Jak można (nie) zrozumieć nauki Jezusa? Przypowieści ewangeliczne
Biblia jest dziełem obszernym, składającym się z około 70 ksiąg, które powstawały w ciągu wielu wieków. Teksty te nie są jednolite pod względem stylu, ponieważ były pisane przez kilkudziesięciu autorów posługujących się rozmaitymi językami. Pismo Święte tworzą dwie części: Stary Testament i Nowy Testament.
Stary Testament składa się z trzech części: Tory (Pięcioksięgu Mojżesza), ksiąg prorockich i ksiąg mądrościowych.
Chrześcijaństwo uzupełniło zestaw ksiąg o Nowy Testament. Składają się na niego: cztery Ewangelie (autorstwa: św. Mateusza, św. Marka, św. Łukasza i św. Jana), Dzieje Apostolskie, listy (w większości przypisywane św. Pawłowi) i Apokalipsa św. Jana.
Biblia stanowi ważne źródło kultury i ma charakter uniwersalny. Przedstawia bowiem m.in. dzieje ludzkości od stworzenia pierwszego człowieka (Księga Rodzaju) do końca świata (Apokalipsa św. Jana).
1) Znajdź informacje – w dowolnych źródłach wiedzy – na temat znaczenia Biblii w kulturze polskiej.
2) Wyjaśnij, jaką rolę odgrywa Biblia w kształtowaniu ludzkich postaw.
Dom na skale
O dziele
Dla chrześcijan szczególne znaczenie mają zamieszczone w Nowym Testamencie cztery Ewangelie autorstwa czterech uczniów Jezusa: Marka, Mateusza, Łukasza i Jana.
Ewangelie mówią o życiu Jezusa i o Jego nauczaniu. Zawarte w nich przypowieści stanowiły niezwykle pomocne źródło w dotarciu do ludzi, były lustrem, w którym zarówno współcześni Chrystusowi, jak i ludzie kolejnych epok mogli odkryć prawdę o sobie i świecie.
Ponadczasowość przypowieści ewangelicznych objawia się m.in. w tym, że osoby niewierzące lub wyznawcy innych – poza chrześcijaństwem – religii używają w życiu codziennym (w języku potocznym) zwrotów, które wywodzą się z tego gatunku biblijnego.
Kolejne fragmenty tekstów oraz zadania prowadzą ucznia do samodzielnego sformułowania definicji przypowieści.
Odczytaj znaczenie trzech związków frazeologicznych mających swoje źródło w Ewangeliach: „wdowi grosz”, „zgubiona owca”, „raj utracony”.
Dobra lub zła budowa. Ewangelia wg św. Łukasza, rozdz. 6, w. 47---49(47) Pokażę wam, do kogo podobny jest każdy, kto przychodzi do Mnie, słucha słów moich i wypełnia je. (48) Podobny jest do człowieka, który buduje dom: wkopał się głęboko i fundament założył na skale. Gdy przyszła powódź, potok wezbrany uderzył w ten dom, ale nie zdołał go naruszyć, ponieważ był dobrze zbudowany. (49) Lecz ten, kto słucha, a nie wypełnia, podobny jest do człowieka, który zbudował dom na ziemi bez fundamentu. [Gdy] potok uderzył w niego, od razu runął, a upadek jego był wielki».
Dobra lub zła budowa. Ewangelia wg św. Łukasza, rozdz. 6, w. 47–49, [w:] , Biblia Tysiąclecia, Poznań 1983.
Po przeczytaniu powyższego tekstu wykonaj następujące polecenia:
Wskaż kilka wyróżników przypowieści. Zwróć uwagę na jej budowę, występujące postacie oraz na temat, który porusza.
- Jest niewielkich rozmiarów.
- Jest pisana wierszem.
- Ma rozbudowaną fabułę.
- Jej fabuła nie jest rozbudowana.
- Występuje w niej wielu bohaterów.
- Ma ograniczoną liczbę bohaterów.
- Przedstawia niezwykłe wydarzenia.
- Przedstawia wydarzenia wzięte z życia.
