Mityczny sposób myślenia o świecie

Filozofia wyłoniła się ze świata, w którym najpierw rządził mitmitmit i myślenie mityczne. Dzięki ocalałym do dzisiaj różnym mitologiom wiemy, czym takie myślenie się charakteryzowało. Dążyło ono do wytłumaczenia świata i nadania mu głębokiego sensu, który byłby również wyjaśnieniem istnienia człowieka i jego miejsca w świecie. Wedle tego myślenia światem rządzili oczywiście bogowie – tak liczni, iż każdemu zjawisku przyrody, miejscu, istotom odpowiadał jakiś bóg oraz inne moce, które należało oswoić i przebłagać, by nie czyniły człowiekowi krzywdy. Mity tłumaczyły wszystkie ważniejsze wydarzenia w życiu ludzkim – narodziny, miłość, chorobę, śmierć – poprzez opowieść o pierwszym, wzorcowym wydarzeniu, które dokonało się u początków czasu (a zatem jest teraz bezczasowe) i w miejscu wyróżnionym jako środek świata. Wszyscy ludzie są, jacy są, rodzą się, kochają i umierają, ponieważ powtarzają mityczny wzór.

R8Q2gBsiyQsYV

Obraz przedstawia mężczyznę, który stoi na łodzi. Mężczyzna ma sobie kawałek czerwonego materiału oraz trzyma w rękach wiosło. Na łodzi i wokół niej na skałach znajdują się ludzie ubrani w białe szaty. W tle obrazu rozpościera się górski krajobraz oraz czerwone niebo.

Mity nie opisywały rzeczywistej budowy świata, nie wnikały też w ludzką psychologię. Człowiek nie był w nich jednostką wyjątkową, lecz przedstawicielem gatunku, który tłumaczył zachowania niezliczonych jednostek. Ponieważ w mitach najważniejszy jest sens świata i człowieka, a nie rzeczywisty mechanizm funkcjonowania określonych wydarzeń, mity nie utraciły do dzisiaj swej aktualności. W poetycki sposób przekazują ważne prawdy o naturze człowieka i świata – wyjaśniają, dlaczego człowiek kocha i zabija, cierpi i nienawidzi.

Filozofia jako sposób wyjaśniania świata

Filozofia jest zupełnie innym niż mityczny sposobem myślenia o świecie. Pojawia się ona w starożytnej Grecji niemal 600 lat przed narodzeniem Chrystusa. Pierwszym myślicielem, którego tradycja nazwała filozofem, był Tales z Miletu, miasta w Azji Mniejszej (dzisiejsza Turcja), zwanej też Jonią.

Rchjuk9Iwkfho1

Rysunek przedstawia popiersie mężczyzny. Mężczyzna jest dojrzały. Na jego czole widoczne są poziome zmarszczki. Mężczyzna ma wydatny nos i wysokie czoło. Włosy mężczyzny są krótkie, przylegają do głowy, są lekko falujące. Mężczyzna ma gęstą brodę i wąsy. Po obu stronach rysunku znajdują się łacińskie napisy.

Tales i jego następcy nie pytali o rzeczy poszczególne czy o jakiś wycinek rzeczywistości (tak czynią nauki), lecz o świat w całości. Przyjmowali przy tym, iż cały świat jest światem fizycznym, światem przyrody i niczego poza nim nie poszukiwali (takie stanowisko nazywamy materializmemmaterializmmaterializmem). Był dla nich przedmiotem zdziwienia – dlaczego i dzięki czemu w ogóle istnieje? Te pytania rodziły się z obserwacji świata, ale obserwacji szczególnej, pragnącej dotrzeć do ukrytej istoty rzeczy. Taka pogłębiona obserwacja świata zmysłowego (czyli świata życia codziennego) dowodziła przede wszystkim, że wiedza zmysłowa nie jest pewna, że jest przyczyną wielu złudzeń i błędów, a ponadto, że wiedzy o świecie należy poszukiwać w inny niż zmysłowy sposób. Tym innym sposobem, „wynalezionym” przez Greków, jest rozumowanie, dzięki któremu można dotrzeć do zasady rządzącej funkcjonowaniem świata. Tę zasadę – stałą i niezmienną, rządzącą przemianami w świecie zjawisk – Grecy nazywali arché. To również początek i podstawa wszystkich tych przemian. Filozofia jako sposób rozumnego wyjaśniania świata jest w stanie do tej zasady dotrzeć.

Filozofia, jak z tego wynika, rezygnuje z wyjaśnień mitycznych i magicznych. Nie docieka, jakie magiczne siły kierują kataklizmami natury, pyta raczej o sposób istnienia świata. W poszukiwaniu odpowiedzi nie odwołuje się do ludzkich emocji (np. lęku przed nieznanym), lecz – zachowując dystans wobec świata  – bada go chłodnym rozumem.

RpVUUqjT8Vh6V

Obraz przedstawia mężczyznę, który przemawia do grupy mężczyzn zgromadzonych wokół niego. Ma na sobie togę, a w ręku trzyma zwój papieru. Za nim stoją kolumny.

Dalsze badania filozoficzne wyciągnęły konsekwencje ze wspomnianego braku zaufania do zmysłów i postawiły brzemienne w skutki pytanie: co w takim razie naprawdę istnieje? Zakwestionowanie świadectwa zmysłów prowadziło do wniosku, że świat poznawany zmysłami nie jest światem ani jedynym, ani tym bardziej – jedynym prawdziwym. Dlaczego? Ponieważ w świecie tym nie ma niczego stałego, wszystko, co istnieje, ulega nieustannym przemianom, powstaje i ginie, jest zatem niedoskonałe. Porządek świata, ład, nazywany przez Greków kosmosem, jest natomiast niezmienny i doskonały, ale znajduje się niejako poza światem bezpośrednio nam znanym.

Słownik