Ilustracja interaktywna. Obraz przedstawia szkołę ateńską. W przestronnym, starożytnym budynku, pełnym rzeźb i płaskorzeźb znajduje się liczna grupa mężczyzn. Mężczyźni chodzą, siedzą, rozmawiają ze sobą, gestykulują. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Heraklit Pierwszym filozofem pochodzącym z Jonii, który podkreślał nieustanną i istotową zmienność zmysłowego świata, był Heraklit (działał ok. 500 r. p.n.e.). Zdaniem tego niejasnego nawet dla jego współczesnych filozofa (wypowiadał się w metaforycznych i niejednoznacznych aforyzmach, np. „Złe i dobre jest toż samo”) podstawową substancją świata, podłożem wszelkich przemian jest ogień. Nie niszczy on, lecz przemienia – wszystko rodzi się ze śmierci czegoś innego. Każdy stan spotykany w tym świecie jest jednością wynikającą z połączenia przeciwieństw – tak jak w cięciwie łuku występuje napięcie przeciwstawnych dążeń. Do łączenia się ich dochodzi dzięki stałej wojnie wszystkiego ze wszystkim. W takim świecie dominuje nieustanna zmiana, nic nie istnieje w sposób trwały. Heraklit jest autorem słynnego powiedzenia:
Nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki, gdyż (swą wodę) rozprasza i znów skupia, przychodzi i odchodzi – ciągle przepływa inna. […] Słońce jest nowe co dnia., 2. Parmenides Eleaci - filozofowie pochodzący z Elei, miasta w południowej Italii - uważali, że to, co się zmienia, w ogóle nie istnieje. Istnieje natomiast byt niezmienny i nieruchomy, doskonały, którego nikt jeszcze nie odkrył żadnym ze zmysłów. Najważniejszym przedstawicielem tej grupy był Parmenides. Odrzucał on zmienną wielość rzeczy zmysłowych, uważał je za złudzenie, sądził natomiast, iż naprawdę istnieje tylko Jedno – doskonałe, niezmienne, dające się tylko pomyśleć. Parmenides dokonał tu bardzo ważnego dla późniejszych dziejów filozofii utożsamienia – uznał mianowicie, iż Jedno istnieje, ponieważ możemy je pomyśleć. Istnienie czegoś było zatem dla niego tożsame z myśleniem o tym czymś. Schemat jego rozumowania był następujący: myślenie jest zawsze o czymś, wymaga zatem istnienia przedmiotów poza sobą. Przedmioty te, jeśli mamy o nich myśleć, muszą istnieć zawsze – zmiana zatem nie istnieje, ponieważ to, co się zmienia, zaczyna istnieć lub przestaje istnieć, byt natomiast jest zawsze.

Poglądy Parmenidesa stanowią skrajność rozwijaną potem przez jego następców i kontynuatorów. Np. Zenon z Elei wymyślał absurdalne dowody na to, że ruch jest niemożliwy. Jego filozofia dała jednak ważny impuls do dalszych dociekań na temat natury rzeczywistości – eleaci odrzucili całkowicie świat zmysłów na rzecz istnienia czysto myślowego, rozumowego; Platon, który przyszedł po nich, również uznał świat poznawalny rozumem za najważniejszy, nie odmówił jednak istnienia światu zmysłowemu., 3. Zmiana przedmiotu zainteresowania greckiej filozofii Zanim jednak pojawił się Platon, w filozofii greckiej dokonał się ważny przełom – dzięki sofistom i Sokratesowi. Przełom ten wiązał się ze zmianą przedmiotu zainteresowania greckiej filozofii – oto w jej centrum stanął teraz człowiek i problematyka moralna. Nie stało się to nagle i niespodziewanie, refleksja filozoficzna Greków zawsze obejmowała nie tylko kosmos, ale i człowieka w kosmosie, niemniej jednak teraz zmiana była znacząca. Jej źródłem był gwałtowny rozwój demokracji w Atenach i rosnące zapotrzebowanie na