WSPÓŁCZYNNIK URODZEŃ 1. Bardzo wysoki współczynnik urodzeń (50-60‰) wynika z wysokiego współczynnika dzietności, dużej liczby kobiet w wieku rozrodczym i panującego modelu rodziny wielodzietnej związanego z uwarunkowaniami kulturowymi (prestiż rodziny), niskim poziomem wykształcenia i brakiem metod planowania rodziny (religia ich zakazuje). W związku z tym liczba urodzeń jest zwykle niekontrolowana. 2. Współczynnik przyrostu naturalnego wciąż jest bardzo wysoki (50-60‰) ze względu na zmieniające się bardzo powoli zwyczaje i światopogląd. 3. Na skutek rozwoju społeczno-gospodarczego współczynnik urodzeń obniża się, ale pozostaje wciąż na wysokim poziomie, średnio 35-45‰ . Dochodzi do zmian w strukturze zatrudnienia. Rolnictwo już nie jest głównym źródłem utrzymania ludności, lecz stają się nim przemysł i usługi. Wydłużeniu ulega czas edukacji dzieci i młodzieży, co powoduje przesunięcie wieku zakładania rodziny. Coraz większy wpływ na współczynnik urodzeń mają wówczas metody planowania rodziny. 4. Współczynnik urodzeń w tej fazie jest już bardzo niski ( około 15-25‰ ), lecz maleje on w wolniejszym tempie niż w poprzedniej fazie. 5. W wyniku upowszechnienia się modelu rodziny 2+2 oraz 2+1, małej liczby kobiet w wieku rozrodczym, wydłużającego się okresu nauki, kariery zawodowej i konsumpcyjnego stylu życia współczynnik urodzeń utrzymuje się na bardzo niskim poziomie ( poniżej 10‰ ). Ponadto panuje przekonanie, że większa liczba dzieci pogarsza sytuację materialną rodziny. WSPÓŁCZYNNIK ZGONÓW 1. Na skutek ograniczonego dostępu do medycyny, niedożywienia, ciężkiej pracy w rolnictwie, braku higieny, ograniczonego dostępu do wody pitnej (i w związku z tym szerzenia się chorób zakaźnych) współczynnik zgonów utrzymuje się w tej fazie na bardzo wysokim poziomie ( 50-60‰ ). Należy także wspomnieć o wysokiej umieralności dzieci przy porodach, które odbywają się w nieodpowiednich warunkach. Ponadto w wielu okresach poziom umieralności wzrasta na skutek wojen, głodów i epidemii. 2. W fazie tej następuje zmniejszenie współczynnika zgonów (średnio do 20-30‰ ) na skutek poprawy warunków życia. Następuje wzrost produkcji żywności, wzrasta dostęp do opieki medycznej, wielu krajom pomagają organizacje międzynarodowe, które dostarczają leków, żywności i środków higieny. 3. W fazie tej następuje w dalszym ciągu zmniejszenie współczynnika zgonów do 10-15‰ . 4. W fazie tej współczynnika zgonów jest wciąż na poziomie 10-15‰ , ponieważ niektórych zgonów nie da się wyeliminować zupełnie (np. wywołanych chorobami cywilizacyjnymi). 5. Bardzo niski współczynnik zgonów ( poniżej 10‰ ) w tej fazie jest wynikiem postępu medycznego, rozwoju technologii i automatyzacji produkcji. Natomiast niewielki wzrost tego współczynnika tłumaczyć należy starzeniem się społeczeństwa, czyli wzrostem udziału osób starszych w populacji ogółem. WSPÓŁCZYNNIK PRZYROSTU NATURALNEGO 1. W związku wysokiego współczynnika urodzeń i wysokiego współczynnika zgonów współczynnik przyrostu naturalnego utrzymuje się w tej fazie na niskim poziomie ( poniżej 10‰ ). Liczba ludności rośnie zatem bardzo wolno. W niektórych okresach odnotowuje się zmniejszanie się liczby ludności na skutek wojen i epidemii. 2. W tej fazie na skutek utrzymującego się wysokiego współczynnika urodzeń i gwałtownie zmniejszającego się współczynnika zgonów współczynnik przyrostu naturalnego zwiększa się do 20-30‰ . Rozpoczyna się w niej eksplozja demograficzna . Liczba ludności rośnie zatem w bardzo szybkim tempie. 3. Eksplozja demograficzna wciąż trwa, lecz współczynnik przyrostu naturalnego (w wyniku gwałtownie zmniejszającego się współczynnika urodzeń i dosyć niskiego współczynnika zgonów) zaczyna się zmniejszać do poziomu 10-20‰ . W związku z tym w drugiej części tej fazy rozpoczyna się implozja demograficzna . Liczba ludności rośnie w bardzo szybkim tempie. 4. W czwartej fazie trwa implozja demograficzna . Na skutek zmniejszającego się coraz bardziej współczynnika urodzeń i bardzo niskiego współczynnika zgonów wartości współczynnika przyrostu naturalnego wynoszą zwykle od 0‰ do 10‰ . Liczba ludności rośnie zatem w powolnym tempie. 