Ilustracja interaktywna przedstawia zestawienie trzech zdjęć. Fotografia znajdująca się po lewej stronie przedstawia dwoje młodych ludzi. Kobieta stoi po lewej stronie. Postać ukazuje prawy półprofil owalnej twarzy. Kobieta ma włosy zaczesane ku górze i chustkę zawiązaną na głowie. Jej czoło jest wysokie. Ma cienkie brwi i duże oczy. Kobieta ma prosty nos i wydatne usta. Postać patrzy na mężczyznę pochylającego się nad nią. Mężczyzna ukazuje lewy profil. Ma owalną twarz. Jego włosy są krótkie, zaczesane do tyłu. Ma gładkie czoło, ciemne, wyraziste brwi. Jego nos jest prosty. Ma wąskie usta. Patrzy w dół, na kobietę. Obejmuje jej ramiona. Jest ubrany w koszulę i marynarkę w kratę. Środkowe zdjęcie przedstawia troje ludzi w różnym wieku. Po lewej stronie stoi dojrzała kobieta. Ukazuje prawy profil. Zaprezentowana jest od pasa w górę. Kobieta ma owalną twarz, cienkie brwi, zwężone oczy, zadarty nos i otwarte, wąskie usta. Ma zaczesane do tyłu, falujące włosy. Uszy kobiety zdobią małe kolczyki z kamieniem. Kobieta ubrana jest w bluzkę z kołnierzykiem wykończonym falbanką i w żakiet. Przez ramiona ma zawieszony szal wykonany na drutach. Do bluzki ma przywieszoną broszkę. Pośrodku stoi młody, wysoki mężczyzna. Postać ukazuje prawy półprofil. Ma owalną twarz. Jego włosy są krótkie, zaczesane do tyłu. Ma gładkie czoło, ciemne, wyraziste brwi. Jego nos jest prosty. Ma wąskie usta. Patrzy w prawą stronę. Mężczyzna jest ubrany w koszulę, kamizelkę robioną na drutach i marynarkę z wzorem w dużą kratę. Na szyi ma zawiązany krawat. Po prawej stronie stoi dojrzały mężczyzna. Ma owalną twarz. Jego włosy są krótkie, obcięte równo w kształt miski. Na czoło mężczyzny opada kręcony pukiel włosów. Ma jasne, uniesione brwi. Jego nos jest prosty. Ma sumiaste wąsy i zaokrągloną brodę. Patrzy w lewą stronę. Mężczyzna jest ubrany w koszulę, kamizelkę i marynarkę. Na szyi ma zawiązaną muchę. W tle znajduje się ściana i drzwi. Fotografia po prawej przedstawia dwoje młodych ludzi. Po lewej stronie stoi kobieta. Ukazuje prawy półprofil. Zaprezentowana jest od pasa w górę. Kobieta ma owalną twarz, wyraźnie zarysowane brwi, duże, zamyślone oczy i prosty nos. Na głowie ma czapkę. Spod niej wystają półdługie, kręcone włosy. Ubrana jest w kurtkę. Z dłoni zdejmuje skórzane rękawiczki. Przez szyję ma przewieszoną skórzaną torbę. Na lewym ramieniu wisi pasek, do którego przymocowano strzelbę. Po prawej stronie stoi mężczyzna. Postać ukazuje lewy profil. Ma owalną twarz. Jego włosy są krótkie, zaczesane na prawą stronę, Delikatnie marszczy wyraziste brwi. Jego nos jest niewielki i prosty. Patrzy na kobietę. Mężczyzna jest ubrany w pikowaną kurtkę i kamizelkę. Szyja mężczyzny jest okręcona szalikiem w kraciasty wzór. W tle znajduje się ściana, na której wisi półka. Na półce leży para męskich, skórzanych rękawiczek. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Niejednoznaczność postaci: Justyna W niejednoznaczny i wieloaspektowy sposób narrator przedstawia wszystkie postacie i wydarzenia utworu, prezentując je zawsze przez pryzmat różnych ocen i opinii. Justynę Bogutównę poznajemy na pierwszych stronach powieści przez echa tego, co o niej mówiono oraz w świetle artykułów, jakie zamieściła na jej temat prasa. Jest to więc w pełnym tego słowa znaczeniu powszechny, a zarazem anonimowy „głos ulicy”. Jednak narrator zastrzega, że z miejscowych gazet niewiele można się było dowiedzieć, tak były „inspirowane”. Losy Justyny przedstawione w takiej wersji, jaką mogła znać ulica, demaskują powierzchowność społecznego oglądu, choć przecież nie zawierają żadnej jawnej nieprawdy. Tu również narrator przyznaje się do niepełnej wiedzy, wtrącając: „zdaje się”, „widocznie”, i powołując na świadków bohaterów, którzy znali dziewczynę (pani Tawnicka, Torucińscy). 2. Iluzja szlachetności: Walerian Ojca Zenona, Waleriana, narrator od razu przedstawia z różnych punktów widzenia. Odsłania jego widoczne dla otoczenia wady: lenistwo, rozwiązłość, słabość, małoduszność – i całą wynikającą z nich śmieszność; obnaża je z gryzącą ironią. Następnie zaś, kiedy już zdołał wzbudzić niechęć i pogardę czytelnika dla tej postaci, konstatuje: „Tak źle zresztą rzeczy wyglądały tylko z zewnątrz oczywiście. Od wewnątrz, subiektywnie, znajdowały zupełnie inną ocenę. We własnym mniemaniu Walerian Ziembiewicz był człowiekiem przywiązanym do ziemi i na tej ziemi – na swoim czy na cudzym pracować chciał do ostatniego tchnienia. Towarzyszkę tego swego losu prawdziwie kochał i głęboko szanował, dla swego jedynego dziecka nie poskąpiłby