Zapoznaj się z opisem mapy XVIII‑wiecznej Europy – zaznaczone są na niej miejsca, gdzie działali najważniejsi filozofowie oświecenia. Zwróć uwagę na różnorodność poglądów oraz pomyśl, jakie wydarzenia historyczne i społeczne działy się wtedy i jakie mogły mieć one wpływ na filozofię oświecenia. Przyjrzyj się również różnym tendencjom występującym w poszczególnych ośrodkach – gdzie oświecenie oznaczało przede wszystkim nowe podejście do epistemologii, a gdzie przede wszystkim postulat reform społecznych?
R17FxyeuYLpFt1
Ilustracja interaktywna. Ilustracja przedstawia mapę Europy z zaznaczonymi punktami, gdzie działali filozofowie. Opisane punkty ilustracji interaktywnej. 1. Denis Diderot (1713–1784). Francja. Obraz przedstawia postać mężczyzny w średnim wieku. Ma siwe włosy. Jest uśmiechnięty i patrzy w dal. Mężczyzna siedzi przy biurku, na którym rozłożone są kartki papieru i kałamarz. Pisze list. W ręku trzyma pióro. Ubrany jest w niebieską narzutkę i białą koszulę, której mankiety wykończone są falbanami. Przedstawiciel francuskiego oświecenia. Jego ogromnym wkładem w kulturę oświecenia było stworzenie Wielkiej Encyklopedii Francuskiej – dzieła, które starało się usystematyzować całą dostępną wiedzę. Wierzył, że naprawa zepsutej natury ludzkiej, odbyć się musi poprzez oświecenie ludu oraz reformę władzy. Uważał, że nauki eksperymentalne są bardziej wartościowe od tych opartych na czystej spekulacji.
Cytat: Naszą dewizą jest: bez pardonu zabobonnikom, fanatykom, nieukom, szaleńcom i tyranom (…). Czyż na darmo nazywamy się filozofami?
[źródło cytatu:] Encyklopedia albo Słownik rozumowany nauk, sztuk i rzemiosł. Zebrany z najlepszych autorów, a szczególnie ze słowników angielskich Chambers'a, d'Harris'a, de Dyche i in. Przez stowarzyszenie ludzi nauki. Uporządkowany i wydany przez Pana Diderot, a jeśli chodzi o część matematyczną przez Pana d'Alembert, tłum. Ewa Rzadkowska, Wrocław 1952. 2. Adam Smith (1723–1790). Wielka Brytania. Obraz przedstawia postać mężczyzny w średnim wieku. Ma siwe włosy upięte w loki tuż nad uchem i kitkę z tyłu, która przewiązana jest wstążką. Ubrany jest w marynarkę. Ma duże oczy i szpiczasty nos. Szkocki filozof i twórca klasycznej ekonomii jako dziedziny naukowej. Jako jeden z pierwszych w sposób systematyczny badał przyczyny bogacenia się ludzi i społeczeństw. Był zwolennikiem leseferyzmu – poglądu, wedle którego rynek sam najlepiej się reguluje, a rząd powinien ingerować w procesy gospodarcze jak najmniej.
Cytat: Bardzo mało jest wymagane, by doprowadzić państwo do dobrobytu nawet z najniższego poziomu barbarzyństwa, mianowicie pokój, niskie podatki i tolerancyjne kierowanie sferą sprawiedliwości.
[źródło cytatu:] Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, tłum. S. Wolff, O. Einfeld, Z. Sadowski, A. Prejbisz, B. Jasińska, Warszawa 2007. 3. Voltaire (1694–1778). Francja. Obraz przedstawia postać mężczyzny w średnim wieku. Jest uśmiechnięty. Ma duże, ciemne oczy i siwe, falujące włosy sięgające aż do ramion. Ma na sobie białą marynarkę wyszywaną złota nitką oraz białą koszulę z wysokim kołnierzykiem. Pod tym pseudonimem tworzył François-Marie Arouet – francuski pisarz i filozof. Jako racjonalista krytykował wszelki dogmatyzm – szczególnie ten związany z instytucjonalną religią. Był zwolennikiem liberalizmu i ponad wszystko cenił zasadę tolerancji – uważał, że wolność słowa jest wartością nadrzędną.
Cytat: Bardzo roztropnie jest wątpić.
