Schemat przedstawia podział pasów glebowych na tropikalne, subtropikalne, umiarkowanie ciepły, umiarkowanie chłodny, polarny. Opisano: Pasy glebowe. Na mapie świata zaznaczono rozmieszczenie głównych gleb strefowych i śródstrefowych na Ziemi. 1. Gleby strefowe: gleby ferralitowe, czerwonoziemy i żółtoziemy występują w części Ameryki Środkowej, w szerokim pasie na północ i na południe od Amazonki, w środkowej części Afryki, na Półwyspie Indochińskim oraz w Indonezji; czerwonoziemy i gleby ferralitowe występują w części Ameryki Środkowej, na północy Ameryki Południowej, we wschodniej i środkowej części Ameryki Południowej, w środkowej części Afryki, w wąskim pasie biegnącym z północy na południe Półwyspu Indochińskiego, w północno-wschodniej części Australii; gleby cynamoczerwone i czerwonobure występują we wschodniej i środkowej części Ameryki Południowej, w znacznej części Afryki od środkowej części w kierunku południowym, w Indiach; żółtoziemy i czerwonoziemy występują we wschodniej części Chin, w Nowej Zelandii, w południowo-wschodniej części USA; gleby cynamonowe można spotkać na północy i na południu Afryki, w środkowej i południowej części USA, północnej części Meksyku, w Hiszpanii, Grecji, na południu Włoch, na zachodzie i południu Australii; szaroziemy, buroziemy i prymitywne gleby pustyń występują na północy Afryki, na całym Półwyspie Arabskim, na znacznym obszarze środkowych terenów Azji, w znacznej środkowej części Australii; czarnoziemy występują one głównie na terenach Azji, Ukrainy, Węgier, Stanów Zjednoczonych, Argentyny i Australii; Gleby kasztanowe występują na części obszarów prerii w USA, w południowej Argentynie, w Sudanie, w Eurazji na północ od Morza Kaspijskiego i Jeziora Aralskiego, w Mongolii i na obszarach południowo-zachodniej Australii; gleby brunatne i płowe - największe obszary ich występowania obejmują Europę zachodnią i środkową, północno-wschodnie stany i północno-zachodnie wybrzeże USA, północno-wschodnie Chiny i północną Japonię; gleby bielicowe i płowe występują na obszarach Europy Środkowej i Północnej, na Nizinie Wschodnioeuropejskiej, na obszarach Kanady i w północnej części USA; marzłociowe gleby tajgi występują gleby tajgi występują w północnej Eurazji, północnej części Ameryki Północnej; gleby tundrowe obejmują obszary na północnych krańcach Europy, Azji i Ameryki Północnej (Alaska, Labrador). 2. Gleby śródstrefowe dzielą się na aluwialne (mady rzeczne) oraz lodowce i lądolody. Gleby aluwialne zaznaczono w USA, w środkowej części Ameryki Południowej, w południowo-wschodniej i zachodniej części Afryki, w Azji Środkowej, na północy Indii, na wschodzie Chin. Lodowce i lądolody to Antarktyda, Grenlandia. Podział pasów glebowych. 1. Pas tropikalny. Na mapie świata zaznaczono obszar środkowej i południowej Ameryki Łacińskiej, całą północną część Ameryki Południowej aż do połowy kontynentu, Afrykę bez północnej i niewielkiej południowej części, Półwysep Indochiński, Indonezję, północno-wschodnie obszary Australii. W pasie tropikalnym wyróżnia się pas wilgotny, przejściowy i suchy. 1.1. Wilgotny. Zdjęcie przedstawia przekrój gleby. Gleba ma kolor pomarańczowy. Rośnie na jej powierzchni gęsty las. Gleba ferralitowa. Gleby ferralitowe powstają w warunkach intensywnego wietrzenia chemicznego prowadzącego do powstania między innymi zwietrzelin i pokryw laterytowych o dużej miąższości, zbudowanych głównie z tlenków i wodorotlenków glinu i pozbawionych niemal całkowicie krzemionki. Czerwoną barwę nadają glebie związki żelaza. W warunkach dużej wilgotności i wysokiej temperatury szybkiemu rozkładowi i mineralizacji ulegają szczątki organiczne, wskutek czego w glebach nie gromadzi się próchnica. Wysokie opady powodują wyługowanie gleb ze składników mineralnych., 1.2. Przejściowy. Zdjęcie przedstawia przekrój gleby. Gleba ma czarny kolor. Czarnoziem. Czarna gleba tropikalna powstaje na zwietrzelinach zasadowych skał magmowych oraz skał osadowych niezawierających kwarcu. Proces humifikacji szczątków roślinnych prowadzi do powstania próchnicy zawierającej czarne kwasy próchniczne. Próchnica wnika głęboko