Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Zdjęcia satelitarne przedstawiają stan Jeziora Aralskiego w 2018 r. i jeziora Czad w 2015 r. Po kliknięciu oznaczeń cyfrowych wyświetlą się informacje dotyczące charakterystyki obydwu jezior, a także przyczyn doprowadzających do zmniejszania ich powierzchni.

bg‑azure

Jezioro Aralskie

R1NXJGr7eyDLs
Na zdjęciu satelitarnym ukazany jest obecny wygląd Jeziora Aralskiego. Od północy znajduje się nieduży zbiornik wodny o nieregularnym kształcie. Od lewej strony zdjęcia jest podłużny, długo zbiornik wodny. Pośrodku zdjęcia większe wgłębienie. 1. Jezioro w liczbach. Współrzędne: 45°15′N 60°34′E. Powierzchnia: 64 500 km2 . Przeciętna głębokość: 16 m. Objętość wody: 625 km3. Długość linii brzegowej: 2 300 km. Powierzchnia zlewni: 1 549 000 km2, Na mapie fragmentu Azji środkowej zaznaczono obszar tak zwanego basenu Morza Aralskiego, czyli zlewni Jeziora Aralskiego. W zlewni znajduje się rzeka Syr-daria, rzeka Amu-daria, Kanał Karakumski oraz rzeki: Kara-daria, Zarafszan, Wachsz, Naryn, Tejen, Murgab, a także jeziora Sarykamyskie, Ajdar-kul. Zlewnia zajmuje części terenów państw: Kazachstan, Uzbekistan, Turkmenistan, Kirgistan, Afganistan, Tadżykistan, Pakistan i Chiny. 2. Mały Aral – północna część dawnego Jeziora Aralskiego obejmująca Jezioro Północnoaralskie zasilane przez Syr-darię. Jest obszarem, który jako jedyny został poddany rekultywacji. Poziom zasilanego wodami Syr-Darii tzw. Jeziora Północnoaralskiego, dzięki budowie Zapory Kökarał, podniósł się o 12 m, a jego zasolenie spadło. Linia brzegowa przybliżyła się do dawnego zasięgu o 15 km. Częściowo została odtworzona różnorodność biologiczna wód jeziornych, powoli też odradza się osadnictwo i rybołówstwo. Na wykresie pokazano wahania wód w Małym Aralu w latach 1986 – 2014. W latach 1986 – 1996 wahania w obrębie od 41 do 39 metrów. Następnie w 1997 ponad 41, w 1998: 43, gwałtowny spadek do 37 w 1999 roku, w 2000: 40, następnie nieznaczny wzrost do około 42 metrów, utrzymujący się od 2006 do 2014. 3. Duży Aral – południowa część dawnego Jeziora Aralskiego obejmująca basen południowo-zachodni i płytki, bardzo silnie zasolony i okresowo wysychający basen południowo-wschodni. Znaczna część Dużego Aralu została przekształcona w pustynię Aral-kum. Procesy obniżania poziomu wód tej części Jeziora Aralskiego pogłębiają się. Jest to spowodowane budową Zapory Kökarał ograniczającej dopływ wód Syr-darii do południowej części basenu. Na wykresie pokazano wahania wód w Małym Aralu w latach 1986 – 2014. Od 1986 poziom wód miał wartość 41 metrów, w następnych latach aż do 2014 roku stopniowe obniżanie. W 1989: 39 metrów, w 1992: 37 metrów, 1997: 35 metrów, 2000: 33 metry, 2006 31 metrów, 2009: 27 metrów, 2014: 25 metrów. 4. Zapora Kökarał – sztuczna zapora rozdzielająca wody Małego Aralu (Jeziora Północnoaralskiego) od Dużego Aralu, wybudowana na przedłużeniu półwyspu Kökarał niedaleko ujścia rzeki Syr-daria. Ma 14 km długości i 30 m wysokości. Zaprojektowano w niej specjalne przepusty pozwalające na przepływ części wody z północnej do południowej części jeziora. Zdjęcie ukazuje zaporę, na której znajduje się droga. Zapora łączy dwa kawałki lądu. Przed zaporą i za zaporą roztaczają się obszary wody. Woda ma kolor zielono-niebieski. Na obszarze wody za zaporą aż po horyzont widoczne są liczne kępy zieleni wyrastające z wody. 5. Pustynia Aral-kum – nowo powstała pustynia położona w suchym dnie misy Jeziora Aralskiego na obszarze Dużego Aralu. Zajmuje powierzchnię około 60 tys. km². Jej zasięg ciągle się powiększa w związku z postępującym wysychaniem jeziora. 