[źródło cytatu:] Powiastki filozoficzne, tłum. T. Boy-Żeleński, Kraków 1922. 4. Immanuel Kant (1724–1804). Prusy Wschodnie. Obraz przedstawia postać mężczyzny w średnim wieku. Ma siwe włosy upięte w loki tuż nad uszami. Ma duże, niebieskie oczy i szpiczasty nos. Ubrany jest w brązową marynarkę z licznymi, ozdobnymi guzikami. W ręku trzyma otworzoną książkę. Niemiecki myśliciel, twórca filozofii transcendentalnej znoszącej opozycję racjonalizmu i empiryzmu. Oświecenie było dla niego odwagą do samodzielnego myślenia i aktywnego uczestniczenia w życiu publicznym.
Cytat: Dwie rzeczy napełniają umysł coraz to nowym i wzmagającym się podziwem i czcią, im częściej i trwalej się nad nimi zastanawiamy: niebo gwiaździste nade mną i prawo moralne we mnie.
Krytyka Praktycznego Rozumu, tłum. J. Gałecki, Warszawa 2012. 5. David Hume (1711–1776). Wielka Brytania. Obraz przedstawia portret mężczyzny. Ma on charakterystyczną dla czasów perukę z zawiniętymi pod górę lokami, ubrany jest w zdobiony płaszcz i koszulę z rękawami zakończonymi falbanką z koronki. Mężczyzna jest pulchnej budowy. Szkocki filozof i ekonomista. Przedstawiciel filozoficznego empiryzmu – twierdził, że cała ludzka wiedza bierze się tylko i wyłącznie z doświadczenia. Twierdził, że świat wartości i faktów są odrębne – nie da się z tego, co jest, wywnioskować tego, co być powinno.
Cytat: Jeżeli przejęci tymi zasadami przebiegniemy biblioteki, jakiegoż musimy dokonać spustoszenia! Biorąc do ręki jakiś tom, traktujący np. o teologii albo szkolnej metafizyce, zapytujemy: Czy zawiera jakieś rozumowanie abstrakcyjne dotyczące wielkości lub liczby? Nie. Czy zawiera jakieś oparte na doświadczeniu rozumowanie dotyczące faktów i istnienia? Nie. A więc w ogień z nim, albowiem nie może zawierać nic prócz sofisterii i złudzeń!
[źródło cytatu:] Badania dotyczące rozumu ludzkiego, tłum. J. Łukasiewicz, K. Twardowski, Warszawa 1977. 6. Jean-Jacques Rousseau (1712–1778). Francja. Obraz przedstawia zdjęcie mężczyzny w średnim wieku. Ma siwe włosy upięte w charakterystyczne loki. Ubrany jest w białą koszulę ze stójką oraz beżową marynarkę. Jest uśmiechnięty. Filozof i pedagog. Twierdził, że człowiek z natury rodzi się dobry, a czynnikiem go niszczącym jest cywilizacja. Postulował więc powrót do natury. Uważał, że społeczeństwo powinno funkcjonować na zasadzie dobrowolnej umowy opartej na zasadach równości i wolności. Jego myśl inspirowała francuskich rewolucjonistów.
Cytat: Człowiek rodzi się wolny, a wszędzie tkwi w kajdanach.
[źródło cytatu:] O umowie społecznej, przeł. M. Starzewski, Warszawa 2002. 7. Hugo Kołłątaj (1750–1812). Polska. Obraz przedstawia postać mężczyzny w średnim wieku. Ma siwe włosy upięte w loki tuż nad uszami. Ubrany jest w czarną marynarkę zapiętą wysoko pod szyją i czarne spodnie. Na marynarce ma przypięte medale i odznaczenia w kształcie krzyża i gwiazdy. Mężczyzna siedzi w fotelu przy biurku. W jedne ręce trzyma otwartą książkę, drugą opiera o blat biurka. W tle widoczne są książki, kałamarz z piórem i posąg kobiety trzymającej wagę. Ten polityk i publicysta był jednym z przedstawicieli polskiego oświecenia. Był jednym z twórców Konstytucji 3 maja. Działał na rzecz szerokich reform I Rzeczpospolitej – szczególnie na rzecz rozwoju nauki i oświaty. Postulował zwiększenie praw mieszczan oraz zniesienie pańszczyzny.
