Zapoznaj się z multimedium. Uzasadnij zawarte w nim twierdzenie, że „metafizyka jako pełnoprawna dziedzina ludzkiej wiedzy się skończyła”.
R9FJFb7uqiRff
(Uzupełnij).
R18ZW4VUWNQvK1
Ilustracja interaktywna. Obraz przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Jego twarz jest owalna, widać zarysowany drugi podbródek. Mężczyzna ma wyraziste brwi i jasne oczy. Mężczyzna ma na głowie czepek. Ubrany jest w surdut z dużymi guzikami, spod którego wystaje bogato haftowana kamizelka. Elementy ilustracji interaktywnej:
1. Zdjęcie przedstawia chłopca, który zakrywa rękami twarz. Obok niego znajduje się znak zapytania. CC 0
Hume, stosując się konsekwentnie do reguł metody empirystycznej, usunął fundamenty prawomocnej wiedzy teoretycznej wykraczającej poza granice doświadczenia – odrzucił roszczenia metafizyki do naukowości. Nie można mieć wiedzy uwierzytelnionej racjonalnie odnośnie do rzeczywistych związków przyczynowych, realnego istnienia ciał, trwałego istnienia substancjalnego umysłu oraz istnienia Boga. Metafizyka jako pełnoprawna dziedzina ludzkiej wiedzy się skończyła. Czy wobec tego ostatnim słowem Hume’a jest nieuleczalny sceptycyzm? Otóż nie. Hume odrzuca „przesadny” – jak mówi – sceptycyzm i opowiada się za sceptycyzmem „umiarkowanym”, czyli „akademickim”, który ma być wynikiem „sprostowania przez zdrowy rozsądek i refleksję” wątpliwości wysuwanych przez sceptycyzm przesadny.
2. David HumeBadania dotyczące rozumu ludzkiego
Wielkimi burzycielami pyrronizmu, czyli przesadnych zasad sceptycznych, są czyn, działanie, zajęcia codziennego życia [...] nic nas nie potrafi od [pyrrońskiego wątpienia – J.M.] uwolnić z wyjątkiem wielkiej potęgi przyrodzonych instynktów [...] W tym bowiem tkwi główny i najbardziej kłopotliwy zarzut przeciw przesadnemu sceptycyzmowi, że nie może z niego nigdy wyniknąć żadne trwałe dobro […] wszelkie życie ludzkie musiałoby zginąć, gdyby teorie [przesadnego sceptycyzmu – J.M.] zapanowały trwale i powszechnie.
David Hume,Badania dotyczące rozumu ludzkiego, tłum. J. Łukaszewicz, K. Twardowski.
3. Zdjęcie przedstawia trzy osoby, które siedzą na ławce. Patrzą na ścianę, na której znajdują się zdjęcia różnych ludzi z całego świata. CC 0 Jak widać, Hume, skonstatowawszy porażkę teorii w dziedzinie zagadnień metafizycznych – bo „za krótka jest nasza sonda do zgłębienia tak niezmiernych przepaści” – nie opuszcza rąk. Zajęcia codziennego życia, postępowanie zgodne z przyrodzonymi instynktami, zdroworozsądkowe trzymanie się prawidłowości zaobserwowanych w przyrodzie i w ludzkich zachowaniach wystarczy, by wieść życie udane, a nawet szczęśliwe.
4. Wybujałe ambicje spekulatywnego rozumu mogą tylko temu przeszkadzać, bo kiedy się załamią, grozi nam paraliżujące aktywność totalne zwątpienie. Nie ma jednak obaw – zapewnia Hume optymistycznie – „przyroda jest zbyt potężna, aby mogła ją zmóc teoria”. A co z filozofią?
spekulatywny – (łac. speculativus — badawczy) fil. oparty na myśleniu abstrakcyjnym, oderwany od rzeczywistości
5. Otóż z jednej strony musi się ona ograniczyć do krytycznej analizy danych doświadczenia, by powściągnąć nieuprawnione fantastyczne spekulacje (i to właśnie Hume wykonał), a z drugiej strony powinna się poświęcić refleksji nad właściwymi sposobami skutecznego ludzkiego działania w świecie przyrody i w społeczeństwie (i to właściwie stoi przed nią jako przyszłe zadanie). Myśl Hume’a ma zatem wyraźnie pragmatyczny i utylitarystyczny wydźwięk – głównym zadaniem filozofii jest wypracowanie praktycznych zasad postępowania, zapewniających człowiekowi dobrobyt i szczęście.
