Ilustracja interaktywna przedstawia izbę, w której znajduje się stojący, dojrzały mężczyzna. Ubrany jest w ciemny strój. W dłoniach trzyma dużą, otwartą książkę. Za plecami mężczyzny znajduje się kominek, w którym pali się ogień. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Główne zasady kompozycyjne. Zdjęcie przedstawia twarz młodego mężczyzny. Jest ona pociągła, oczy duże, usta lekko rozchylone. Mężczyzna ma krótkie, blond włosy. Spogląda w górę. Kadr z filmu „Lawa” Tadeusza Konwickiego, tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl. Podstawą swego filmu Konwicki uczynił wszystkie części Dziadów, wydobywając istniejące między nimi związki i spajając je ramą obrzędu dokonującego się na cmentarzu.
Reżyser wprowadził dwóch głównych bohaterów: młodego Gustawa Konrada – zbuntowanego, zgodnego z obrazem bohatera dramatu (Artur Żmijewski) – i starego Konrada, doświadczonego, zmęczonego życiem poetę, tożsamego z postacią Mickiewicza z okresu emigracji paryskiej i wykładów w Collège de France (Gustaw Holoubek). 2. Główne zasady kompozycyjne. Zdjęcie przedstawia czworo ludzi. Na pierwszym planie się znajduje się dojrzała kobieta o pociągłej twarzy. Ma długie, rozpuszczone włosy. Ubrana jest w grubą kurtkę. Na jej piersiach zawieszony jest duży krzyż. Na drugim planie stoją dwaj dojrzali mężczyźni i młoda kobieta z długimi włosami splecionymi w warkocz. Za ich plecami znajduje się las. Kadr z filmu „Lawa” Tadeusza Konwickiego, tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl. Cała ukazana w filmie opowieść to powrót duchowy poety do kraju młodości. Podkreślają to na przykład powtarzające się sceny obrzędu dziadów (prowadzonego przez Guślarkę! – Maja Komorowska), rozgrywającego się na wiejskim cmentarzu (nie w kaplicy!). Mamy wrażenie, że postacie i wydarzenia widzimy z oddali, z dystansu, chwilami jak gdyby w półsennym marzeniu. 3. Główne zasady kompozycyjne. Zdjęcie przedstawia młodego mężczyznę, powstańca warszawskiego, niosącego na rękach bezwładne ciało kobiety. Mężczyzna ma na głowie hełm z biało-czerwoną opaską. W tle znajduje się ulica, na której leżą gruzy. Jest też duża kamienica z pootwieranymi oknami. Kadr z filmu „Lawa” Tadeusza Konwickiego, tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl. W przestrzeń dramatu romantycznego Konwicki włączył sceny i obrazy współczesne: samochody na ulicach Wilna, PKiN w Warszawie, wychodzącą z bramy Uniwersytetu Warszawskiego manifestację studentów w 1968 r., obrazy zbrodni z II wojny światowej itd. 4. Opisane zabiegi kompozycyjne oraz zastosowane w filmie środki artystyczne eksponują ponadczasowość dramatu opowiadającego o narodzie, który zawsze pozostaje – jak to określił Konwicki w jednym z wywiadów – w szponach polskiego romantyzmu. Lawa (tytuł filmu odnosi się do słów Piotra Wysockiego, w których bohater ocenia naród polski) to studium polskości, ale zarazem pokazanie, iż zło jest ponadczasowe i że w związku z tym dramat Mickiewicza dotyczy każdego, także ludzi współczesnych. 5. Przykładowe kwestie, na które można zwrócić uwagę, pisząc recenzję Lawy. Kreowanie postaci. Zdjęcie przedstawia wnętrze celi. Znajdują się tu dwaj mężczyźni. Starszy z nich, ubrany w obszerną, ciemną pelerynę stoi. Trzyma swoja lewą dłoń na głowie młodego, siedzącego mężczyzny. Młodzieniec ubrany jest w białą koszulę. Siedzi z pochyloną w dół głową. Cela jest niemal pusta, w lewym rogu leży kilka kawałów drewna opałowego. Kraty zamykające celę są otwarte. Kadr z filmu „Lawa” Tadeusza Konwickiego, tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl. Sposób wykreowania postaci literackich przez aktorów (postawa, ruch, gest, mimika, wyraz twarzy, modulacja głosu); wspomniane już dwie kreacje Konrada, poza tym Senator Henryka Bisty czy Pani Rollison Teresy Budzisz Krzyżanowskiej. W filmie grę aktorów wspomaga technika – na przykład w czasie rozmowy Senatora i Pani Rollison oko kamery przesuwa się z jednej twarzy na drugą, rejestrując skontrastowane ze sobą osobowości i uczucia. 6. Kolor i światło, którymi operator wydobywa nastrój sceny, ale też jej symbolikę. Zdjęcie przedstawia pałacowy salon. Znajduje się w niej sześcioro ludzi. Młoda kobieta w wykwintnej sukni i pięciu mężczyzn. Czterech z nich jest w surdutach, piaty ubrany jest w wojskowy mundur z epoletami na ramionach. Jeden z mężczyzn zdaje się coś mówić, gestykuluje dłońmi. Reszta zgromadzonych słucha go z uwagą. Kadr z filmu „Lawa” Tadeusza Konwickiego, tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl. Na przykład gasnące światła i zapadające ciemności w salonie Senatora; światło wpadające do celi przez okienko, którego krata układa się w kształt krzyża; ogniste czerwienie towarzyszące pojawieniu się Belzebuba. 