirwano!
Niech żywot mię silniejszych, śmierć słabszych nie uciska,
Nirwano!
Niech błędny wzrok rozpaczy przed oczy mi nie błyska,
Nirwano!
Niech otchłań klęsk i cierpień w łonie się twym pogrzebie,
Nirwano!
I przyjdź królestwo twoje na ziemi, jak i w niebie,
Nirwano!
Na obrazie statek na wzburzonym morzu. _{Ferdynand Ruszczyc, Nec mergitur, 1905
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.}

Podobnie jest w wielu innych lirykach, deklarujących „jedno już tylko pragnienie/ Nirwany, w której istność pogrąża się cała/ w bezwładności, w omdleniu sennym, tajemniczym,/ i nie czując przechodzi z wolna w nieistnienie” (Nie wierzę w nic)., 4. Jarosław Iwaszkiewicz Ważne miejsce filozofia Schopenhauera zajmuje w literaturze okresu międzywojennego: przede wszystkim w twórczości Jarosława Iwaszkiewicza. Cały jego debiutancki tomik Oktostychy zdominowany jest przez postawę rezygnacji, niemożność zaspokojenia pożądań jest tu rekompensowana przez kontemplację piękna. Najdoskonalszym przykładem jest wiersz Prostota:
Aż wszelkie pożądanie, jak oswojony wilk,/ Rozpocznie się wsłuchiwać w piosenkę prostą wilg.
Dominantę rezygnacyjną odnaleźć także można w prozie Iwaszkiewicza. Należałoby tu wymienić przede wszystkim Panny z Wilka i Czerwone tarcze. Natomiast w Pasjach błędomierskich twórca podejmuje problem satyrycznego znaczenia sztuki, jak je widział Schopenhauer, kwestionując jednocześnie taki jej charakter. W Sławie i chwale Iwaszkiewicz zaś pisał: Cała wartość naszego życia polega jedynie na tym, że ma ono swój wydźwięk w sztuce, że buduje się przez to jakiś gmach wartości ponadżyciowych, trwałych, jedynie naprawdę istniejących.
Na obrazie półnaga kobieta przepasana czerwonym materiałem w ogrodzie. Z okna wygląda starszy mężczyzna._{Jacek Malczewski, Thanatos., 1899
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.}, 5. Maria Pawlikowska‑Jasnorzewska Znaczenie Schopenhauera w swojej twórczości wielokrotnie podkreślała Maria Pawlikowska‑Jasnorzewska. Była to inspiracja wielokierunkowa: we wczesnym tomiku dansing polega na podjęciu problemu muzyki jako najbardziej elementarnego symbolu istoty życia (dla Schopenhauera muzyka stanowiła najpełniejsze, zachodzące poza intelektem odzwierciedlenie bezrozumnej woli, podobnie jest u Pawlikowskiej).
Na obrazie zabawa. Ludzie w strojach ludowych tańczą i grają na instrumentach._{Teodor Axentowicz, Kołomyjka., 1895
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.}

W późniejszym okresie owe związki zawierały się w podobnym przekonaniu o istnieniu woli w naturze, a także rozumieniu natury jako mistrzyni człowieka i nauczycielki owej woli. Świetny przykład znajdujemy w Balecie powojów, w wierszu Modlitwy organiczne:

Pajączek wodny prosił o dzwon,
By w stawie gniazdo umościć –
Klon o wiropłat dla swoich ziarn –
Róża – broń dla piękności., 6. Czesław Miłosz Zupełnie nieoczekiwane przypomnienie filozofii Schopenhauera, sto lat po jego największych triumfach, odnajdujemy w Drugiej przestrzeni Czesława Miłosza, w 14 części Traktatu teologicznego. Miłosz, bliski chyba Zdziechowskiemu, podkreśla znaczenie filozofa, który próbuje zespolić chrześcijańską wiarę w Boga z religią buddyjską – w obu religiach akcentując współczucie dla ludzi skazanych na cierpienie:

Ktokolwiek uważa za normalny porządek rzeczy,
w którym silni triumfują, słabi giną, a życie kończy się śmiercią,
godzi się na diabelskie panowanie.

Chrześcijaństwo niech nie udaje, że jest przyjazne światu,
skoro widzi w nim grzech pożądania, czyli uniwersalnej Woli,
jak to nazwał wielki filozof pesymizmu, Schopenhauer,
który w chrześcijaństwie i buddyzmie znajdował rys wspólny,
współczucie dla mieszkańców ziemi, padołu łez.

Kto pokłada ufność w Jezusie Chrystusie, oczekuje Jego przyjścia
i końca świata, kiedy pierwsze niebo i pierwsza ziemia
przeminą i śmierci już nie będzie.
Na obrazie statki na morzu. W tle znajduje się przystań i miasto._{Teodor Axentowicz, Zatoka Neapolitańska, 1556
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.}