wykształconych obywateli będących w stanie przejąć ster rządów. Jedną z najważniejszych umiejętności stała się sztuka przekonywania współobywateli do własnych koncepcji i poglądów oparta na znajomości psychologii i natury ludzkiej., 4. Sofiści Na to zapotrzebowanie w II połowie V w. odpowiedzieli sofiści – zawodowi filozofowie i nauczyciele retoryki. Podróżowali oni po całej Grecji, sprzedając swe umiejętności. Nade wszystko cenili skuteczność działania. W kwestiach dla filozofii najważniejszych – sposobu istnienia świata i zasad jego funkcjonowania – przyjęli stanowisko sceptyczne, twierdząc, iż nie mogą się na ten temat wypowiadać. Słynne stało się powiedzenie najwybitniejszego sofisty Protagorasa (ur. ok. 500 r. w Abderze):
O bogach nie mogę wiedzieć ani czy istnieją, ani czy nie istnieją, ani też jaka jest ich istota i jak się pojawiają. Wiele bowiem rzeczy stoi na przeszkodzie, aby można było coś o tym wiedzieć: niemożliwość odpowiedniego doświadczenia zmysłowego i krótkość ludzkiego żywota. […] Człowiek jest miarą wszystkich rzeczy, istniejących, że istnieją, i nieistniejących, że nie istnieją.

W konsekwencji dla sofistów każdy człowiek może orzekać, co jest, a co nie jest prawdziwe – prawda obiektywna nie istnieje. Nie znaczy to jednak, że w związku z tym wszystko jest dozwolone – sofiści uważali, że w konsekwencji braku prawdy absolutnej oraz kryteriów dobra i zła to większość decyduje o tym, co słuszne i w co należy wierzyć. Twierdzili zatem, że bogowie być może nie istnieją, lecz racje państwowe nakazują wiarę w nich., 5. Platon Platon nie mógł darować sofistom ich sceptycznej postawy oraz tego, że nauczali dla pieniędzy. Sam był bogatym arystokratą i uważał filozofię za czynność całkowicie bezinteresowną., 6. Sokrates Również Sokrates (V/IV w. p.n.e.), mistrz i nauczyciel Platona, spierał się z sofistami. Nie zostawił po sobie żadnych pism, jego filozoficzna działalność polegała na nieustannych rozmowach prowadzonych często z przypadkowymi osobami w publicznych miejscach Aten. Sokrates nie zgadzał się z wątpieniem sofistów, lecz skorzystał ze zwrotu, jakiego dokonali – jego również będzie interesował przede wszystkim człowiek, w dalszej kolejności świat. Trzeba zaczynać od poznania samego siebie, potem dopiero można poszukiwać istoty wszystkich innych rzeczy – powiadał Sokrates. O sobie mówił skromnie:
Bo z nas dwóch żaden zdaje się nie wie o tym, co piękne i dobre, ale jemu się zdaje, że coś wie, choć nic nie wie, a ja, jak nic nie wiem, tak mi się nawet i nie wydaje. Więc może o tę właśnie odrobinę jestem od niego mądrzejszy, że jak czego nie wiem, to i nie myślę, że wiem.
Sokratesowe wiem, że nic nie wiem zrobiło karierę, choć nie wszyscy dobrze rozumieją sens tego powiedzenia. Sokratesowi chodziło o to, że przyznanie się do niewiedzy otwiera człowieka na przyjęcie prawdy, a raczej na wspólne dochodzenie do niej. Prawda kryje się w istocie każdej rzeczy, ale dotarcie do niej nie jest rzeczą prostą. Sokrates zasłynął w dziejach myśli dzięki stwierdzeniu, że ludzie postępują w życiu źle wtedy tylko, gdy nie wiedzą, że czynią zło. Chodziło mu przy tym o wiedzę głęboką, która równa się duchowej przemianie. Nie ma jej np. przestępca, choć z pozoru wie on, co robi. Jednak gdy zabija, nie ma pojęcia, czym jest życie ludzkie, nie wie, że w sposób nieodwracalny zakłócił porządek świata.