Cytat: Dwa tylko były przedmioty, które zajęły całe moje życie: poprawa wychowania publicznego i poprawa rządu mojego narodu.
[źródło cytatu:] O potrzebie reformy państwa, 1790. 8. John Locke (1632–1704). Wielka Brytania. Obraz przedstawia postać mężczyzny w średnim wieku. Ma siwe, falujące włosy zaczesane do tyłu. Ubrany jest w marynarkę i białą koszulę z wysokim kołnierzykiem. Ma duże oczy i szpiczasty nos. Locke był angielskim filozofem i politykiem. Znany jest jako jeden z przedstawicieli empiryzmu, a także jako jeden z głównych ideologów liberalizmu. Według niego podstawą ustrojową powinna być wolność obywateli – zarówno gospodarcza, jak i osobista. Wolność jest podstawą umowy społecznej gwarantowanej przez konstytucję. Uważał też konieczne zachowanie trójpodziału władzy.
Cytat: Celem prawa nie jest obalenie czy też ograniczenie, ale zachowanie i rozszerzanie wolności; jako, że we wszystkich państwach, w których żyją stworzenia zdolne do tworzenia prawa, tam, gdzie nie ma prawa nie ma wolności. Wolność oznacza wolność od ograniczeń i przemocy stosowanej przez innych, czego nie można osiągnąć tam, gdzie nie istnieje prawo; ale wolność nie polega na tym, jak się często uważa: na swobodzie każdego do robienia czego tylko zechce – bo któż mógłby być wolnym, gdyby humor kogokolwiek mógł panować nad nim? – wolność polega na swobodzie dysponowania… działaniami, majątkiem i całą swą własnością, w ramach prawa, które człowiekowi przysługują.
[źródło cytatu:] Dwa traktaty o rządzie, tłum. Z. Rau, Warszawa 1992. 9. George Berkeley (1685–1753). Irlandia. Obraz przedstawia postać młodego, pulchnego mężczyzny. Siedzi w fotelu. Jedną rękę trzyma na pasie, drugą na kolanie. Ubrany jest w czarny strój a na szyi ma białą koloratkę, składającą się z dwóch pionowych pasów. Berkeley był irlandzkim filozofem i duchownym. Rozwijał on empiryzm argumentując, że jedyne, co jest nam dostępne, to same bodźce – reszta, czyli idee i nasza wiedza, są tworzone przez nasz umysł. Poglądy Berkeley'a były jednak bardziej radykalne niż Locke'a – twierdził, że nie wiadomo, czy cokolwiek poza naszym umysłem istnieje. Bezpośrednio jest nam dana jedynie zawartość naszych umysłów. Czy to oznacza, że istnieje tylko nasz umysł? Nie, według Berkeleya gwarancją istnienia rzeczywistego świata jest Bóg.
Cytat: Być – znaczy być postrzeganym.
[źródło cytatu:] Traktat o zasadach poznania ludzkiego, tłum. J. Salamon, Warszawa 2004. 10. Stanisław Staszic (1755–1826). Polska. Obraz przedstawia postać mężczyzny w średnim wieku. Ma krótkie, siwe włosy. Ubrany jest w czarny mundur. Na szyi ma niebieską szarfę z odznaczeniem w kształcie gwiazdy wieloramiennej. Na piersi również ma przypięty medal. Polski myśliciel i działacz oświeceniowy. Przez całe życie pełnił różne funkcje państwowe oraz społecznie, był jednym z inicjatorów powstania Uniwersytety Warszawskiego. Jako naukowiec prowadził badania geologiczne i geograficzne – jedne z pierwszych na terenie Polski. Był zwolennikiem racjonalizmu i oświecenia. Działał na rzecz upowszechniania nauki.
Cytat: Umiejętności dopotąd są jeszcze próżnym wynalazkiem, może czczym tylko rozumu wywodem, albo próżniactwa zabawą, dopokąd nie są zastosowane do użytku narodów. I uczeni potąd nie odpowiadają swemu powołaniu, swemu w towarzystwach ludzkich przeznaczeniu, dopokąd ich umiejętność nie nadaje fabrykom i rękodziełom oświecenia, ułatwienia kierunku postępu.,
[źródło cytatu:] Pisma filozoficzne i społeczne, Warszawa 1954. 11. Jean le Rond d’Alembert (1717–1783). Francja. Obraz przedstawia postać mężczyzny w średnim wieku. Ma siwe włosy upięte w loki tuż nad uszami. Jest uśmiechnięty. Ubrany jest marynarkę i białą koszulę z wysokim kołnierzykiem. Był jednym z twórców Wielkiej Encyklopedii Francuskiej. Ze względu na represje polityczne musiał przerwać prace nad tym dziełem. Był empirystą, czyli zwolennikiem przekonania, że wiedza pewna pochodzi jedynie z doświadczenia. Rolą nauki ma być poszukiwanie związku między faktami. Zajmował się również fizyką i matematyką – przede wszystkim równaniami różniczkowymi.