Zboże i chwasty
Przypowieść o chwaście. Ewangelia wg św. Mateusza, rozdz. 13, w. 24---31(24) Inną przypowieść im przedłożył: «Królestwo niebieskie podobne jest do człowieka, który posiał dobre nasienie na swej roli. (25) Lecz gdy ludzie spali, przyszedł jego nieprzyjaciel, nasiał chwastu między pszenicę i odszedł. (26) A gdy zboże wyrosło i wypuściło kłosy, wtedy pojawił się i chwast. (27) Słudzy gospodarza przyszli i zapytali go: „Panie, czy nie posiałeś dobrego nasienia na swej roli? Skąd więc wziął się na niej chwast?” (28) Odpowiedział im: „Nieprzyjazny człowiek to sprawił”. Rzekli mu słudzy: „Chcesz więc, żebyśmy poszli i zebrali go?” (29) A on im odrzekł: „Nie, byście zbierając chwast, nie wyrwali razem z nim i pszenicy. (30) Pozwólcie obojgu róść aż do żniwa; a w czasie żniwa powiem żeńcom: Zbierzcie najpierw chwast i powiążcie go w snopki na spalenie; pszenicę zaś zwieźcie do mego spichlerza”».
Przypowieść o chwaście. Ewangelia wg św. Mateusza, rozdz. 13, w. 24–31, [w:] , Biblia Tysiąclecia, Poznań 1983.
Po przeczytaniu powyższej przypowieści wykonaj następujące polecenie:
Czy w przytoczonym fragmencie przypowieści dostrzegasz dodatkowe cechy przypowieści? Uzasadnij swoje stanowisko.
Wyjaśnienie przypowieści o chwaście. Ewangelia wg św. Mateusza, rozdz. 13, w. 36---43(36) Wtedy odprawił tłumy i wrócił do domu. Tam przystąpili do Niego uczniowie i prosili Go: «Wyjaśnij nam przypowieść o chwaście!» (37) On odpowiedział: «Tym, który sieje dobre nasienie, jest Syn Człowieczy. (38) Rolą jest świat, dobrym nasieniem są synowie królestwa, chwastem zaś synowie Złego. (39) Nieprzyjacielem, który posiał chwast, jest diabeł; żniwem jest koniec świata, a żeńcami są aniołowie. (40) Jak więc zbiera się chwast i spala ogniem, tak będzie przy końcu świata. (41) Syn Człowieczy pośle aniołów swoich: ci zbiorą z Jego królestwa wszystkie zgorszenia i tych, którzy dopuszczają się nieprawości, (42) i wrzucą ich w piec rozpalony; tam będzie płacz i zgrzytanie zębów. (43) Wtedy sprawiedliwi jaśnieć będą jak słońce w królestwie Ojca swego. Kto ma uszy, niechaj słucha!
Wyjaśnienie przypowieści o chwaście. Ewangelia wg św. Mateusza, rozdz. 13, w. 36–43, [w:] , Biblia Tysiąclecia, Poznań 1983.
Po przeczytaniu powyższego tekstu wykonaj następujące polecenia:
Wyjaśnij, w jaki sposób wersety 36–43 łączą się z wersetami 24–30.
Wskaż, kto poprosił Jezusa o wyjaśnienia.
Rozważ, o czym może świadczyć fakt, że Jezus został poproszony o wytłumaczenie sensu przypowieści.
Wskaż, odwołując się do przywołanego tekstu, jaki jest kolejny wyróżnik przypowieści.
Podaj swoją propozycję definicji przypowieści.
Zanim uczeń porówna swoją propozycję definicji z definicją słownikową, warto zestawić przypowieść z kilkoma innymi gatunkami, w których fabuła skrywa głębszy, alegoryczny sens lub które za podstawę mają porównanie lub podobieństwo (postaci, zjawisk itd.). Służy temu kolejne zadanie.
Poniżej podano kilka gatunków literackich podobnych do przypowieści. Zapisz w zeszycie – obok każdego z nich – jedną cechę, która według ciebie odróżnia przypowieść od wymienionego gatunku:
bajka,
mit,
legenda.
