Podział pasożytów ze względu na liczbę żywicieli

Ze względu na liczbę organizmów żywicielskich uczestniczących w cyklu rozwojowym pasożyty dzieli się na trzy typy:

  1. pasożyty monokseniczne (jednodomowe) – pełny cykl przebiega w organizmie jednego żywiciela; należą do nich np. glista ludzka, owsik ludzki;

  2. pasożyty oligokseniczne (dwudomowe) – pełny cykl przebiega w organizmach kilku (zazwyczaj dwóch) spokrewnionych ze sobą żywicieli; należą do nich np. motylica wątrobowa, przywra żylna;

  3. pasożyty polikseniczne (wielodomowe) – pełny cykl przebiega w organizmach wielu różnych gatunków żywicieli; należą do nich np. włosień kręty, komary. W grupie tej wyróżnia się pasożyty:

    • pasożyty stenokseniczne – bytujące na spokrewnionych gatunkach; należą do nich liczne gatunki wszołów;

    • pasożyty eurykseniczne – występujące u wielu żywicieli należących do oddzielnych i często niespokrewnionych ze sobą grup systematycznych zwierząt; należą do nich liczne gatunki komarów.

Charakterystyka wybranych cech biologii pasożytów monoksenicznych, oligoksenicznych i poliksenicznych