Cytat: Istnieją tylko dwa rodzaje pewnej wiedzy: świadomość własnej egzystencji i prawdy matematyki.
[źródło cytatu:] Wstęp do filozofii, tłum. J. Hartwig, Kraków 1954. 12. Julien Offray de La Mettrie (1709–1751). Francja. Obraz przedstawia postać mężczyzny w średnim wieku. Na głowie ma nakrycie z pogiętego materiału. Ubrany jest w marynarkę i białą koszulę. Jest uśmiechnięty. Był francuskim lekarzem i filozofem. Zmuszony do emigracji, działał w Holandii i Prusach. W swoim głównym dziele Człowiek maszyna głosił materializm – pogląd, według którego istnieje tylko jeden rodzaj bytu. Twierdził, że dusza nie istnieje jako osobny byt, a uczucia są po prostu pewną funkcją ciała. Człowiek jest zatem skomplikowaną maszyną. Był deistą – twierdził, że Bóg, o ile istnieje, jest bezosobowy i nie ingeruje w sprawy świata – nie ma zatem nic wspólnego z religią.
Cytat: Nie podaję przez to w wątpliwość istnienia Najwyższego Jestestwa; wydaje mi się przeciwnie, że przemawia za nim wszelkie prawdopodobieństwo. Ponieważ jednak istnienie tego Jestestwa, podobnie jak istnienie jakichkolwiek bądź innych jestestw, nie wykazuje niezbędności jakiegokolwiek kultu, jest ono więc prawdą teoretyczną, nie dająca się zgoła zastosować w praktyce: opierając się przeto na tylu doświadczeniach, rzec można, że religia nie jest podstawą bezwzględnej uczciwości z tegoż powodu, z którego ateizm nie wyłącza tej cnoty.
[źródło cytatu:] Człowiek-maszyna, tłum. S. Rudniański, Warszawa 1953.
Ilustracja interaktywna. Ilustracja przedstawia mapę Europy z zaznaczonymi punktami, gdzie działali filozofowie. Opisane punkty ilustracji interaktywnej. 1. Denis Diderot (1713–1784). Francja. Obraz przedstawia postać mężczyzny w średnim wieku. Ma siwe włosy. Jest uśmiechnięty i patrzy w dal. Mężczyzna siedzi przy biurku, na którym rozłożone są kartki papieru i kałamarz. Pisze list. W ręku trzyma pióro. Ubrany jest w niebieską narzutkę i białą koszulę, której mankiety wykończone są falbanami. Przedstawiciel francuskiego oświecenia. Jego ogromnym wkładem w kulturę oświecenia było stworzenie Wielkiej Encyklopedii Francuskiej – dzieła, które starało się usystematyzować całą dostępną wiedzę. Wierzył, że naprawa zepsutej natury ludzkiej, odbyć się musi poprzez oświecenie ludu oraz reformę władzy. Uważał, że nauki eksperymentalne są bardziej wartościowe od tych opartych na czystej spekulacji.
Cytat: Naszą dewizą jest: bez pardonu zabobonnikom, fanatykom, nieukom, szaleńcom i tyranom (…). Czyż na darmo nazywamy się filozofami?