własnej krwi. Póki mieli, było dobrze, dziś nie mają – drugie dobrze. Umieją poprzestać na małym i swoje po cichu robić.” W ten sposób Walerian Ziembiewicz myśli o sobie. Budzi pełną zdziwienia refleksję czytelnika, że ten słaby, marny i żałosny człowiek jest w swym mniemaniu uczciwym i pełnym godności obywatelem, który kiedyś tęsknił za Polską, a teraz, rozczarowany nią, nie myśli „chwytać pańskiej klamki” ani „wycierać progów”. W opisie Waleriana narrator posługuje się frazesami: „nie poskąpiłby własnej krwi”, „poprzestać na małym”. Na życie wewnętrzne tego bohatera, na jego świat uczuć i wartości składają się bowiem puste symbole i komunały. Skądinąd przecież wiemy, iż „wrażliwe sumienie” każe mu spowiadać się żonie z „częstych grzechów lubieżności”, ale nie przeszkadza wciąż na nowo wchodzić na „manowce cudzołóstwa”. Jego patriotyzm, o którym lubi z zachwytem mówić przy stole, kiedy „rozwiążą się języki”, to wycinane ramki, orzeł w serduszku i „figurka tyciunia Kościuszki na koniu”. Wiemy, że zmarnował dwa majątki – swój i żony. Mamy też informację o odkryciu, którego Zenon dokonał podczas ostatnich boleborzańskich wakacji. Okazało się wtedy, że ojciec nic nie robi, a do rachunków w kancelarii woła żonę. Wiemy również, że gdy syn poprosił go o pieniądze na skończenie studiów, ten po prostu odesłał go do matki. 3. Walerian w oczach syna Stary Ziembiewicz widziany oczami Zenona to postać żałosna, by nie powiedzieć – odrażająca: leniwy, ograniczony, życiowy nieudacznik, który ma naganny stosunek do chłopów i którego jedynym zajęciem jest snucie się ze strzelbą po polach, a sensem istnienia pilnowanie majątku Tczewskich. Pochlebna samoocena Waleriana Ziembiewicza musi wywoływać refleksję, że być może program życiowy Zenona i jego myślenie przez cały czas o sobie jako o człowieku uczciwym mają taką samą wartość, jak puste słowa ojca, ubierającego życiowe nieudacznictwo we frazesy. 4. Akceptacja schematu: Żancia To wszystko, co budzi niechęć i sprzeciw Zenona wobec boleborzańskiego schematu, zyskuje zupełnie inną ocenę żony, której nie razi wcale ani pusta gadanina męża, ani jego mitomania, ani też pozorność przywoływanych przezeń wartości i symboli. Przeciwnie: „Pani Żancia ceniła wysoko tę męża niezależność charakteru i znajdowała w niej niewątpliwe oparcie wobec swoich zawodów życiowych”. Bohaterka ta nie czuje się ofiarą nieudacznictwa męża i jego niewierności. Po latach, już jako wdowa, będzie serdecznie myśleć o nieboszczyku, który „tak ją kochał […], był lepszy od innych, był rozumny i sprawiedliwy. Gdy źle postąpił, umiał uznać swój błąd, umiał żałować i w sposób serdeczny okazać swą skruchę, a krzywdę wyrządzoną nie tylko wobec niej – naprawić. Byli ze sobą długie lata szczęśliwi. I doczekał tego przed śmiercią, że Zenon wziął sobie za żonę dobrą kobietę, zyskał ogólny szacunek między ludźmi, zdobył stanowisko i znaczenie”. Pogodna natura Żanci i zadowolenie z siebie oraz ze wszystkiego, co przypadło jej w udziale, a także uproszczone postrzeganie świata, sprawiają, że bohaterka nie widzi klęski życiowej męża ani syna. Z radością stwierdza, że Zenon w miarę upływu lat staje się coraz bardziej podobny do ojca. Jednocześnie pani Ziembiewiczowa nie dostrzega, że jest to jedna z przyczyn tragedii jej syna. Na takiej samej zasadzie kiedyś popchnęła Zenona ku Czechlińskiemu, widząc w nim człowieka, który „wiele może”. Aprobowała karierę syna, nie zauważając jej moralnej dwuznaczności. Jednak ironia, z jaką narrator prezentuje poglądy Żanci i przytacza jej monologi wewnętrzne, nie jest większa niż w stosunku do innych postaci. To także jest punkt widzenia – zdaje się mówić: tak właśnie wygląda świat widziany od strony pani Ziembiewiczowej. 5. Kuszące niedobre szczęście: Elżbieta Na temat Elżbiety znajdujemy w pierwszym rozdziale jedynie kilka zdań, jednak i one przynoszą obraz ambiwalentny. Określenia, przy pomocy których narrator – głównie w imieniu Zenona – przedstawia bohaterkę, są różnie nacechowane emocjonalnie: „niechętna i zła”, „złośliwa i niegrzeczna”, niepotrafiąca zrobić „najgłupszego zadania”, „Elżbieta, Elżunia, Ela…” Równie ambiwalentnie jest oceniane jej otoczenie. „Kamienica z żelaznymi balkonami”, w której mieszkała, określona została jako „ciężka” i „brzydka”, otaczał ją jednak bujny ogród pełen kwitnących jabłoni, irysów, bzu i jaśminu. Ten krótki opis jest podsumowany przez zdanie zawierające oksymoron, odnoszący się do uczuć Zenona, które wpływały na postrzeganie przez niego Elżbiety: „kuszące niedobre szczęście, które jest w cierpieniu”.