Podpowiedzi dla ucznia, wskazujące na cechy wymienionych w ćwiczeniu gatunków:
a) w bajce dzieją się wydarzenia nieprawdopodobne (np. zwierzęta mówią),
b) w micie porównanie zwykle nie wypełnia całej fabuły, a bywa tylko częścią przedstawianej historii,
c) w legendzie bohaterowie mają ponadludzkie umiejętności (pokonują smoki, wyrywają dęby itd.).
Po co nam przypowieści?
gatunek literatury o charakterze dydaktycznym, pouczającym, służący przekazywaniu prawdy moralnej. Przypowieść ma formę niewielkiej fabularnej historii, która przedstawia schematycznie skonstruowanych bohaterów (często skontrastowanych) w typowych życiowych sytuacjach.
Odpowiednia interpretacja przypowieści wymaga zrozumienia znaczeń metaforycznych (symbolicznych).
Przypowieść występuje nie tylko w Biblii, jest charakterystyczna również dla religii Wschodu.
Znanych jest około 40 przypowieści Jezusa, co oznacza, że był to główny sposób przekazywania Jego nauki. Kulturowe i religijne znaczenie przypowieści ewangelicznych sprawia, że chociaż parabole występują również w Starym Testamencie, to dziś kojarzy się ów gatunek niemal wyłącznie z Nowym Testamentem, z życiem i działalnością Chrystusa.
Zastanów się i odpowiedz, dlaczego Jezus sięgał po gatunek przypowieści, zamiast mówić wprost albo tworzyć precyzyjne, naukowe wystąpienia (zob. Preteksty).
Dwaj synowie
Przypowieść o dwóch synach. Ewangelia wg św. Mateusza, rozdz. 21, w. 28---32(28) «Co myślicie? Pewien człowiek miał dwóch synów. Zwrócił się do pierwszego i rzekł: „Dziecko, idź dzisiaj i pracuj w winnicy!” (29) Ten odpowiedział: „Idę, panie!”, lecz nie poszedł. (30) Zwrócił się do drugiego i to samo powiedział. Ten odparł: „Nie chcę”. Później jednak opamiętał się i poszedł. (31) Któryż z tych dwóch spełnił wolę ojca?» Mówią Mu: «Ten drugi». Wtedy Jezus rzekł do nich: «Zaprawdę, powiadam wam: Celnicy i nierządnice wchodzą przed wami do królestwa niebieskiego. (32) Przyszedł bowiem do was Jan drogą sprawiedliwości, a wyście mu nie uwierzyli. Celnicy zaś i nierządnice uwierzyli mu. Wy patrzyliście na to, ale nawet później nie opamiętaliście się, żeby mu uwierzyć.
Przypowieść o dwóch synach. Ewangelia wg św. Mateusza, rozdz. 21, w. 28–32, [w:] , Biblia Tysiąclecia, Poznań 1983.
Po przeczytaniu powyższego tekstu wykonaj następujące polecenia:
Uzasadnij, że przytoczony fragment Ewangelii jest przypowieścią.
Choć Jezus nie wyjaśnił przypowieści, jej wymowa wydaje się oczywista. Podaj dwa objaśnienia:
a) religijne:
Ojciec to...
Syn pierwszy to...
Syn drugi to...
b) niereligijne:
Ojciec to...
Syn pierwszy to...
Syn drugi to...
Wybierz odpowiednie określenia i dopasuj do obu synów. Nie musisz wykorzystać wszystkich propozycji. Może się też zdarzyć, że któraś cecha pasuje do obu braci.
Syn pierwszy: {#obłudny}, {#leniwy}, {uprzejmy}, {głupi}, {kapryśny}, {#źle wychowany}, {wybuchowy}, {dobry}, {pracowity}, {wysportowany}, {podstępny}, {#krnąbrny}, {posłuszny}, {miły}, {rozsądny}, {wysoki}, {bogaty}.
Syn drugi: {obłudny}, {leniwy}, {uprzejmy}, {głupi}, {kapryśny}, {źle wychowany}, {#wybuchowy}, {dobry}, {#pracowity}, {wysportowany}, {podstępny}, {#krnąbrny}, {#posłuszny}, {miły}, {#rozsądny}, {wysoki}, {bogaty}.