[źródło cytatu:] Encyklopedia albo Słownik rozumowany nauk, sztuk i rzemiosł. Zebrany z najlepszych autorów, a szczególnie ze słowników angielskich Chambers'a, d'Harris'a, de Dyche i in. Przez stowarzyszenie ludzi nauki. Uporządkowany i wydany przez Pana Diderot, a jeśli chodzi o część matematyczną przez Pana d'Alembert, tłum. Ewa Rzadkowska, Wrocław 1952. 2. Adam Smith (1723–1790). Wielka Brytania. Obraz przedstawia postać mężczyzny w średnim wieku. Ma siwe włosy upięte w loki tuż nad uchem i kitkę z tyłu, która przewiązana jest wstążką. Ubrany jest w marynarkę. Ma duże oczy i szpiczasty nos. Szkocki filozof i twórca klasycznej ekonomii jako dziedziny naukowej. Jako jeden z pierwszych w sposób systematyczny badał przyczyny bogacenia się ludzi i społeczeństw. Był zwolennikiem leseferyzmu – poglądu, wedle którego rynek sam najlepiej się reguluje, a rząd powinien ingerować w procesy gospodarcze jak najmniej.
Cytat: Bardzo mało jest wymagane, by doprowadzić państwo do dobrobytu nawet z najniższego poziomu barbarzyństwa, mianowicie pokój, niskie podatki i tolerancyjne kierowanie sferą sprawiedliwości.
[źródło cytatu:] Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, tłum. S. Wolff, O. Einfeld, Z. Sadowski, A. Prejbisz, B. Jasińska, Warszawa 2007. 3. Voltaire (1694–1778). Francja. Obraz przedstawia postać mężczyzny w średnim wieku. Jest uśmiechnięty. Ma duże, ciemne oczy i siwe, falujące włosy sięgające aż do ramion. Ma na sobie białą marynarkę wyszywaną złota nitką oraz białą koszulę z wysokim kołnierzykiem. Pod tym pseudonimem tworzył François-Marie Arouet – francuski pisarz i filozof. Jako racjonalista krytykował wszelki dogmatyzm – szczególnie ten związany z instytucjonalną religią. Był zwolennikiem liberalizmu i ponad wszystko cenił zasadę tolerancji – uważał, że wolność słowa jest wartością nadrzędną.
Cytat: Bardzo roztropnie jest wątpić.
[źródło cytatu:] Powiastki filozoficzne, tłum. T. Boy-Żeleński, Kraków 1922. 4. Immanuel Kant (1724–1804). Prusy Wschodnie. Obraz przedstawia postać mężczyzny w średnim wieku. Ma siwe włosy upięte w loki tuż nad uszami. Ma duże, niebieskie oczy i szpiczasty nos. Ubrany jest w brązową marynarkę z licznymi, ozdobnymi guzikami. W ręku trzyma otworzoną książkę. Niemiecki myśliciel, twórca filozofii transcendentalnej znoszącej opozycję racjonalizmu i empiryzmu. Oświecenie było dla niego odwagą do samodzielnego myślenia i aktywnego uczestniczenia w życiu publicznym.
Cytat: Dwie rzeczy napełniają umysł coraz to nowym i wzmagającym się podziwem i czcią, im częściej i trwalej się nad nimi zastanawiamy: niebo gwiaździste nade mną i prawo moralne we mnie.
Krytyka Praktycznego Rozumu, tłum. J. Gałecki, Warszawa 2012. 5. David Hume (1711–1776). Wielka Brytania. Obraz przedstawia portret mężczyzny. Ma on charakterystyczną dla czasów perukę z zawiniętymi pod górę lokami, ubrany jest w zdobiony płaszcz i koszulę z rękawami zakończonymi falbanką z koronki. Mężczyzna jest pulchnej budowy. Szkocki filozof i ekonomista. Przedstawiciel filozoficznego empiryzmu – twierdził, że cała ludzka wiedza bierze się tylko i wyłącznie z doświadczenia. Twierdził, że świat wartości i faktów są odrębne – nie da się z tego, co jest, wywnioskować tego, co być powinno.
Cytat: Jeżeli przejęci tymi zasadami przebiegniemy biblioteki, jakiegoż musimy dokonać spustoszenia! Biorąc do ręki jakiś tom, traktujący np. o teologii albo szkolnej metafizyce, zapytujemy: Czy zawiera jakieś rozumowanie abstrakcyjne dotyczące wielkości lub liczby? Nie. Czy zawiera jakieś oparte na doświadczeniu rozumowanie dotyczące faktów i istnienia? Nie. A więc w ogień z nim, albowiem nie może zawierać nic prócz sofisterii i złudzeń!