w szczeliny gęsto spękanej skały, nadając jej czarne zabarwienie nawet do głębokości 1 metra. W rzeczywistości gleba nie zawiera jej tak dużo, tylko 1,5–2% próchnicy., 1.3. Suchy. Zdjęcie przedstawia żółtą, kamienistą glebę. Prymitywna gleba pustynna. Gleby pustynne charakteryzują się bardzo słabo zaznaczonym poziomem próchnicznym oraz silnym zasoleniem. Dominuje tu wietrzenie fizyczne, któremu towarzyszą erozja wietrzna i deflacja powodujące ciągłe niszczenie gleby, z tego względu gleby te są często pokryte grubą warstwą piasku lub żwiru., 2. Pas subtropikalny. Na mapie świata zaznaczono obszar USA, południowo-zachodniej Ameryki Południowej, północną i południową Afrykę, południowe krańce Europy, południową Azję (bez Półwyspu Indochińskiego), Australię. Pas subtropikalny podzielono na wilgotny, przejściowy i suchy. 2.1. Wilgotny. Zdjęcie przedstawia przekrój gleby. Gleba nie jest zbita i jednorodna. Jest żółta. Żółtoziem. Żółtoziemy występujące w kompleksach z czerwonoziemami tworzą się w warunkach intensywnego wietrzenia chemicznego skał zawierających żelazo, glin i krzemionkę. Niedobór tlenu spowodowany okresowo wysokimi opadami powoduje redukcję związków żelaza i ich uruchomienie – związki zredukowanego żelaza nadają glebie żółtą barwę. Podczas okresów suchszych zachodzi odwodnienie (dehydratacja) związków żelaza i ich unieruchomienie., 2.2. Przejściowy. Zdjęcie ukazuje odkrytą glebę nad brzegiem morza. Gleba jest kamienista, czerwonobrązowa. Gleba cynamonowa. Gleby cynamonowe i szarocynamonowe powstają na zwietrzelinie skał węglanowych w warunkach wietrzenia chemicznego. Niektóre produkty wietrzenia, na przykład krzemionka, chlorki i siarczany są wymywane w głąb profilu przez wody opadowe inne, głównie węglan wapnia, gromadzą się na głębokości około 50 centymetrów. W czasie gorącego i bezdeszczowego lata procesy wietrzenia chemicznego ulegają zahamowaniu szczególnie w górnym, najbardziej przesuszonym poziomie., 2.3. Suchy. Zdjęcie przedstawia drobne kamienie w kolorze brązowym. Niektóre są zagłębione częściowo w piasku. To prymitywna gleba pustynna pokryta lakierem pustynnym. Gleby pustynne tworzą się w warunkach wysokiej temperatury wzmagającej parowanie i ujemnego bilansu wodnego. W tych warunkach ustaje wietrzenie chemiczne, natomiast dominuje wietrzenia fizyczne. Procesy erozji i deflacji powodują niszczenie gleby, dlatego dużą powierzchnię zajmują obszary bezglebowe, piaszczyste, kamieniste i ilaste. Gleby, jeśli powstają, są płytkie, często zasolone i zawierają znikomą ilość próchnicy. Skrajna suchość klimatu powoduje, że na powierzchni gleby powstają wykwity solne zwane „pancerzami" lub „skorupami” oraz „lakier pustynny”., 3. Pas umiarkowanie ciepły. Na mapie świata zaznaczono północną część USA i południową część Kanady, niewielki obszar w południowo-wschodniej części Ameryki Południowej, pas obejmujący Europę Zachodnią, biegnący przez Ukrainę, Białoruś, południową Rosję, Kazachstan, południowo-wschodnie Chiny, Japonię. W pasie umiarkowanie ciepłym wyróżniono typ wilgotny, przejściowy i suchy. 3.1. Wilgotny. Zdjęcie przedstawia profil gleby. Wierzchnia warstwa jest porośnięta roślinnością. Następnie jest warstwa jasnopomarańczowej gleby, pod nią jest warstwa jasnożółta. Gleba jest luźna, z licznymi okruchami skał. Gleba brunatna. Gleba brunatna powstaje na ogół na utworach o obniżonej przepuszczalności (na przykład gliniastych), w warunkach wietrzenia chemicznego minerałów krzemianowych. W trakcie stopniowego rozpadu minerałów następuje uwalnianie zawartego w nich żelaza i glinu w postaci wodorotlenków, nie są one jednak przemieszczane w głąb profilu gleby, tylko pokrywają ziarna glebowe rdzawobrunatną otoczką; w wyniku procesu wykształca się brunatnobrązowy poziom brunatnienia., 3.2. Przejściowy. Zdjęcie przedstawia przekrój gleby. Jej górna warstwa jest czarna, kolejna jest jasnobrązowa. Gleba ma zwartą strukturę. Czarnoziem. Czarnoziemy powstają w wyniku procesu darniowego polegającego na gromadzeniu się na powierzchni gleby grubych pokładów dobrze rozłożonej próchnicy. Jej źródłem są zbiorowiska trawiaste