pragmatyzm – (gr. pragmatos — działanie, czynność) kierunek filozoficzny uzależniający prawdziwość twierdzeń od ich praktycznych skutków
utylitaryzm – (łc. utilitas — korzyść, pożytek) doktryna etyczna, rozpowszechniona w XVIII – XIX w., głosząca, że najwyższym celem moralnym jest dobro społeczeństwa osiągane przez pomnażanie dóbr jednostki
6. Zdjęcie przedstawia tłum ludzi na ulicy podczas manifestacji. CC 0 Moralność jako sfera ludzkiego życia, która obejmuje te właśnie zasady, nie musi odwoływać się – podobnie jak każda inna dziedzina życia – do abstrakcyjnych, spekulatywnych norm. Ponieważ jednostka ludzka, zdana na samą siebie, nie mogłaby właściwie zaspokajać swoich potrzeb, więc jej własny interes skłania ją do życia społecznego; społeczeństwo w sposób naturalny przynosi jej korzyści i życie społeczne okazuje się koniecznością. Z uświadomienia sobie, że dobro indywidualne nie jest możliwe bez dobra wspólnego, rodzi się właśnie moralność i jej prawa. Nie znaczy to jednak, że owe prawa są wynikiem rozumowania dotyczącego koniecznych stosunków pomiędzy ideami.
moralność – (łc. moralis — dotyczący obyczajów) ogół ocen i norm moralnych przyjętych w danej zbiorowości społecznej (zbiorowości, klasie lub grupie społecznej, środowisku) w określonej epoce
7. Cnoty społeczne, takie jak życzliwość, sympatia dla innych, altruizm, rodzą się spontanicznie, instynktownie, a nie dzięki teoretycznemu namysłowi. Normy moralne nie są więc wieczne i powszechne, stanowią twór ludzki, uwarunkowany przez panujący w danej historycznej społeczności poziom międzyludzkich relacji. A relacje te opierają się na współodczuwaniu z innymi ludźmi, które można nazwać „oddźwiękiem uczuciowym”. Dobrem nazywamy zatem to, co wzbudza u ogółu normalnych ludzi impresję przyjemności, a złem lub występkiem to, co wzbudza impresję przykrości. Moralność więc jest znacznie bardziej rzeczą odczucia niż sądu (Traktat o naturze ludzkiej).
altruizm – (łc. alter — drugi, inny) kierowanie się w swym postępowaniu dobrem innych, gotowość do poświęceń
8. Wprawdzie taka koncepcja może być narażona na zarzut relatywizmu, bo odczucia są sprawą subiektywną, ale Hume sądzi, że wszyscy normalni ludzie mają nieomylne poczucie moralne, wszczepione przez naturę, a jego nieomylności nie zmniejsza to, iż nie umieją dokładnie wyjaśnić zasad, na których się ono opiera.
relatywizm – (p.łc. relativus — względność) stanowisko w filozofii i etyce mówiące, iż wartości obowiązują w danym układzie odniesienia, nie powszechnie; przeciwieństwo absolutyzmu
9. Tak więc i w kwestiach zasad postępowania w stosunkach międzyludzkich Hume odsyła do zdroworozsądkowej, ale wnikliwej i krytycznej obserwacji praktyki życiowej ludzi. Jak widać, jego program filozoficzny ma pod pewnymi względami charakter przełomowy: po obaleniu nadmiernych roszczeń spekulatywnego rozumu w dziedzinie poznania przekraczającego granice ścisłych danych doświadczenia wydaje się wskazywać filozofii nowy obszar penetracji – tajniki ludzkiej „natury” i zasady życia praktycznego. Na tę drogę wstąpią jednak już następne pokolenia badaczy.