[źródło cytatu:] Badania dotyczące rozumu ludzkiego, tłum. J. Łukasiewicz, K. Twardowski, Warszawa 1977. 6. Jean-Jacques Rousseau (1712–1778). Francja. Obraz przedstawia zdjęcie mężczyzny w średnim wieku. Ma siwe włosy upięte w charakterystyczne loki. Ubrany jest w białą koszulę ze stójką oraz beżową marynarkę. Jest uśmiechnięty. Filozof i pedagog. Twierdził, że człowiek z natury rodzi się dobry, a czynnikiem go niszczącym jest cywilizacja. Postulował więc powrót do natury. Uważał, że społeczeństwo powinno funkcjonować na zasadzie dobrowolnej umowy opartej na zasadach równości i wolności. Jego myśl inspirowała francuskich rewolucjonistów.
Cytat: Człowiek rodzi się wolny, a wszędzie tkwi w kajdanach.
[źródło cytatu:] O umowie społecznej, przeł. M. Starzewski, Warszawa 2002. 7. Hugo Kołłątaj (1750–1812). Polska. Obraz przedstawia postać mężczyzny w średnim wieku. Ma siwe włosy upięte w loki tuż nad uszami. Ubrany jest w czarną marynarkę zapiętą wysoko pod szyją i czarne spodnie. Na marynarce ma przypięte medale i odznaczenia w kształcie krzyża i gwiazdy. Mężczyzna siedzi w fotelu przy biurku. W jedne ręce trzyma otwartą książkę, drugą opiera o blat biurka. W tle widoczne są książki, kałamarz z piórem i posąg kobiety trzymającej wagę. Ten polityk i publicysta był jednym z przedstawicieli polskiego oświecenia. Był jednym z twórców Konstytucji 3 maja. Działał na rzecz szerokich reform I Rzeczpospolitej – szczególnie na rzecz rozwoju nauki i oświaty. Postulował zwiększenie praw mieszczan oraz zniesienie pańszczyzny.
Cytat: Dwa tylko były przedmioty, które zajęły całe moje życie: poprawa wychowania publicznego i poprawa rządu mojego narodu.
[źródło cytatu:] O potrzebie reformy państwa, 1790. 8. John Locke (1632–1704). Wielka Brytania. Obraz przedstawia postać mężczyzny w średnim wieku. Ma siwe, falujące włosy zaczesane do tyłu. Ubrany jest w marynarkę i białą koszulę z wysokim kołnierzykiem. Ma duże oczy i szpiczasty nos. Locke był angielskim filozofem i politykiem. Znany jest jako jeden z przedstawicieli empiryzmu, a także jako jeden z głównych ideologów liberalizmu. Według niego podstawą ustrojową powinna być wolność obywateli – zarówno gospodarcza, jak i osobista. Wolność jest podstawą umowy społecznej gwarantowanej przez konstytucję. Uważał też konieczne zachowanie trójpodziału władzy.
Cytat: Celem prawa nie jest obalenie czy też ograniczenie, ale zachowanie i rozszerzanie wolności; jako, że we wszystkich państwach, w których żyją stworzenia zdolne do tworzenia prawa, tam, gdzie nie ma prawa nie ma wolności. Wolność oznacza wolność od ograniczeń i przemocy stosowanej przez innych, czego nie można osiągnąć tam, gdzie nie istnieje prawo; ale wolność nie polega na tym, jak się często uważa: na swobodzie każdego do robienia czego tylko zechce – bo któż mógłby być wolnym, gdyby humor kogokolwiek mógł panować nad nim? – wolność polega na swobodzie dysponowania… działaniami, majątkiem i całą swą własnością, w ramach prawa, które człowiekowi przysługują.
[źródło cytatu:] Dwa traktaty o rządzie, tłum. Z. Rau, Warszawa 1992. 9. George Berkeley (1685–1753). Irlandia. Obraz przedstawia postać młodego, pulchnego mężczyzny. Siedzi w fotelu. Jedną rękę trzyma na pasie, drugą na kolanie. Ubrany jest w czarny strój a na szyi ma białą koloratkę, składającą się z dwóch pionowych pasów. Berkeley był irlandzkim filozofem i duchownym. Rozwijał on empiryzm argumentując, że jedyne, co jest nam dostępne, to same bodźce – reszta, czyli idee i nasza wiedza, są tworzone przez nasz umysł. Poglądy Berkeley'a były jednak bardziej radykalne niż Locke'a – twierdził, że nie wiadomo, czy cokolwiek poza naszym umysłem istnieje. Bezpośrednio jest nam dana jedynie zawartość naszych umysłów. Czy to oznacza, że istnieje tylko nasz umysł? Nie, według Berkeleya gwarancją istnienia rzeczywistego świata jest Bóg.