20% obszaru zajmuje pustynia piaszczysta, 70% pustynia słona, a pozostałe 10% obszary podmokłe i roślinność twardolistna. Pustynny pył, zawierający sól, pestycydy, herbicydy i inne substancje nawozowe stosowane na plantacjach bawełny, jest przenoszony przez wiatr na wielkie odległości. W celu ustabilizowania podłoża i ograniczenia wywiewania sadzone są saksauły, tamaryszek i inne halofity. Na zdjęciu znajduje się teren pustynny, na którym rosną tylko małe rośliny. Po lewej na zdjęciu widać naturalne, skaliste podwyższenie, na którym położone są betonowe płyty. 6. Amu-daria – rzeka o długości 1425 km, biorąca swój początek w miejscu połączenia Pandżu i Wachszu. Powierzchnia dorzecza wynosi 465,5 tys. km² a średni przepływ około 2000 m3/s. Uchodzi w południowej części Dużego Aralu, tworząc rozległą deltę o powierzchni 9 tys. km2. Do Jeziora Aralskiego dopływa tylko w przypadku dużych wezbrań. Nadmierny pobór wód Amu-darii do nawadniania poprzez sieć kanałów (Karakumski, Amu-Bucharski, Karszyński) doprowadził do obniżenia zasilania Jeziora Aralskiego i obniżenia poziomu wód, głównie w południowej jego części. Obecnie większość wody jest tracona na skutek nieszczelnych kanałów. Jej część trafia także do kotliny Sarykamyskiej, w której znajduje się Jezioro Sarykamyskie. Wody są silnie zanieczyszczone solami nawozów mineralnych, pestycydami, a także ściekami przemysłowymi., Na wykresie pokazano wartości średniego rocznego odpływu Amu-darii. W roku 1960 odpływ miał wartość ponad 40 kilometrów sześciennych, w 1964 roku niecałe 40, w 1970 roku ponad 50, w 1972 roku ponad 10, w 1974 roku poniżej 10, w 1978 roku 20, w 1982 roku niemal zero, w 1992 roku 30, w 1996 roku prawie 0, w 1998 roku ponad 20, w 2002 roku prawie 0, od 2006 roku poziom odpływu utrzymuje się na poziomie koło 1 kilometra sześciennego. 7. Syr-daria – rzeka o długości 2212 km i powierzchni dorzecza 219 tys. km². Średni przepływ wynosi 1180 m3/s. Powstaje z połączenia rzek Naryn i Kara-daria we wschodniej części Kotliny Fergańskiej. Płynie wschodnim skrajem pustyni Kyzył-kum, w szerokiej dolinie. Kiedyś uchodziła do Jeziora Aralskiego, tworząc rozległą deltę w jego północnej części, dziś ginie w piaskach pustyń Niziny Turańskiej. Nadmierny pobór wód Syr-darii do nawadniania obszarów rolniczych m.in. poprzez Wielki Kanał Fergański był przyczyną obniżenia zasilania Jeziora Aralskiego. Na wykresie pokazano wartości średniego rocznego odpływu Syr-darii. W roku 1960 odpływ miał wartość ponad 20 kilometrów sześciennych, w 1962: około 5, 1964: 15, 1966: 10, 1970: prawie 20, 1974: blisko 0, 1980: około 8, 1984: blisko 0, 1994: prawie 10, 2000: około 4, 2004: 10, 2010: około 2. Na zdjęciu znajduje się szeroki nurt rzeki. W oddali widoczne zabudowania fabryczne. 8. Aralsk – niewielkie miasto (39 tys. mieszkańców) w południowo-zachodnim Kazachstanie. Do lat 60. XX wieku ważny port rybacki i przystań na północnym brzegu Jeziora Aralskiego. Na skutek wysychania jeziora i tym samym oddalania się linii brzegowej na początku XXI wieku znajdowało się w odległości około 40 kilometrów od brzegu. Już w rok po wybudowaniu Zapory Kökarał jego odległość od brzegu Jeziora Północnoaralskiego zmniejszyła się. Dziś wynosi 17 kilometrów. Na zdjęciu znajdują się dwa okręty stojące na terenie pozbawionym wody, lekko opadającym. Teren porośnięty jest trawą. W tyle widać budynek z szarymi ścianami i czerwono-brązowym dachem.
Polecenie 1

Wymień skutki wysychania Jeziora Aralskiego dla środowiska, człowieka i gospodarki regionu.