Ilustracja interaktywna. Obraz przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Jego twarz jest owalna, widać zarysowany drugi podbródek. Mężczyzna ma wyraziste brwi i jasne oczy. Mężczyzna ma na głowie czepek. Ubrany jest w surdut z dużymi guzikami, spod którego wystaje bogato haftowana kamizelka. Elementy ilustracji interaktywnej:
1. Zdjęcie przedstawia chłopca, który zakrywa rękami twarz. Obok niego znajduje się znak zapytania. CC 0
Hume, stosując się konsekwentnie do reguł metody empirystycznej, usunął fundamenty prawomocnej wiedzy teoretycznej wykraczającej poza granice doświadczenia – odrzucił roszczenia metafizyki do naukowości. Nie można mieć wiedzy uwierzytelnionej racjonalnie odnośnie do rzeczywistych związków przyczynowych, realnego istnienia ciał, trwałego istnienia substancjalnego umysłu oraz istnienia Boga. Metafizyka jako pełnoprawna dziedzina ludzkiej wiedzy się skończyła. Czy wobec tego ostatnim słowem Hume’a jest nieuleczalny sceptycyzm? Otóż nie. Hume odrzuca „przesadny” – jak mówi – sceptycyzm i opowiada się za sceptycyzmem „umiarkowanym”, czyli „akademickim”, który ma być wynikiem „sprostowania przez zdrowy rozsądek i refleksję” wątpliwości wysuwanych przez sceptycyzm przesadny.
2. David HumeBadania dotyczące rozumu ludzkiego
Wielkimi burzycielami pyrronizmu, czyli przesadnych zasad sceptycznych, są czyn, działanie, zajęcia codziennego życia [...] nic nas nie potrafi od [pyrrońskiego wątpienia – J.M.] uwolnić z wyjątkiem wielkiej potęgi przyrodzonych instynktów [...] W tym bowiem tkwi główny i najbardziej kłopotliwy zarzut przeciw przesadnemu sceptycyzmowi, że nie może z niego nigdy wyniknąć żadne trwałe dobro […] wszelkie życie ludzkie musiałoby zginąć, gdyby teorie [przesadnego sceptycyzmu – J.M.] zapanowały trwale i powszechnie.
David Hume,Badania dotyczące rozumu ludzkiego, tłum. J. Łukaszewicz, K. Twardowski.
3. Zdjęcie przedstawia trzy osoby, które siedzą na ławce. Patrzą na ścianę, na której znajdują się zdjęcia różnych ludzi z całego świata. CC 0 Jak widać, Hume, skonstatowawszy porażkę teorii w dziedzinie zagadnień metafizycznych – bo „za krótka jest nasza sonda do zgłębienia tak niezmiernych przepaści” – nie opuszcza rąk. Zajęcia codziennego życia, postępowanie zgodne z przyrodzonymi instynktami, zdroworozsądkowe trzymanie się prawidłowości zaobserwowanych w przyrodzie i w ludzkich zachowaniach wystarczy, by wieść życie udane, a nawet szczęśliwe.
4. Wybujałe ambicje spekulatywnego rozumu mogą tylko temu przeszkadzać, bo kiedy się załamią, grozi nam paraliżujące aktywność totalne zwątpienie. Nie ma jednak obaw – zapewnia Hume optymistycznie – „przyroda jest zbyt potężna, aby mogła ją zmóc teoria”. A co z filozofią?
spekulatywny – (łac. speculativus — badawczy) fil. oparty na myśleniu abstrakcyjnym, oderwany od rzeczywistości
5. Otóż z jednej strony musi się ona ograniczyć do krytycznej analizy danych doświadczenia, by powściągnąć nieuprawnione fantastyczne spekulacje (i to właśnie Hume wykonał), a z drugiej strony powinna się poświęcić refleksji nad właściwymi sposobami skutecznego ludzkiego działania w świecie przyrody i w społeczeństwie (i to właściwie stoi przed nią jako przyszłe zadanie). Myśl Hume’a ma zatem wyraźnie pragmatyczny i utylitarystyczny wydźwięk – głównym zadaniem filozofii jest wypracowanie praktycznych zasad postępowania, zapewniających człowiekowi dobrobyt i szczęście.