Cytat: Być – znaczy być postrzeganym.
[źródło cytatu:] Traktat o zasadach poznania ludzkiego, tłum. J. Salamon, Warszawa 2004. 10. Stanisław Staszic (1755–1826). Polska. Obraz przedstawia postać mężczyzny w średnim wieku. Ma krótkie, siwe włosy. Ubrany jest w czarny mundur. Na szyi ma niebieską szarfę z odznaczeniem w kształcie gwiazdy wieloramiennej. Na piersi również ma przypięty medal. Polski myśliciel i działacz oświeceniowy. Przez całe życie pełnił różne funkcje państwowe oraz społecznie, był jednym z inicjatorów powstania Uniwersytety Warszawskiego. Jako naukowiec prowadził badania geologiczne i geograficzne – jedne z pierwszych na terenie Polski. Był zwolennikiem racjonalizmu i oświecenia. Działał na rzecz upowszechniania nauki.
Cytat: Umiejętności dopotąd są jeszcze próżnym wynalazkiem, może czczym tylko rozumu wywodem, albo próżniactwa zabawą, dopokąd nie są zastosowane do użytku narodów. I uczeni potąd nie odpowiadają swemu powołaniu, swemu w towarzystwach ludzkich przeznaczeniu, dopokąd ich umiejętność nie nadaje fabrykom i rękodziełom oświecenia, ułatwienia kierunku postępu.,
[źródło cytatu:] Pisma filozoficzne i społeczne, Warszawa 1954. 11. Jean le Rond d’Alembert (1717–1783). Francja. Obraz przedstawia postać mężczyzny w średnim wieku. Ma siwe włosy upięte w loki tuż nad uszami. Jest uśmiechnięty. Ubrany jest marynarkę i białą koszulę z wysokim kołnierzykiem. Był jednym z twórców Wielkiej Encyklopedii Francuskiej. Ze względu na represje polityczne musiał przerwać prace nad tym dziełem. Był empirystą, czyli zwolennikiem przekonania, że wiedza pewna pochodzi jedynie z doświadczenia. Rolą nauki ma być poszukiwanie związku między faktami. Zajmował się również fizyką i matematyką – przede wszystkim równaniami różniczkowymi.
Cytat: Istnieją tylko dwa rodzaje pewnej wiedzy: świadomość własnej egzystencji i prawdy matematyki.
[źródło cytatu:] Wstęp do filozofii, tłum. J. Hartwig, Kraków 1954. 12. Julien Offray de La Mettrie (1709–1751). Francja. Obraz przedstawia postać mężczyzny w średnim wieku. Na głowie ma nakrycie z pogiętego materiału. Ubrany jest w marynarkę i białą koszulę. Jest uśmiechnięty. Był francuskim lekarzem i filozofem. Zmuszony do emigracji, działał w Holandii i Prusach. W swoim głównym dziele Człowiek maszyna głosił materializm – pogląd, według którego istnieje tylko jeden rodzaj bytu. Twierdził, że dusza nie istnieje jako osobny byt, a uczucia są po prostu pewną funkcją ciała. Człowiek jest zatem skomplikowaną maszyną. Był deistą – twierdził, że Bóg, o ile istnieje, jest bezosobowy i nie ingeruje w sprawy świata – nie ma zatem nic wspólnego z religią.
Cytat: Nie podaję przez to w wątpliwość istnienia Najwyższego Jestestwa; wydaje mi się przeciwnie, że przemawia za nim wszelkie prawdopodobieństwo. Ponieważ jednak istnienie tego Jestestwa, podobnie jak istnienie jakichkolwiek bądź innych jestestw, nie wykazuje niezbędności jakiegokolwiek kultu, jest ono więc prawdą teoretyczną, nie dająca się zgoła zastosować w praktyce: opierając się przeto na tylu doświadczeniach, rzec można, że religia nie jest podstawą bezwzględnej uczciwości z tegoż powodu, z którego ateizm nie wyłącza tej cnoty.
[źródło cytatu:] Człowiek-maszyna, tłum. S. Rudniański, Warszawa 1953.