7. Kontrasty. Zdjęcie przedstawia brzeg znajdujący się nad wodą. Znajdują się tu trzy młode kobiety w chłopskich bluzkach, spódnicach i fartuchach, na głowach maja chusty. Są ubrane na biało. Dwie kobiety siedzą, trzecia stoi wsparta o pień drzewa. Nieopodal nich płynie niewielką, drewniana łodzią młody mężczyzna. Stoi w łodzi i wiosłuje jednym wiosłem. Kadr z filmu „Lawa” Tadeusza Konwickiego, tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl. Na przykład między ciemnymi barwami scen na cmentarzu („mrok tajemnic nas otacza”) czy scen związanych z aresztowaniami i uwięzieniem oraz pastelowe, jasne, prześwietlone słońcem sceny schadzki kochanków. Funkcja muzyki i innych dźwięków (np. tętent towarzyszący pędowi Belzebuba, skrzeczenie cmentarnych ptaków). 8. Symbole filmowe powracają, tworząc szczególny rytm filmu. Zdjęcie przedstawia twarz i ramiona młodej kobiety. Twarz jest pociągła, otoczona burzą jasnych, długich włosów. We włosach kobiety odbija się światło. Kobieta ma odsłonięte lewe ramię, na prawym na założoną bluzkę. Trzyma wyciągniętą przez siebie lewą rękę. Tło zdjęcia jest ciemne. Kadr z filmu „Lawa” Tadeusza Konwickiego, tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl. Na przykład: cmentarne ptaki Guślarki, które złowieszczo okrążają glob ziemski, orzeł podrywający się bezskutecznie do lotu (zniewolona Polska), Anioł Polonia (pojawiający się w ważnych momentach – np. w celi Konrada czy w tłumie przechodniów idących ulicami współczesnej Warszawy). 9. Interpretacja wybranych, wybitnych scen. Zdjęcie przedstawia twarz dojrzałego, siwowłosego mężczyzny. Jest ona owalna, są na niej wyraźnie zaznaczone zmarszczki. Mężczyzna ma wysokie czoło, wyraźnie zaznaczony drugi podbródek. Jego usta są lekko rozchylone. Światło oświetla jedynie lewy profil mężczyzny, prawy jest w cieniu. Mężczyzna ubrany jest w ciemną pelerynę. Kadr z filmu „Lawa” Tadeusza Konwickiego, tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl. Wielka Improwizacja – monolog rozpoczęty przez zbuntowanego Konrada zostaje przeniesiony w wymiar uniwersalny dzięki mistrzowskiej recytacji Gustawa Holoubka. Długie, dwudziestodwu minutowe ujęcie (półmrok, zbliżenie, twarz mówiącego oświetlona jednostronnie), przerywane jest scenami odwołującymi się do symbolicznych znaczeń (miłość, macierzyństwo, bunt, niebo – gdy Konrad zwraca się wprost do Boga, zło dwudziestego wieku). Scena ta w filmie Konwickiego została wyprowadzona z bazyliańskiej celi na wzgórze, skąd widz wzrokiem ogarnia najpierw miasto, a potem całą historię. Znaczenie monologu rozszerzają wspomniane wstawki montażowe: dokumentalne zdjęcia z 1939 r., obrazy Oświęcimia, zagłada Żydów, ludzie idący do gazu, żołnierz z zabitym dzieckiem, zbrodnia katyńska. W ten sposób zawarte w Wielkiej Improwizacji oskarżenie, rzucane w imieniu cierpiącej ludzkości, zyskuje współczesną konkretyzację. Warto również zwrócić uwagę na Bal u Senatora. To scena, która przeszła już do historii filmu. Analizując ją, trzeba podkreślić znaczenie muzyki i choreografii, które budują rytm. Można także wspomnieć o scenie Sen Senatora. Jej oniryczny charakter został uzyskamy dzięki deformacji kadru oraz kolorystyce (np. trupio blada twarz cara). 10. Kontekst.
Lawa, Przykład: To przede wszystkim opowieść o tym, jak reżyser (współczesny intelektualista i moralista) odczytuje arcydramat romantyczny przez pryzmat biografii swojego pokolenia, którego wczesna młodość przypadła na lata wojny i okupacji (uczestnictwo w działaniach Armii Krajowej) oraz które przeżyło stalinizm, a potem czas PRL-u. Tadeusz Konwicki w jednym z wywiadów powiedział, że sam siebie zobaczył w wielkim pochodzie ofiar romantyzmu i dostrzegł ciągłość polskich doświadczeń, polskiej historii wciąż dziejącej się na cmentarzu.
Nie sposób też nie zauważyć, że Lawa wpisuje się w kontekst polityczny. Na narodowej scenie dziejów pojawiały się kolejne wybitne inscenizacje Dziadów, w których odczytywano aluzje do sytuacji PRL-u (zniewolenie, cenzura) i które ostatecznie zdejmowano ze sceny. Nie można pominąć faktu, że film Konwickiego pojawił się na ekranach w momencie zbliżającego się upadku sowieckiego imperium. 11. Zamykając interpretację Lawy, należy podkreślić, że jest to film o polskim narodzie widzianym w rozległej perspektywie, znacznie wykraczającej poza doświadczenia romantyzmu. Wskazuje na to zarówno tytuł, jak i symboliczne wstawki montażowe. Można także odczytać ów film, jako dzieło jeszcze bardziej uniwersalne, jako protest przeciwko ponadczasowemu złu i zbrodni. To, co wileńskie, lokalne i historyczne – staje się uniwersalne i ponadczasowe.