W naszym kraju za miasto uznaje się jednostkę osadniczą, której nadano prawa miejskie na mocy rozporządzenia Rady Ministrów. Od 1 stycznia 2021 roku w Polsce są 954 miasta. Spośród nich 107 to miasta prezydenckie. Władzę nad pozostałymi z nich sprawują burmistrzowie.

RPmfxwf4Illrv

Na wykresie kołowym przedstawiono udział procentowy miast Polski według grup wielkościowych w 2018 roku. Miasta poniżej 10 tysięcy - 56,9%, miasta od 10 do 20 tysięcy - 19,7%, miasta od 20 do 50 tysięcy - 14,4%, miasta od 50 do 100 tysięcy - 4,9%, miasta od 100 do 200 tysięcy - 2,4%, miasta od 200 do 500 tysięcy - 1,2%, miasta powyżej 500 tysięcy - 0,5%.

Miasta można sklasyfikować między innymi pod względem liczby ludności i powierzchni. Większość z nich to małe i bardzo małe miejscowości, liczące do 10 tysięcy mieszkańców (57% liczby wszystkich miast). Natomiast najmniejszą liczbę stanowią miasta duże i bardzo duże: tych od 200 do 500 tysięcy ludności jest w Polsce 11 (1,2% liczby wszystkich miast w Polsce), a tych powyżej 500 tysięcy mieszkańców jest w Polsce 5 (0,5% liczby wszystkich miast w Polsce), są to: Poznań, Wrocław, Łódź, Kraków i Warszawa, ostatnie z nich liczy ponad 1,7 miliona mieszkańców. Z drugiej strony, w miastach liczących powyżej pół miliona mieszkańców koncentruje się niemal jedna piąta ludności miejskiej, a w miastach poniżej 10 tysięcy mieszkańców – mniej więcej 10% ludności miejskiej.

Wyróżnia się miasta:

• średniowieczne (np. Kraków, Poznań, Warszawa, Sandomierz, Lublin, Toruń),

• renesansowe (np. Zamość),

• barokowe (np. Białystok, Rydzyna, Wilanów),

• przemysłowe (np. Łódź, Stalowa Wola, Katowice).

Zostały one szczegółowo opisane w materiale „Największe miasta w Polsce i ich rozmieszczenie”.

Typy wsi można podzielić ze względu na ich kształt na regularne oraz nieregularne.

Wsie regularne: ulicówka, widlica, łańcuchówka, rzędówka, szeregówka.

Wsie nieregularne: wielodrożnice, owalnice, okolnice, ślepe.

Więcej na ten temat przeczytasz w materiale „Typy genetyczne kształtów wsi w Polsce”.

RtAshdSzekGVc1

Na mapie Polski zaznaczono kolorami typy morfogenetyczne wsi. Większość obszaru kraju, oprócz województwa zachodniopomorskiego, pomorskiego, dolnośląskiego, lubuskiego, podlaskiego i południowych, zajmują wsie drogowe, ślepe drogowe, małe owalnice, rozdrożne, okrągłe i okolnice. Wsie typu wielodrożnice pojawiają się szczególnie w województwie śląskim, świętokrzyskim, na wschodnim skrawku lubelskiego. Duże ulicówki, duże owalnice, duże ślepe owalnice dominują w województwie zachodniopomorskim, pomorskim, wschodniej części dolnośląskiego i opolskim, a także w okolicach Warszawy. Wsie łańcuchówki dominują w zachodnim dolnośląskim, małopolskim, podkarpackim. Rzędówki bagienne (między innymi kolonie holenderskie) najliczniej występują na Żuławach Wiślanych, wzdłuż Wisły aż po Toruń oraz na pobrzeżu województwa zachodniopomorskiego. Wsie szeregówki dominują w podlaskiem. Kolonie(fryderycjańskie, józefińskie i tak zwane puszczańskie) licznie występują w śląskim oraz w Wielkopolsce, w okolicach Szczecina oraz na południowych Mazurach. Wsie rzędówki największe skupiska mają w środkowym pasie biegnącym z północy na południe oraz w północno-wschodnim skrawku kraju.

Podstawową funkcją wsi jest funkcja rolnicza. Pojawianie się nowych funkcji wsi jest związane ze wzrostem poziomu rozwoju gospodarczego, a więc wynika ze spadku roli rolnictwa (podczas gdy jeszcze na początku lat 90. XX w. w sektorze rolniczym pracowało ponad 25% zatrudnionych, to w 2019 r. było to ok. 9%, według Banku Światowego) oraz wzrostu zainteresowania obszarami wiejskimi przez różne grupy społeczne (np. mieszkańców miast). Obszary wiejskie odznaczają się niższymi cenami gruntów, niższymi czynszami oraz czystszym środowiskiem. Poniżej przedstawiono główne cechy nowych funkcji wsi. Dotyczą one zwłaszcza tych obszarów, które znajdują się w strefach podmiejskich i w aglomeracjach miejsko‑przemysłowych.

Do nowych funkcji wsi polskiej zaliczyć można m.in:

• funkcję turystyczną i rekreacyjną (agroturystyka),

• funkcję rezydencjalną (tzw. drugie domy),

• funkcję gospodarczą,

• funkcję kulturową,

• funkcję ochrony przyrody,

• funkcję ochrony krajobrazu kulturowego.