Przypowieści poetów i teologów
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Leopold Staff, Podwaliny, czyta Krzysztof Kulesza Leopold Staff, Podwaliny, czyta Krzysztof Kulesza Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., tylko do użytku edukacyjnego.
PodwalinyBudowałem na piasku
I zwaliło się.
Budowałem na skale
I zwaliło się.
Teraz budując zacznę
Od dymu z komina.Leopold Staff, Podwaliny, [w:] tegoż, Wybór poezji, Wrocław 1985, s. 224.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Czesław Miłosz, Przypowieść o maku, czyta Elżbieta Golińska Czesław Miłosz, Przypowieść o maku, czyta Elżbieta Golińska Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o..
Przypowieść o makuNa ziarnku maku stoi mały dom,
Pieski szczekają na księżyc makowy
I nigdy jeszcze tym makowym psom,
Że jest świat większy, nie przyszło do głowy.Ziemia to ziarnko – naprawdę nie więcej,
A inne ziarnka – planety i gwiazdy.
A choć ich będzie chyba sto tysięcy,
Domek z ogrodem może stać na każdej.Wszystko w makówce. Mak rośnie w ogrodzie,
Dzieci biegają i mak się kołysze.
A wieczorami, o księżyca wschodzie
Psy gdzieś szczekają, to głośniej, to ciszej.[z cyklu: Świat, poema naiwne, z tomu: Ocalenie (1945)]
Czesław Miłosz, Przypowieść o maku, [w:] tegoż, Wiersze wszystkie, Kraków 2011, s. 200.
Jezus z Nazaretu: Od chrztu w Jordanie do Przemienienia[…] Mimo kolejnych przemian cywilizacyjnych nie przestają nas oneone poruszać swą świeżością i ludzką wymową. […] Jednocześnie jednak znajdujemy się w podobnej sytuacji, w jakiej znajdowali się współcześni Jezusowi, a nawet sami Jego uczniowie: ciągle na nowo musimy Go pytać, co chce nam powiedzieć w danej przypowieści (zob. Mk 4,10). Wysiłki podejmowane w celu właściwego zrozumienia przypowieści widoczne są w całej historii Kościoła. Także egzegezaegzegeza krytyczno‑historyczna musiała wielokrotnie korygować swe wcześniejsze opinie i nie jest w stanie dostarczyć nam definitywnych informacji.
Joseph Ratzinger (Benedykt XVI), Jezus z Nazaretu: Od chrztu w Jordanie do Przemienienia, t. 1, tłum. Wiesław Szymona, Kraków 2007, s. 159.
Po przeczytaniu tekstów Leopolda StaffaLeopolda Staffa, Czesława MiłoszaCzesława Miłosza i Josepha RatzingeraJosepha Ratzingera wykonaj polecenia:
Zinterpretuj, odnosząc się do tytułu wiersza Podwaliny, zwrot: „[budować coś] od dymu z komina”.
Wyjaśnij, co twoim zdaniem symbolizują poszczególne elementy wymienione w Przypowieści o maku:
a) ziarnko maku,
b) makówka,
c) domek z ogrodem,
d) księżyc makowy.
Swoją odpowiedź możesz przedstawić również w formie infografiki.
Wymień podobieństwa i różnice gatunkowe między poznanymi przypowieściami biblijnymi a Przypowieścią o maku Czesława Miłosza.
Na podstawie przeczytanego fragmentu książki Josepha Ratzingera i własnych doświadczeń lekturowych wytłumacz:
a) z czego wynikają trudności w interpretacji przypowieści biblijnych,
b) co może świadczyć o atrakcyjności tej formy przekazu treści.
