Autor: dr Tomasz Łukawski

Obecnie wpływ AI na uczniów i nauczycieli jest niewątpliwie znaczący. Trendy rozwoju narzędzi opartych na technologiach sztucznej inteligencji wskazują iż świat zmienia się na naszych oczach diametralnie. Jednym z głównych wyzwań stojących przed edukacją jest przygotowanie uczniów do życia w dorosłym świecie. Nie ma wątpliwości, że będzie on zdominowany przez wszechobecne systemy oparte na AI. W kręgach Komisji Europejskiej, obok nawoływań do monitorowania rozwoju systemów AI, coraz częściej słychać apele o przyjęcie regulacji, które dotyczyć będą z jednej strony etycznego projektowania AI, a z drugiej etycznego korzystania z jej narzędzi. Na łamach niniejszej broszury kierujemy ten apel do użytkowników będących członkami ekosystemu edukacji, czyli nauczycieli oraz zastanawiamy się, co można zrobić, aby korzystanie z AI oraz projektowanie narzędzi opartych na AI było etyczne i odpowiedzialne.

Jak korzystać z AI etycznie i odpowiedzialnie

Etyka odgrywa istotną rolę w różnych dziedzinach życia, pomagając ludziom dokonywać wyborów moralnych, rozstrzygać konflikty wartości i rozwijać zasady współżycia społecznego. To dziedzina filozofii zajmująca się badaniem moralności, wartości i norm postępowania. Jej celem jest analiza i opracowywanie zasad moralnych, które kierują ludzkim postępowaniem. Etyka stara się odpowiedzieć na pytania dotyczące tego, co jest moralnie dobre, złe czy sprawiedliwe. W jej ramach można wyróżnić rozmaite podejścia i teorie:

● etyka normatywna – zajmuje się ustalaniem norm moralnych, czyli określaniem, co powinniśmy robić, a czego unikać;

● etyka opisowa – bada faktyczne zachowania moralne ludzi, analizując rzeczywiste normy i wartości obowiązujące w społeczeństwie;

● metaetyka – skupia się na naturze samej etyki, szukając odpowiedzi na pytanie, co oznacza bycie dobrym lub złym oraz jakie są podstawy moralności;

● etyka stosowana – zajmuje się stosowaniem ogólnych zasad etycznych  w konkretnych sytuacjach (etyka medyczna, biznesowa czy środowiskowa).

Etyka sztucznej inteligencji to dziedzina, która zajmuje się badaniem moralnych aspektów związanych z rozwojem, implementacją i użytkowaniem systemów sztucznej inteligencji.

W miarę postępu technologii, zwłaszcza w obszarze sztucznej inteligencji, pojawiają się różnorodne kwestie etyczne, które dotyczą zarówno projektantów, programistów, jak i społeczeństwa jako całości. Grupa ekspertów wysokiego szczebla Unii Europejskiej ds. sztucznej inteligencji opublikowała pierwszy projekt wytycznych w zakresie etyki AI w grudniu 2018 roku. Po konsultacjach z zainteresowanymi i spotkaniachz przedstawicielami państw członkowskich, wymieniona grupa przedstawiła Komisji zmieniony dokument w marcu 2019 rokuIndeks górny Indeks górny [17]^[17] Indeks górny koniec^{Indeks górny [17][17]}. Znajdują się w nim konkretne wskazówki etyczne dla twórców, dostawców i użytkowników sztucznej inteligencji.

Etyczne ramy sztucznej inteligencji wg Komisji Europejskiej

W przywołanym dokumencie znajdziemy między innymi zalecenie, by systemy AI były opracowywane, wdrażane i wykorzystywane zgodnie z takimi zasadami etycznymi, jak: poszanowanie autonomii człowieka, zapobieganie szkodom, sprawiedliwość i możliwość wyjaśnienia. Trzeba sobie jednak zdawać sprawę z możliwości wystąpienia konfliktów między tymi zasadami i podejmować w tym zakresie stosowne działania. Przenosząc te rozważania na grunt szkolny, można stwierdzić, iż nauczyciele, zwłaszcza podczas pracy z AI, powinni zwracać szczególną uwagę na poszanowanie autonomii uczniów oraz na zagadnienia etyczno‑moralne w sytuacjach wywierających wpływ na dzieci. Mówiąc wprost: nie należy zostawiać dziecka sam na sam z technologią AI, gdyż nie można przewidzieć, jaką odpowiedź otrzyma ono po zadaniu modelowi językowemu konkretnego pytania. Znane są przypadki, w których sztuczna inteligencja prezentowała w odpowiedzi wyuczone schematy, które są sprzeczne z ogólnie przyjętymi kanonami moralnymi i etycznymi. Obecność nauczyciela jest zatem niezbędna, aby na bieżąco reagował i prostował te odpowiedzi AI, które są etycznie wątpliwe.

Systemy AI przynoszą poszczególnym osobom oraz społeczeństwu znaczne korzyści, ale korzystanie z nich może się również wiązać z określonym ryzykiem i wywoływać negatywne skutki, w tym skutki, które mogą okazać się trudne do przewidzenia, zidentyfikowania lub zmierzenia (...)Indeks górny Indeks górny [18]^[18] Indeks górny koniec^{Indeks górny [18][18]}.

Powyższe przestrogi nie oznaczają, aby nie korzystać z AI. Wręcz przeciwnie: współczesne zdobycze sztucznej inteligencji to dla nauczyciela wyjątkowa okazja, aby wykorzystał AI jako narzędzie wspierające rozwijanie wśród uczniów umiejętności krytycznego myślenia. Zalecamy jedynie, aby proces ten odbywał się pod kontrolą świadomego pedagoga.

Kiedy sztuczna inteligencja jest godna zaufania

Najnowsze modele językowe w wersji komercyjnej (płatna subskrypcja) umożliwiająIndeks górny Indeks górny [18]^[18] Indeks górny koniec^{Indeks górny [18][18]} tworzenie własnych chatbotów GPT (piszemy o tym szerzej w rozdziale trzecim). Nie możemy więc wykluczyć, że część nauczycieli i uczniów już teraz z tej opcji korzysta. Wówczas osoby te stają się nie tylko użytkownikami systemów AI, ale i projektantami własnych chatbotów, opartych na personalnych i specjalistycznych danych i komunikujących się z innymi. Dlatego też wytyczne dotyczące godnej zaufania sztucznej inteligencji, zawarte w przytoczonym dokumencie UE, odnoszą się również do tej części uczniów i nauczycieli jako twórców systemów.

W wytycznych sformułowano siedem wymogów:

● przewodnia i nadzorcza rola człowieka,

● solidność techniczna i bezpieczeństwo,

● ochrona prywatności i zarządzanie danymi,

● przejrzystość,

● różnorodność, niedyskryminacja i sprawiedliwość,

● dobrostan społeczny i środowiskowy,

● odpowiedzialność.

Tym samym podstawowym celem regulacjiIndeks górny Indeks górny [20]^[20] Indeks górny koniec^{Indeks górny [20][20]} staje się wdrożenie godnej zaufania sztucznej inteligencji. Pojedynczy uczniowie i nauczyciele oraz całe społeczności szkolne będą mogli zaufać technologii tylko wtedy, gdy ustanowione zostaną przejrzyste i kompleksowe ramy zapewniające możliwość praktycznego zagwarantowania, że technologia ta jest godna zaufania Indeks górny Indeks górny [21]^[21] Indeks górny koniec^{Indeks górny [21][21]}.