W ostatnich latach w wyniku dynamicznego rozwoju społeczno‑gospodarczego wiele wsi zmieniło swój charakter na polifunkcyjny (wielofunkcyjny). Zmiany funkcjonalne takich wsi dają podstawę do przyznania im (lub przywrócenia) praw miejskich.

R3mozTCjB0Qth

Na mapie Polski oznaczono kolorami typy obszarów wiejskich według struktury społeczno-gospodarczej. Czerwoną linią zaznaczono poglądową granicę rozbiorową, dzięki czemu można zaobserwować, że w dawnym zaborze rosyjskim występuje na większości obszarów dominacja rolnictwa tradycyjnego oraz przewaga funkcji rolniczej. W dawnym zaborze austriackim dominuje wielodochodowe, rozdrobnione rolnictwo oraz przewaga funkcji rolniczej. W dawnym zaborze pruskim występuje dominacja rolnictwa wielkoobszarowego i wsie wielofunkcyjne, z równowagą sektorów. W okolicy największych miast występują obszary wiejskie silnie zurbanizowane, okolone zurbanizowanymi, z redukcją funkcji rolniczej.

Więcej na ten temat przeczytasz w materiale „Nowe funkcje wsi polskiej”.

Aglomeracja miejska (łac. agglomerare ‘gromadzić’) jest jednostką morfologiczną tworzącą spójny zespół wzajemnie powiązanych jednostek osadniczych, powstały w wyniku koncentracji zabudowy i zagospodarowania. Zamieszkany przez duże skupiska ludności utrzymującej się głównie z działalności pozarolniczej. W jej centralnej części znajduje się jeden lub więcej ośrodków centralnych z rozległą strefą podmiejską, natomiast wokół nich leżą mniejsze ośrodki (miasta satelitarne).

W Polsce istnieją trzy rodzaje aglomeracji:

• monocentryczna – charakteryzuje się występowaniem jednego ośrodka głównego i ośrodków satelit, którymi są zurbanizowane wsie lub mniejsze ośrodki miejskie. Miasta satelity pełnią funkcję dzielnic sypialnych lub dzielnic przemysłowych, np. warszawska, poznańska czy krakowska,

• bicentryczna – w odróżnieniu od aglomeracji monocentrycznej występują tu dwa ośrodki centralne, gdzie zazwyczaj ośrodki te uzupełniają się o wybrane funkcje, np. bydgosko‑toruńska,

• policentryczna (konurbacja) – tworzy ją zespół wzajemnie powiązanych jednostek, których główną cechą jest brak wyróżnienia jednostki centralnej, np. śląska i trójmiejska.

W Polsce wyróżniono 21 najważniejszych aglomeracji: warszawską, krakowską, łódzką, poznańską, trójmiejską, wrocławską, katowicką, białostocką, bydgosko‑toruńską, kielecką, lubelską, olsztyńską, opolską, rzeszowską, szczecińską, rybnicką, częstochowską, radomską, bielską, tarnowską i wałbrzyską.

Na świecie wyróżnić można jeszcze inne typy zespołów miejskich. Są to megalopolis, czyli miasta olbrzymy utworzone w wyniku połączenia się kilku aglomeracji, oraz metropolie, czyli główne miasta danej prowincji, regionu lub kraju.

RRwZ0x6aI3HhU

Ilustracja przedstawia schemat aglomeracji monocentrycznej (z lewej) i policentrycznej (z prawej). Aglomeracja monocentryczna ukazana została jako niebieski sześciokąt, od którego odchodzą linie prowadzące go wielu małych żółtych sześciokątów. Aglomeracja policentryczna została ukazana jako cztery niebieskie sześciokąty, od których odchodzą linie prowadzące do wielu małych żółtych sześciokątów. Do niektórych żółtych sześciokątów prowadzą linie od kilku niebieskich sześciokątów naraz.

Więcej na ten temat przeczytasz w materiale „Typy aglomeracji w Polsce”.

Na temat rozwoju sieci osadniczej w Polsce w czasach historycznych można przeczytać w materiale „Rozwój i cechy sieci osadniczej w Polsce od X w do współczesności”.

Obecnie obserwuje się następujące tendencje:

• w większości miast liczba ludności zmniejsza się (jest to zjawisko depopulacji), co spowodowane jest odpływem ludności do większych miast lub na obszary podmiejskie,

• w niektórych dużych miastach (np. Warszawie czy Krakowie) liczba ludności zwiększa się, co jest spowodowane przewagą liczby imigrantów ze wsi i mniejszych miast nad liczbą emigrantów do stref podmiejskich,

• na obszarach wiejskich położonych w bliskim sąsiedztwie większych miast (w strefach podmiejskich) liczba ludności wzrasta (suburbanizacja), co wynika z dużego napływu ludności miejskiej,

• na obszarach wiejskich oddalonych od większych miast (na obszarach peryferyjnych) liczba ludności zmniejsza się, do czego przyczynia się odpływ ludności do miast lub stref podmiejskich,

• migrują głównie ludzie młodzi, co powoduje, że:

  • na obszarach odpływowych występuje zjawisko depopulacji, zwłaszcza jeśli chodzi o kobiety (w niektórych miastach rekompensowane napływem innych ludzi) i starzenie się społeczeństwa, 

  • na obszarach napływowych obserwuje się wzrost liczby ludności, zwłaszcza młodej i odmłodzenie struktury wiekowej,

• następują zmiany w krajobrazie i funkcji stref podmiejskich.