R1IGbebDgysbB
(Uzupełnij).
bg‑azure

Jezioro Czad

R1VX790xviwq01
Na zdjęciu satelitarnym przedstawiano jezioro Czad. To zielona plama na brązowej przestrzeni. 1. Jezioro w liczbach. Współrzędne: 13°0′N 14°30′E
Powierzchnia: 1540 km2. Przeciętna głębokość: 4,11 m
Maks. głębokość: 11 m. Objętość wody: 6,3 km3. Długość linii brzegowej: 650 km. Powierzchnia zlewni: 2 426 370 km2. Wysokość: ok. 280 m n.p.m. Na mapie ukazano obszar zlewni jeziora Czad. jezioro znajduje się na pograniczu Nigru i czadu. Zlewania, zaznaczona linią czerwoną, obejmuje fragmenty państw: Niger, Czad, Sudan, Republika Środkowej Afryki, Kamerun, Nigeria, Algieria i Libia. 2. Bioróżnorodność. Roślinność: tereny otaczające jezioro: gatunki charakterystyczne dla sawanny – akacje, baobaby, drzewiaste wilczomlecze, drzewa kapokowe, różne gatunki palm arekowatych, bagniste brzegi częściowo zalewane przez wodę: trzcina, cibora papirusowa, grzybienie i in. Zwierzęta: zmniejszenie populacji gatunków charakterystycznych dla sawanny: lwów, lampartów, nosorożców i hipopotamów, duża liczba gatunków ptaków, zwłaszcza wodno-błotnych, w tym gniazdujących, m.in. ibis, pelikan mały, marabut i wiele innych, duża liczba gatunków ryb żyjących w wodach jeziora (ponad 150). Ochrona przyrody: „Rezerwat Dzikich Zwierząt Jeziora Czad”, obejmujący połowę obszaru położonego nad jeziorem należącego do Nigerii, obszar chroniony na mocy konwencji ramsarskiej „Jezioro Czad” – obejmujący całe jezioro. Na zdjęciu znajduje się gęsta zieleń. Są to głównie wysokie rośliny cienkich długich źdźbłach rosnących w wysokich kępach. Dalej wśród roślin widać fragment jeziora. 3. Zagrożenia zmiany klimatu, w tym głównie obniżenie opadów i towarzyszące temu katastrofalne susze, zmiana struktury użytkowania gruntów na obszarze zlewni jeziora Czad – wzrost powierzchni terenów uprawnych,
  • wzrastający z każdym rokiem pobór wody do nawodnień terenów rolniczych, zwłaszcza upraw o dużych wymaganiach wodnych – bawełny i ryżu. Na ilustracji znajdują się dwa wykresy. Na pierwszym przedstawiono anomalie sumy opadów w centymetrach. Linia wykresu zaczyna się na poziomie 0, porusza się w zakresie od ponad 0,5 do minus 1. Na drugim wykresie zaprezentowano poziom wody w jeziorze Czad. W roku 1900 poziom wynosił około 281 metrów nad poziomem morza, w 1920 około 282 metrów nad poziomem morza, w 1960 roku metrów nad poziomem morza około 282,5, w 1980 roku poniżej 280. 4. Ratunek racjonalizacja zużycia wody, zmiana struktury upraw polegająca na większym udziale gatunków o małym zapotrzebowaniu na wodę, zwiększenie powierzchni obszarów chronionych, współpraca międzynarodowa dotycząca ochrony jeziora Czad, realizacja projektów hydrotechnicznych pozwalających na zasilenie jeziora wodą dostarczaną spoza terenu zlewni (np. projekt 400 km kanału łączącego rzekę Szari z rzeką Ubangi, będącej dopływem Kongo). Na fragmencie mapy Afryki pokazano lokalizacje kanału łączącego nurt rzeki Szari w centralnej Republice Środkowoafrykańskiej z rzeką Aruwimi w Demokratycznej Republice Konga.
  • Polecenie 2

    Wymień skutki wysychania jeziora Czad dla środowiska, człowieka i gospodarki regionu.

    RIfXvRM8Xdwlz
    (Uzupełnij).