pragmatyzm – (gr. pragmatos — działanie, czynność) kierunek filozoficzny uzależniający prawdziwość twierdzeń od ich praktycznych skutków
utylitaryzm – (łc. utilitas — korzyść, pożytek) doktryna etyczna, rozpowszechniona w XVIII – XIX w., głosząca, że najwyższym celem moralnym jest dobro społeczeństwa osiągane przez pomnażanie dóbr jednostki
6. Zdjęcie przedstawia tłum ludzi na ulicy podczas manifestacji. CC 0 Moralność jako sfera ludzkiego życia, która obejmuje te właśnie zasady, nie musi odwoływać się – podobnie jak każda inna dziedzina życia – do abstrakcyjnych, spekulatywnych norm. Ponieważ jednostka ludzka, zdana na samą siebie, nie mogłaby właściwie zaspokajać swoich potrzeb, więc jej własny interes skłania ją do życia społecznego; społeczeństwo w sposób naturalny przynosi jej korzyści i życie społeczne okazuje się koniecznością. Z uświadomienia sobie, że dobro indywidualne nie jest możliwe bez dobra wspólnego, rodzi się właśnie moralność i jej prawa. Nie znaczy to jednak, że owe prawa są wynikiem rozumowania dotyczącego koniecznych stosunków pomiędzy ideami.
moralność – (łc. moralis — dotyczący obyczajów) ogół ocen i norm moralnych przyjętych w danej zbiorowości społecznej (zbiorowości, klasie lub grupie społecznej, środowisku) w określonej epoce
7. Cnoty społeczne, takie jak życzliwość, sympatia dla innych, altruizm, rodzą się spontanicznie, instynktownie, a nie dzięki teoretycznemu namysłowi. Normy moralne nie są więc wieczne i powszechne, stanowią twór ludzki, uwarunkowany przez panujący w danej historycznej społeczności poziom międzyludzkich relacji. A relacje te opierają się na współodczuwaniu z innymi ludźmi, które można nazwać „oddźwiękiem uczuciowym”. Dobrem nazywamy zatem to, co wzbudza u ogółu normalnych ludzi impresję przyjemności, a złem lub występkiem to, co wzbudza impresję przykrości. Moralność więc jest znacznie bardziej rzeczą odczucia niż sądu (Traktat o naturze ludzkiej).
altruizm – (łc. alter — drugi, inny) kierowanie się w swym postępowaniu dobrem innych, gotowość do poświęceń
8. Wprawdzie taka koncepcja może być narażona na zarzut relatywizmu, bo odczucia są sprawą subiektywną, ale Hume sądzi, że wszyscy normalni ludzie mają nieomylne poczucie moralne, wszczepione przez naturę, a jego nieomylności nie zmniejsza to, iż nie umieją dokładnie wyjaśnić zasad, na których się ono opiera.
relatywizm – (p.łc. relativus — względność) stanowisko w filozofii i etyce mówiące, iż wartości obowiązują w danym układzie odniesienia, nie powszechnie; przeciwieństwo absolutyzmu
9. Tak więc i w kwestiach zasad postępowania w stosunkach międzyludzkich Hume odsyła do zdroworozsądkowej, ale wnikliwej i krytycznej obserwacji praktyki życiowej ludzi. Jak widać, jego program filozoficzny ma pod pewnymi względami charakter przełomowy: po obaleniu nadmiernych roszczeń spekulatywnego rozumu w dziedzinie poznania przekraczającego granice ścisłych danych doświadczenia wydaje się wskazywać filozofii nowy obszar penetracji – tajniki ludzkiej „natury” i zasady życia praktycznego. Na tę drogę wstąpią jednak już następne pokolenia badaczy.
Źródło: Antoine Maurin, David Hume, Wikimedia Commons, domena publiczna.
Polecenie 2
Zastanów się, jak pod wpływem myśli Davida Hume'a zmienił się status filozofii i moralności. Sporządź krótką notatkę, w której przedstawisz swoje przemyślenia.