Język przypowieści
JezusDlaczego Jezus miałby znaczną część swego nauczania ująć w przypowieściach? Marek daje odpowiedź, która współcześnie brzmi dziwnie – Jezus chciał, by zrozumiało Go tylko najbliższe grono uczniów. Marek powiada, że Jezus wykorzystał przypowieści do zamaskowania znaczenia własnych słów i wprowadzenia w błąd reszty słuchaczy […]. Niepodobna tego uznać za prawdziwy motyw. Byłoby dziwne, gdyby Jezus, nauczając publicznie, rozmyślnie wprowadzał w błąd słuchaczy. […]
Jeśli odrzucimy wyjaśnienie Marka dotyczące tego, dlaczego Jezus nauczał w przypowieściach, jaki był zatem prawdziwy tego powód? Być może znajduje się on w tym, co dokładnie przeciwstawne słowom ewangelisty. Otóż najczęściej Jezus przemawiał nie do wykształconych intelektualistów, lecz do zwykłych ludzi, głównie biedaków i wyrzutków. Najlepszym sposobem na utrzymanie uwagi słuchaczy było opowiadanie im historii. Wypowiedzi o królestwie Bożym wywoływały większe zainteresowanie, jeżeli przemawiały obrazowym językiem. Dlatego, aby przedstawić działanie królestwa, Jezus sięgał po obrazy z codziennego życia Galilei: siewcy; właściciela winnicy wynajmującego robotników, wschodzącego zboża na polu.Humphrey Carpenter, Jezus, tłum. Robert Piotrowski, Warszawa 1999, s. 134–135.
Ewangelie synoptyczne. Jezus --- Ten, który głosi Królestwo BożePrzed laty byłem świadkiem pewnego żenującego wydarzenia. W ramach tygodnia biblijnego odbywały się wykłady, prowadzone przez grupę profesorów – łącznie ze mną. Wśród słuchaczy nie zabrakło garstki „erudytów”, którzy – kierując się zapewne snobizmem – gorąco pragnęli zakosztować „naukowej dyskusji”. Kiedy jeden z kolegów wyłożył swój temat z ogromną jasnością i prostotą, ci „erudyci” zarzucili mu niekompetencję. Jak mógł przekazać rzetelną doktrynę bez zacytowania przynajmniej jednego z niemieckich autorów? Następnego dnia miał swój wykład inny „mistrz”, ekspert w dziedzinie zaciemniania tekstu: dokumentował swoje wystąpienie niezliczonymi cytatami, niektóre z nich, ku zadowoleniu „erudytów”, odczytywał w języku oryginalnym. Szczerze muszę przyznać, że nie zrozumiałem prawie nic z tego, co zaprezentował w swoim wystąpieniu. Natomiast „erudyci” obsypali go pochwałami: „Jaka rzetelność! Jak wiedza!”. Być może mieli rację, ja jednak nie przestawałem zadawać sobie pytania: „W jaki sposób zareagowaliby ci tzw. naukowcy, gdyby słuchali przypowieści Jezusa?”.
Jest dla mnie jasne, że Jezus mówił do prostych ludzi, których semicka mentalność łatwo odczytywała wymowę metafory, symbolu i obrazu. Czy trafiłby do prostych ludzi, gdyby przemawiał do nich jak do uczonych? Przecież Jezus od samego początku kieruje swoje orędzie do „maluczkich”.Antonio Salas, Ewangelie synoptyczne. Jezus – Ten, który głosi Królestwo Boże, tłum. Ewa Krzemińska, Częstochowa 2002, s. 109.
Po przeczytaniu tekstów Humphreya CarpenteraHumphreya Carpentera i Antonia SalasaAntonia Salasa wykonaj następujące polecenia:
Wymień cechy przypowieści, które – zdaniem Humphreya Carpentera – sprawiają, że przyciąga ona uwagę słuchaczy.
Jak rozumiesz określenie „obrazowy język”?
Objaśnij znaczenie słowa „erudyta”.
Antonio Salas kilka razy użył cudzysłowu. Zastanów się i napisz, odwołując się do każdego słowa zapisanego w cudzysłowie, dlaczego autor posłużył się tym znakiem interpunkcyjnym.
Wyjaśnij powody zachowania się części uczonych, o których mowa w tekście Salasa.
Odpowiedz na wątpliwość Salasa wyrażoną w pytaniu: „W jaki sposób zareagowaliby ci tzw. naukowcy, gdyby słuchali przypowieści Jezusa?”.