5. W wyniku bardzo niskiego współczynnika zgonów oraz bardzo niskiego współczynnika urodzeń współczynnik przyrostu naturalnego w tej fazie jest bliski 0‰ , osiągając wartości lekko dodatnie lub lekko ujemne (w zależności od roku i polityki rodzinnej państwa). W krajach o największym udziale osób starszych w ogóle populacji ujemny przyrost naturalny jest potęgowany przez podwyższony współczynnik zgonów. Liczba ludności w tej fazie rośnie zatem w powolnym tempie lub okresowo odnotowuje się regres demograficzny., WSPÓŁCZYNNIK DZIETNOŚCI 1. Powyżej 6 dzieci przypadających na jedną kobietę w wieku rozrodczym. 2. Od 5 do 6 dzieci przypadających na jedną kobietę w wieku rozrodczym. 3. Od 3 do 5 dzieci przypadających na jedną kobietę w wieku rozrodczym. 4. Od 2 do 3 dzieci przypadających na jedną kobietę w wieku rozrodczym. 5. Poniżej 2 dzieci przypadających na jedną kobietę w wieku rozrodczym. ŚREDNIA DŁUGOŚCI ŻYCIA 1. Bardzo mała (do 45 lat). 2. Od 45 do 60 lat. 3. 55-65 lat. 4. Powyżej 65 lat. 5. Powyżej 65 lat. TYP SPOŁECZEŃSTWA I PIRAMIDA LUDNOŚCI 1. Społeczeństwo młode (progresywne) – największy odsetek dzieci i młodzieży, a najmniejszy odsetek osób starszych w ogólnej liczbie ludności. Piramida ludności w kształcie trójkąta równoramiennego o wklęsłych bokach. 2. Społeczeństwo młode (progresywne) – największy odsetek dzieci i młodzieży, a najmniejszy odsetek osób starszych w ogólnej liczbie ludności. Piramida ludności w kształcie trójkąta równoramiennego (ewentualnie o lekko wypukłych bokach).28. Społeczeństwo stacjonarne (zastojowe, starzejące się) – największy odsetek osób w wieku produkcyjnym, jednakże podstawa zaczyna się zwężać, a wierzchołek rozszerzać, co oznacza, że zmniejsza się stosunek liczby osób w wieku przedprodukcyjnym do liczby osób w wieku poprodukcyjnym. Piramida ludności w kształcie dzwonu, lekko rozchylonego w dolnej części. 3. Społeczeństwo stacjonarne (zastojowe, starzejące się) – największy odsetek osób w wieku produkcyjnym, jednakże podstawa zaczyna się zwężać, a wierzchołek rozszerzać, co oznacza, że zmniejsza się stosunek liczby osób w wieku przedprodukcyjnym do liczby osób w wieku poprodukcyjnym. Piramida ludności w kształcie szerokiego dzwonu, lekko zwężonego w dolnej części lub też kształt o mniej więcej wyrównanych odsetkach poszczególnych grup wiekowych. 4. Społeczeństwo stare (regresywne) – największy odsetek osób w wieku produkcyjnym i osób starszych, a najmniejszy odsetek dzieci i młodzieży w ogólnej liczbie ludności. Piramida ludności w kształcie dzwonu, bardzo zwężonego w dolnej części. PRZYKŁADY PAŃSTW (SPOŁECZEŃSTW) 1. W pierwszej fazie znajdują się już tylko pierwotne ludy Afryki i Amazonii. Jeszcze w latach 70. XX w. była w niej ludność najsłabiej rozwiniętych państw afrykańskich (np Ugandy, Somalii czy Nigru). W Europie faza ta zakończyła się w drugiej połowie XVIII w. 2. W drugiej fazie znajdują się: kraje najsłabiej rozwinięte w Afryce, np. Angola, Benin, Burkina Faso, Burundi, Czad, Etiopia, Gambia, Kamerun, Niger, Nigeria, Malawi, Mali, Republika Środkowoafrykańska, Senegal, Somalia, Uganda, Tanzania, Zambia, niektóre słabo rozwinięte kraje Azji, np. Afganistan, Jemen. Należy zwrócić uwagę, że kształt piramid ludności w niektórych państwach ma postać trójkąta równoramiennego o wklęsłych bokach, jednakże zalicza się je już do fazy drugiej ze względu na mniejsze niż 50-60‰ wartości współczynników urodzeń i zgonów.W Europie faza ta zakończyła się pod koniec XIX w. 3. W trzeciej fazie znajdują się: niektóre kraje Afryki, np. Botswana, Egipt, Gabon, Ghana, Mauretania, Namibia, Kenia, RPA, Zimbabwe, wiele krajów azjatyckich, np. Bangladesz, Bhutan, Filipiny, Indie, Irak, Jordania, Laos, Pakistan, niektóre kraje Ameryki Łacińskiej, np. Belize, Boliwia, Gwatemala, Honduras, Haiti, wiele państw Oceanii, np. Papua-Nowa Gwinea. W Europie faza ta zakończyła się w latach 30. XX w. 4. W czwartej fazie znajdują się: Stany Zjednoczone i Kanada, większość imigracyjnych krajów Europy, np. Francja, Islandia, Norwegia, Szwecja, Wielka Brytania, niektóre kraje Ameryki Łacińskiej, np. Chile, Urugwaj, wiele państw Oceanii, np. Saint Lucia, niektóre kraje Azji, np. Turcja, Izrael, Tajlandia, Sri Lanka. 5. Do piątej fazy należy:wiele wysoko rozwiniętych krajów Europy Zachodniej i Południowej, np. Niemcy, Holandia, Włochy, Portugalia, Grecja, wiele krajów byłego bloku wschodniego, np. Polska, Czechy, Rosja, Ukraina, Węgry, Rumunia, niektóre wysoko rozwinięte kraje azjatyckie, np. Chiny, Japonia i Korea Południowa.