RqYdTxlXKZeyY
Ilustracja interaktywna. Zdjęcie przedstawia dwie glisty ludzkie. Organizmy mają jasny kolor, są długie i lekko zawinięte. Pod nimi jest linijka osiemnastocentymetrowa oraz karteczka z napisem: Ascaris lumbricoides. Opis: 1. Glista ludzka jest pasożytem wewnętrznym, bytującym w jelicie cienkim człowieka. Obłe i elastyczne ciało pasożyta ma długość ok. 40 cm u samic i ok. 20 cm u samców. Ciało glisty ludzkiej pokryte jest oskórkiem, przepuszczalnym jedynie dla wody, gazów oddechowych i substancji odżywczych. Przedni odcinek ciała zawiera otwór gębowy otoczony trzema wargami, służącymi do zakotwiczenia się w ścianie jelita. Za otworem gębowym znajduje się umięśniona gardziel prowadząca do jelita środkowego. Jelito tylne uchodzi otworem odbytowym w końcowym odcinku ciała. Po kopulacji samica składa do 200 tys. jaj na dobę, które wraz z kałem usuwane są na zewnątrz. Jaja inwazyjne mogą dostać się do organizmu człowieka w wyniku wypicia nieprzegotowanej wody, zjedzenia nieumytych warzyw lub owoców oraz spożywania posiłków brudnymi rękoma.
Glista ludzka (Ascaris lumbricoides hominis) – pasożyt monokseniczny.
Źródło: Royal Veterinary College, Wellcome Collection, licencja: CC BY-NC 4.0.
R1T03ISQvpbtK
Ilustracja interaktywna. Zdjęcie przedstawia dwie motylice wątrobowe. Mają owalny kształt, jasnobrązową barwę. Organizm po lewej stronie na dole ma dwa otwory. Opis: 1. Motylica wątrobowa jest pasożytem wewnętrznym, bytującym w wątrobie i przewodach żółciowych ssaków roślinożernych. Spłaszczone, listkowate ciało pasożyta osiąga długość ok. 5 cm. W przedniej części ciała znajduje się otwór gębowy otoczony przez przyssawkę gębową. Po brzusznej stronie ciała występuje większa przyssawka brzuszna. Za otworem gębowym usytuowana jest umięśniona gardziel, prowadząca do jelita środkowego, które wchłania strawione substancje odżywcze. Dzięki silnemu rozgałęzieniu jelita substancje pokarmowe docierają do wszystkich komórek ciała. Motylica wątrobowa jest obojnakiem. W cyklu rozwojowym występuje kilka różnych rodzajów larw. Jedna z form larwalnych ma zdolność poruszania się i aktywnie poszukuje żywiciela pośredniego, a następnie wnika do jego ciała.
Motylica wątrobowa (Fasciola hepatica) – pasożyt oligokseniczny.
Źródło: Alan R Walker, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
RAghh2KDHrOYW
Ilustracja interaktywna. Zdjęcie przedstawia larwy włośnia krętego, które znajdują się w torbielach w mięśniu. Opis: 1. Włosień kręty jest pasożytem wewnętrznym, bytującym w przewodzie pokarmowym i mięśniach szkieletowych. Obłe i elastyczne ciało pasożyta ma długość ok. 5 mm u samicy i 1,5 mm u samca. Po kopulacji samce giną, samica zaś rodzi ok. 1500 larw, które wraz z krwią docierają do mięśni poprzecznie prążkowanych. W mięśniach larwy ulegają otorbieniu i w tej postaci mogą trwać przez kilkadziesiąt lat, zachowując zdolność zakażenia kolejnego żywiciela. Włosień kręty jest pasożytem zwierząt mięsożernych i wszystkożernych, takich jak: myszy, szczury, lisy, niedźwiedzie, świnie, dziki i człowiek. Zarażenie pasożytem następuje poprzez zjedzenia mięsa zawierającego otorbione larwy.
Larwy włośnia krętego (Trichinella spiralis) – pasożyt polikseniczny.
Źródło: Daniel J. Drew, Wikimedia Commons, domena publiczna.
RDB2nFa5Sjpr0
Ilustracja interaktywna. Zdjęcie przedstawia wszoły, które są między włosami. Organizmy są brązowe, prawie przezroczyste, spłaszczone grzbietowo-brzusznie. Opis: 1. Felicola subrostratus jest pasożytem zewnętrznym bytującym na całym ciele we włosach. Żyje głównie na sierści kota. Spłaszczone grzbieto-brzusznie ciało pasożyta osiąga długość 1,0–1,2 mm u samca i 1,2–1,4 mm u samicy. Samica składa jaja przyklejając je do trzonu włosów swojego gospodarza. Po kilku godzinach lub dniach z jaj wykluwają się wszy nimfy, które żywią się i linieją. Po ok. dwóch tygodniach przeobrażają się w dorosłe osobniki, zdolne do rozmnażania. Zarażenie pasożytem następuje poprzez bezpośredni kontakt z zarażonym psem lub kotem. Dorosłe wszy, trzymają się za włosy żuchwami i są zdolne do szybkiego poruszania się wzdłuż trzonu włosa. Żywią się głównie włosami i resztkami naskórka.
Pasożytujący na kotach Felicola subrostratus – pasożyt stenokseniczny.
Źródło: Fourrure, Flickr.com, licencja: CC BY-SA 2.0.
RgC00uMxyOiIP
Ilustracja interaktywna. Zdjęcie przedstawia komara, który znajduje się na skórze człowieka. Na ciele komara są czarno-białe oznaczenia oraz łuski. Komar ssie krew, która wypełnia jego tylną część ciała. Opis: 1. Komar egipski (Aedes aegypti) jest pasożytem zewnętrznym, bardzo luźno związanym z żywicielem. Pozostaje on prawie stale w środowisku zewnętrznym, a z żywicielem kontaktuje się wyłącznie na czas pobierania pokarmu. Smukłe ciało pasożyta pokryte jest w większej części łuskami. Psiada czarno-białe oznaczenia na nogach i osiąga długość 3 - 4 mm. Na jego głowie znajdują się czułki służące do wykrywania zapachów; u samców są pierzaste i zawierają dodatkowo receptory słuchu. Samice posiadają długi aparat kłująco-ssący ze szczecinkowatymi żuwaczkami i szczękami za pomocą którego ssą krew (głównie zwierząt stałocieplnych) niezbędną do powstania jaj w jajnikach. Samce natomiast żywią się nektarem kwiatów i nie posiadają aparatu kłującego. W ciągu roku występuje kilka pokoleń. Do rozwoju wystarczy odrobina wody, na przykład zgromadzona w muszli ślimaka, a cały rozwój larwalny może się zamknąć w kilkunastu dniach. Pasożyt ten przenosi wirusy wywołujące groźne choroby, w tym gorączkę denga, gorączkę Zika i żółtej febry.
Komar egipski (Aedes aegypti) – pasożyt eurykseniczny.
Źródło: USDA, Wikimedia Commons, domena publiczna.
Polecenie 1
R5mXVaaehoOGG
Udowodnij, że glista ludzka jest pasożytem monoksenicznym. W odpowiedzi odnieś się do informacji zawartych w opisie gatunku. (Uzupełnij).
Polecenie 2
RrtTIPQN1IwGT
Określ znaczenie trzech dowolnych cech przystosowujących motylicę wątrobową do pasożytniczego trybu życia. W odpowiedzi odnieś się do informacji zawartych w opisie gatunku i własnej wiedzy. (Uzupełnij).
Polecenie 3
R1Kt11Cv07Tfx
Wykaż związek między środowiskiem bytowania larw włośnia krętego a poliksenicznością tego gatunku pasożyta. W odpowiedzi odnieś się do informacji zawartych w opisie gatunku. (Uzupełnij).
RHdDyOe9YIICn
Przedstaw związek między środowiskiem bytowania larw włośnia krętego a poliksenicznością tego gatunku pasożyta. W odpowiedzi odnieś się do informacji zawartych w opisie gatunku. (Uzupełnij).