Zadaniowo
Przypowieść o pannach roztropnych i nieroztropnych. Ewangelia wg św. Mateusza, rozdz. 25, w. 1---13(1) Wtedy podobne będzie królestwo niebieskie do dziesięciu panien, które wzięły swoje lampy i wyszły na spotkanie pana młodego. (2) Pięć z nich było nierozsądnych, a pięć roztropnych. (3) Nierozsądne wzięły lampy, ale nie wzięły z sobą oliwy. (4) Roztropne zaś razem z lampami zabrały również oliwę w naczyniach. (5) Gdy się pan młody opóźniał, zmorzone snem wszystkie zasnęły. (6) Lecz o północy rozległo się wołanie: „Pan młody idzie, wyjdźcie mu na spotkanie!” (7) Wtedy powstały wszystkie owe panny i opatrzyły swe lampy. (8) A nierozsądne rzekły do roztropnych: „Użyczcie nam swej oliwy, bo nasze lampy gasną”. (9) Odpowiedziały roztropne: „Mogłoby i nam, i wam nie wystarczyć. Idźcie raczej do sprzedających i kupcie sobie!” (10) Gdy one szły kupić, nadszedł pan młody. Te, które były gotowe, weszły z nim na ucztę weselną, i drzwi zamknięto. (11) W końcu nadchodzą i pozostałe panny, prosząc: „Panie, panie, otwórz nam!” (12) Lecz on odpowiedział: „Zaprawdę, powiadam wam, nie znam was”. (13) Czuwajcie więc, bo nie znacie dnia ani godziny.
Przypowieść o pannach roztropnych i nieroztropnych. Ewangelia wg św. Mateusza, rozdz. 25, w. 1–13, [w:] , Biblia Tysiąclecia, Poznań 1983.
Napisz uwspółcześnioną wersję wybranej przypowieści Jezusa, wprowadzając do niej XXI‑wieczne realia.
Przyjrzyj się obrazowi Przypowieść o bogaczu RembrandtaRembrandta, a następnie wykonaj polecenia:
Napisz przypowieść, której plastycznym wyobrażeniem mógłby być przywołany obraz Rembrandta.
Odszukaj w Ewangeliach przypowieść, która zainspirowała malarza, i sprawdź, czy Rembrandt oddał wiernie jej treść.
Przeczytaj dwa poniższe teksty autorstwa Martina BuberaMartina Bubera, a następnie napisz notatkę zawierającą streszczenie historii, uwagi na temat przynależności utworu do gatunku przypowieści, a także morał płynący z opowiastki.
Blisko i dalekoPewien uczeń zapytał Baalszema: „Jak się to dzieje, że ktoś, kto kocha Boga całym sercem i wie, że jest przy nim blisko, doświadcza niekiedy uczucia rozłąki i oddalenia od Boga?”
Baalszem tak mu to wyjaśnił: „Kiedy ojciec uczy swojego małego synka chodzenia, stawia go najpierw przed sobą, a chcąc go uchronić przed upadkiem, rozpościera blisko niego ręce i w ten sposób chłopczyk idzie ku ojcu między jego rękami. Ale kiedy już jest blisko, ojciec odsuwa go troszkę od siebie i szerzej rozpościera ręce, a robi to tak długo, póki dziecko nie nauczy się chodzić”.Martin Buber, Blisko i daleko, [w:] tegoż, Opowieści chasydów, tłum. Paweł Hertz, Poznań 1989, s. 92.
Modlitwa o świcieSą tacy cadykowiecadykowie – rzekł pewnego razu rabbirabbi Naftali – co modlą się, aby ci, którzy potrzebują pomocy, przyszli do nich i dzięki ich modlitwie znaleźli pomoc. Ale rabbi z Ropczyc wstaje o świcie i modli się, aby wszyscy, którzy potrzebują pomocy, mogli ją znaleźć u siebie w domu, nie musieli jechać do Ropczyc i nie ulegali pokusie myśli, że to rabbi z Ropczyc im pomógł.
Martin Buber, Modlitwa o świcie, [w:] tegoż, Opowieści chasydów, tłum. Paweł Hertz, Poznań 1989, s. 214.