porastające skały lessowe o bardzo dobrych warunkach wodno-powietrznych. W okresie opadów roślinność rozwija się bujnie, po wyczerpaniu zapasu wody w glebie obumiera, a jej szczątki przekształcają się w próchnicę., 3.3. Suchy. Zdjęcie przedstawia powierzchnię jasnej, suchej, grudkowatej gleby. Gleba słona. Sołonczaki są glebami słonymi powstałymi w wyniku akumulacji w wierzchnich poziomach soli sodu, wapnia, magnezu i potasu. Powierzchnia sołonczaków często pokryta jest niewielką warstwą wykrystalizowanej białej soli. Gleby te powstają w strefie o ujemnym bilansie wodnym, gdzie wysokość parowania przekracza wysokość opadu. W tych warunkach następuje kapilarny podsiąk nisko zalegających wód gruntowych zasobnych w rozpuszczone sole i ich wytrącanie wskutek wyparowania wody w poziomie powierzchniowym. Gleby te nie mają ustalonego profilu glebowego, gdyż ich cechą charakterystyczną nie jest budowa, ale zawartość soli., 4. Pas umiarkowanie chłodny. Na mapie świata zaznaczono północną część Kanady, Skandynawię, północną część Rosji. W pasie umiarkowanie chłodnym wyróżniono pas marzłociowy i bezmarzłociowy. 4.1. Marzłociowy. Zdjęcie przedstawia wykopany łopatą dół odsłaniający warstwy gleby. W dole jest woda. Warstwy gleby od góry mają następujące kolory: jasnobrązowy, jasnopomarańczowy, szary. Gleba glejowa. Gleba glejowa powstaje w warunkach nasycenia wodą gruntu spowodowanego okresowym rozmarzaniem wieloletniej zmarzliny. W warunkach ograniczonego dostępu tlenu występują procesy redukcji różnych mineralnych związków (na przykład żelaza, manganu). Zredukowane związki nadają glebie niebieskawe, zielonkawe lub szare zabarwienie. Na powierzchni gleby odkłada się słabo rozłożona substancja organiczna; czynnikiem ograniczającym jej rozkład jest niska temperatura powietrza., 4.2. Bezmarzłociowy. Zdjęcie przedstawia przekrój gleby. Wierzch porastają mchy i porosty. Pod nimi gleba jest biała, następnie jasnobrązowa z licznymi okruchami skalnymi. Gleba bielicowa. Gleba bielicowa powstaje w warunkach wymywania z górnego poziomu gleby substancji organicznej i niektórych produktów rozkładu minerałów glebowych, głównie tlenków i wodorotlenków glinu i żelaza, krzemionki, fosforu, manganu i in., przemieszczanie ich w głąb i wytrącanie w środkowej części profilu; w wyniku procesu bielicowania wykształcają się jasnoszary poziom wymywania i rdzawobrunatny poziom wzbogacenia. Bielicowanie gleb tajgi przyspieszają rozpuszczalne w wodzie kwasy próchniczne tworzące się podczas rozkładu ściółki lasów iglastych., 5. Pas polarny. Na mapie świata zaznaczono obszary na krańcach Ameryki Północnej, Europy, Rosji, Grenlandię i Antarktydę. Pas polarny dzieli się na arktyczny i tundrowy. 5.1. Arktyczny. Zdjęcie przedstawia prymitywną glebę arktyczną z widocznymi procesami soliflukcji. Na powierzchni gleby są liczne kamienie, gdzieniegdzie rośnie mech, niskie rośliny. Prymitywne gleby arktyczne powstają na podłożu zwietrzeliny skalnej (rumowiska) ukształtowanej wskutek wietrzenia fizycznego, zwłaszcza mrozowego oraz grawitacyjnej, wietrznej i mrozowej segregacji produktów wietrzenia. Gleby te są bardzo płytkie z powodu wieloletniej zmarzliny i zasiedlane przez nieliczne gatunki roślinności pionierskiej (mchy, porosty) i roślin zielnych dostarczające znikomej ilości substancji organicznej., 5.2. Tundrowy. Zdjęcie gleby arktycznej, poligonalnej. Widok z góry przedstawia wielokąty na powierzchni gleby otoczone przez wodę. Cały teren jest podmokły. Gleba poligonalna w kształcie wielokątów o średnicy kilku metrów powstaje na obrzeżu trwałej pokrywy lodowej. Procesy glebotwórcze zależą od: intensywności wietrzenia fizycznego powodującego rozdrobnienie skały, grawitacyjnej, wietrznej i mrozowej segregacji produktów wietrzenia, występowania wieloletniej zmarzliny i głębokości jej rozmarzania. Na skutek zamarzania powierzchniowej warstwy gruntu i zwiększenia jego objętości następuje zsuwanie się grubszych ziaren z części wybrzuszonych na zewnątrz. Na obrzeżach poligonów występują mchy, porosty i nieliczne trawy, z których szczątków powstaje płytki poziom próchniczny.